Seks in Moskou

Het station Koersk in Moskou geldt sinds jaar en dag als de cloaca van de stad. Zwervers en bedelaars liggen er voor de deuren in de vrieskou op kranten bijeen. Straathonden fungeren ’s nachts als levende dekens. Er zijn vrouwen met gezichten als blauwe pompoenen die zich voor een glas wodka in gerangeerde goederenwagons laten nemen. Dima loopt er in Armani-kleren rond, verwoed rokend, in een walm van eau de toilette, om kennis te maken met jonge vrouwen en meisjes die zojuist met de trein zijn gearriveerd. Optimistisch, gelovend in de toekomst. Weg uit de oneindige, treurige provincie. ‘Ik haal ze er meteen uit,’ zegt Dima, met zijn even knappe als cynische kop. ‘Vaak zie je het bijvoorbeeld al aan hun haar. Dan zijn ze geblondeerd, maar is alles er bij de wortels alweer helemaal donker uitgegroeid. Dan denk ik: schatje, als je geen geld hebt voor een nieuwe kleurspoeling, dan kun je het in Moskou wel vergeten. Ik spreek ze aan. Ik nodig ze uit eens wat met me te drinken. Ik geef ze mijn mobiele nummer – als je er vijftig benadert en je hebt vijf keer beet, dan zit je goed.’

Dima ronselt meisjes voor onder andere een massagehuis even verderop. Het heeft geen naam. Het is gevestigd in een donker portiek, ergens in een Stalin-woonkazerne. Ik sjok achter hem aan naar binnen. Piepjes van deurcodes. Een vrouw in een peignoir met rood piekhaar doet open. Een gang met aan weerszijden hokken. Een glimp van een soort badkamer – glibberig en goor. In de keuken zitten zeven meisjes op een bank bijeen. Turend naar hun smartphones. Ze ogen gelukkig noch ongelukkig. Ze ogen eerder als gevangen diertjes. De pitten van het fornuis branden. Erboven hangen, aan gespannen vliegertouw, lakens te drogen. Een wasmachine draait op volle toeren.

‘Waar komt u voor?’ vraagt één van de meisjes.

‘Dit is een vriend van mij,’ zegt Dima. ‘Hij komt alleen maar even kijken…’

‘Waarom kijken? Is hij soms goloeboj – een homo?’

Als ik weer buiten sta, ben ik tweeduizend roebel – vijftig euro – armer. De loverboy had me gewaarschuwd. Grijnzend. In een Russisch bordeel is niets voor niks. Zelfs niet even kijken.

Gewoon nymfomaan

Een paar dagen later zegt Marina Achmedova: ‘Jouw beeld van de Russische prostituee als zielige gevallen vrouw is volkomen achterhaald.’ Met haar zware zuidelijke blik kijkt ze me bijna bestraffend aan. ‘Het is een cliché dat door Dostojevski als eerste de wereld in is geslingerd. Maar de huidige hoeren hebben niets gemeen met zijn heldin Sonja Marmeladova uit Misdaad en straf, die haar broodmagere lendenen aan kerels moet verkopen. Uit armoede. De tijden zijn al lang veranderd. Zoals één van de meisjes in Jekaterinenburg tegen me zei: “Ik verkoop niet mijn lichaam. Ik verkoop mijn diensten.”’

‘Dat ben ik niet met je eens Marina,’ zeg ik.

‘Hoezo niet?’

‘Ga maar eens kijken aan de uitvalsweg naar Kaloega.’ Ik verzwijg voor het gemak maar even mijn recente inspectiebezoek.

‘Oké, er zijn altijd uitzonderingen. Overigens, waarover moet dat stuk van jou nou precies gaan? Over de prostitutie hier? Of over de Russische vrouw?’

‘Beide…’ zeg ik voorzichtig.

We zitten in een theehuis waar de jeugdige clientèle massaal aan de waterpijp is. Marina verkeert in een stralend humeur. Haar roman Dagboek van een bomgordelmeisje staat op de shortlist voor de Russische Bookerprijs. Ze heeft het zojuist gehoord. Ooit heeft ze een week doorgebracht in een bordeel in de Oeralstad Jekaterinenburg. De conclusie van haar verblijf, waarvan ze uitgebreid verslag deed in het Moskouse blad Roesski Reportjor: niemand van de meisjes werd gedwongen. Het was er hygiënisch en brandschoon. Met comfortabele bedden, dito sanitair. Het grootste deel van de dag zaten ze gezellig te kletsen. Allen deelden ruim mee in de pot. Vijfenveertig procent van het peesgeld was voor hen; vijftien ging naar ‘de administrator’; de overige veertig was bestemd voor de huur en de krisja: ‘het dak’ bij de onderwereld om hen uit de klauwen te houden van justitie. Goed, veel meisjes waren beschadigd. Maar ze vonden werken in een bordeel toch vooral een makkelijke manier van geld verdienen. ‘Ik trof er een meisje wier ouders diplomaat waren in Frankrijk.’

Marina zuigt aan het verwisselbare plastic mondstuk van de waterpijp; het ding borrelt even als een ontregelde maag. ‘Ze had haar baan bij de recherche verruild voor het werken in de salon, uit wat ze noemde “existentiële interesse”. Maar alleen bij knappe mannen kwam ze opdagen. Ze was natuurlijk gewoon nymfomaan…’

De publicatie kwam Marina nogal op kritiek te staan. De website van Roesski Reportjor werd overspoeld door verontwaardigde en boze reacties: ‘O, wat een gezellig provinciebordeeltje beschrijft u daar! Maar het is volstrekt ongeloofwaardig! Waarom schrijft u niet over het geweld tegen deze meisjes? Over de uitbuiting? De morele neergang? Dat die arme zielen niet meer dan levende handelswaar zijn, slavinnen; dat ze vaak de dertig niet halen door drugsgebruik en ziektes…’

Fellini-achtige taferelen

Omdat ik de decors van mijn romans graag toets aan de werkelijkheid, ben ik de afgelopen zeventien jaar van mijn vrijwillige Russische ballingschap nogal eens in een bordeel geweest. Vroeger meer dan nu – ik word ouder en het thema interesseert me, literair gezien, steeds minder. ‘Heren, beschaving graag! Het is hier een salon, geen bordeel!’ was het eerste wat ik opving uit de mond van een Siberische madam, vlak voor de implosie van de Sovjet-Unie in 1991. Ik was in een aangeschoten gezelschap beland in een publiek huis in Tomsk, waar studenten als hyena’s opvlogen tegen de parade meisjes die – ter keuze – vanachter een met leer gecapitonneerde deur waren komen opdraven. ‘Goed mevrouw, goed mevrouw…’ Een tel later zaten de studenten weer gedwee naast elkaar op de bank. Het was alsof het bizarre tafereel op een volstrekt natuurlijke wijze deel uitmaakte van hun opvoeding. Het leek een soort initiatie. Het fenomeen van de ‘betaalde liefde’ was in Rusland – werd me toen duidelijk – iets geheel anders dan bij ons. Maar hoe anders?

Het waren Fellini-achtige taferelen, midden jaren negentig: drommen meisjes bevolkten het centrum van Moskou, dat zich in ijltempo van de communistische kaalslag herstelde. Voor de ingang van de hotels, nachtclubs en zelfs tegenover de Staatsdoema kluwden ze bijeen. ’s Zomers in minirok, ’s winters in pantsers van nepbont. Om door de passerende automobilisten te worden afgeroomd. In portieken, achterafstraatjes en stegen stonden honderden meisjes op hun beurt te wachten – als verse ammunitie in deze oorlog van de menselijke zinnen. ‘De meiden smeekten me letterlijk om voor me te werken,’ vertelt Timoer. ‘Ik gaf ze bescherming. Want werken zonder bescherming: dat kon toen ook al niet.’ Mijn Georgische kennis Timoer ontmoette ik voor het eerst in 1990. Aan de roulettetafel van een ondergronds casino, vlak achter de Gogol-boulevard. Hij verloor stapels zwarte roebels, dollars. Het liet hem koud. Ik herinner me nog de trots waarmee hij mij, later aan de bar, zijn beroep meedeelde: ‘Souteneur!’ Het was een felbegeerde positie, in die periode. Bankier, politicus, zwarthandelaar, souteneur: het bood toegang tot de herontdekte wereld van de luxe en het geld.

In de nadagen van de Sovjet-Unie, toen het wilde kapitalisme opnieuw stond te trappelen achter de coulissen, droomden veel meisjes van een leven als prostituee. Valutaprostituee – om precies te zijn. Het succes van de bioscoophit Interdevotsjka (devotsjka betekent meisje) in het jaar 1989 droeg daar in niet geringe mate toe bij. Slapen met buitenlanders leek de snelste weg naar een zogeheten ‘westers leven’. Dat het in de film met de heldin, een valutahoertje dat trouwt met een Scandinaviër, uiteindelijk fataal afloopt, leek de meisjes niet te deren, alleen maar aan te moedigen. Op te winden zelfs.

Timoer beheerde destijds de dames van dienst in het fameuze Hotel Rossija naast het Kremlin, dat inmiddels is neergehaald. Hij is niet langer de slanke ladykiller van weleer. De vadsigheid heeft hem te pakken. Tussen zijn borsthaar krult het goud. De Patek Philippe met briljantjes om zijn pols kost minstens een halve ton. Als ik hem vraag waarvan hij nu leeft, zegt hij: ‘Ik heb vijf kinderen en één vrouw. En vijf huizen over de hele wereld. Dat is mijn voornaamste werk. Verder zit ik in de financiële structuren.’ Die structuren hebben hem miljonair gemaakt, multimiljonair. Toen ik hem opbelde en vertelde dat ik bezig was met het stuk dat u nu leest, reageerde hij: ‘Wat, heb je nog steeds geen fatsoenlijke baan gevonden?’ Timoer, die ik al een paar jaar niet meer had gezien of gesproken, was niettemin opgetogen: ‘Morgenavond ben ik bij je – dan gaan we wat leuks doen!’

Medisch toezicht

Ik wil vooral van hem weten hoe de prostitutie in Moskou tegenwoordig is georganiseerd. Maar Timoer heeft mijn telefoontje opgevat als een verzoek om ouderwets ‘op z’n Russisch’ op pad te gaan. We laten ons eerst een uurtje afrossen in badhuis Sandoeni, waarbij we tussendoor op marmeren tafels worden gemarteld door masseurs uit de Kaukasus. Het fameuze Sandoeni, waar een sessie in het hellehok, de koude plonsbaden en de rustruimtes met Tataarse bedienden al gauw honderdvijftig euro kost, is een van de weinige banja’s waar geen dames worden aangeboden. Een unicum. De dienst is over heel Rusland net zo vanzelfsprekend als het verstrekken van een stel frisse teenslippers, warme garnalen bij het koude bier en hard gesteven lakens. Hierbij wordt voortgeborduurd op een lange traditie: al in de zestiende eeuw stonden de Moskouse banja’s, kroegen en herbergen wijd en zijd bekend als heimelijke bordelen, een situatie die in de negentiende eeuw van overheidswege werd geformaliseerd door prostitutie officieel te gedogen. Het toestaan van de ontucht werd gekoppeld aan zowel medisch toezicht als politiecontrole – de meisjes kregen een ‘geel biljet’, ten teken dat ze ‘schoon’ waren – wat zowel de jongelieden van de bourgeoisie en de adel, alsook hun promiscue vaders niet slecht uitkwam. Tsjechov, als fervent gebruiker wellicht deels zijn eigen gewetenswroeging weerspiegelend, laat de hoofdpersoon in zijn beroemde verhaal Een zenuwtoeval denken, als deze met een stel medestudenten naar een ‘huis’ gaat: ‘Mijn lieve vrienden zijn even erge slavenhouders, tirannen en moordenaars als de inwoners van Syrië en Caïro!’

We nemen plaats op de achterbank van Timoers rode Jaguar. Als we door de Tverstraat rijden, vlammen de geïllumineerde kerstslingers overal op. ‘Hier stoppen,’ commandeert mijn in Tbilisi geboren kennis zijn chauffeur, voor de ingang van Nightflight. De portier begroet ons vriendelijk. Aan de bar beneden hangen een stuk of dertig meiden. Mooie meiden, keurig verzorgd. Het zijn de jonge Russinnen in merkkleding die je winkelend ziet rondlopen bij de Ponte Vecchio, in Oxford Street, in de P.C. Hooftstraat. Ze hebben niets gemeen met de gevangen diertjes in de anonieme keuken; laat staan met de Jeroen Bosch-achtige verschijningen rond het Koersk-station. In deze oudste pick-upclub van Moskou liggen de prijzen zo rond de driehonderd euro. Er is geen kerel te zien. Het restaurant op de eerste verdieping – Nightflight heeft een uitstekende Zweedse keuken, waardoor deze gelegenheid ook wel ‘de Zweedse ambassade’ wordt genoemd – zit evenwel al goed vol.

‘Biefstuk?’ vraagt Timoer.

‘Biefstuk,’ zeg ik.

Mijn vriend gniffelt even later, en zegt: ‘Het Westen heeft de zaken van de liefde nooit goed geregeld. De Italianen en de Fransen misschien uitgezonderd.’ Af en toe komt een meisje de trap oplopen. Ze staat even stil en tuurt als in het niets om zich heen. Timoer prikt in zijn vlees; hij eet als een wolf en bekent dat hij tegenwoordig voornamelijk in het onroerend goed zit. Dat hij zijn oude stiel feitelijk niet heeft verlaten. Alleen, hij verhuurt nu. Hij heeft in Moskou ongeveer veertig appartementen. ‘Ik incasseer slechts huurgeld. Met de exploitatie heb ik verder niets van doen. Dat is altijd gedonder. Een gedonder dat onder Poetin alleen maar erger is geworden. Iedereen wil nu steekpenningen hebben, iedereen! Die tijd heb ik gehad.’

Auto-flirt

De archipel van de zonde in Moskou, waarvan Timoer dus nog wel degelijk deel uitmaakt, is gigantisch. Een medewerker van een sanitaire rijksdienst noemde me het getal van honderdvijftigduizend meisjes. Rusland heeft het verbod op prostitutie nog altijd niet opgeheven. De wet wordt evenwel in de besloten gelegenheden en clubs met een handige truc omzeild: door de dames, evenals de heren, officieel ‘entree’ te laten betalen wordt de vrijwilligheid van beide partijen benadrukt. En wat er verder gebeurt op de fluwelen banken, in alkoven en viprooms van etablissementen met roodverlichte namen als Solaris, Bordot of Shendra – daar heeft niemand wat mee te maken.

De top van sommige Russische bedrijven heeft zijn eigen bordelen gesticht, qua aankleding en voorzieningen niet van de commerciële te onderscheiden, maar uitsluitend bestemd voor privégebruik en relaties. Onder de ruitenwissers van de duurdere geparkeerde auto’s in Moskou worden boekjes geschoven – kleurenbrochures van twintig bladzijden dik, waarin halfnaakte modellen een keur aan massages aanprijzen. De stad is seksueel opgedeeld in rayons. Genoemd naar de metrostations. Een van de boekjes heet ‘Auto-flirt – Voor allen die het stuur zelf in handen hebben!’ ‘Het propageert onder andere de service waarbij je een dame thuis kan bestellen om de afwas te laten doen, te koken, te strijken – ‘inclusief andere diensten’.

Wanneer ik mijn oude kennis het getal van honderdvijftigduizend noem, schudt hij glimlachend zijn donkere hoofd, en zegt: ‘Hoeren in Moskou bedoel je? Meer jongen, het zijn er veel meer. Ik schat het dubbele…’

Als gestoken wil Timoer, na de tweede fles wijn, plots weg. De keuken is hier goed, maar voor werkelijk vertier moeten je elders wezen.

‘Wilt u zich niet nog even ontspannen aan de bar?’ vraagt de portier.

‘Nee, do svidanija – tot ziens!’ zegt Timoer en hij drukt de man een biljet van duizend roebel in handen.

Onder de pannen

We zoeven weer door de stad in de Jaguar met chauffeur. De baaierd van neonlicht wordt door de sneeuw weerkaatst. Terwijl Timoer in het Georgisch begint te telefoneren – het lijkt op schelden – denk ik aan wat de redactrice van een vrouwenblad me twee dagen eerder had verteld. Volgens haar valt het verschijnsel van de prostitutie niet los te zien van de huidige sociale positie van de Russische vrouw. Jonge vrouwen en meisjes in Moskou geven ruim de helft van wat ze te besteden hebben uit aan kleren. Aan uiterlijke verzorging. Aan cosmetica. Bijna nergens op de aardbol ligt dat percentage hoger. Ze hebben iPads, gaan op reis naar het buitenland, doen aan yoga. Vaak ook hebben ze goede banen. Maar in de jacht op een man zitten ze in een onverbiddelijke ratrace, net als hun moeders en grootmoeders. Het adagium voor het gros van hen is nog steeds: zorg dat je onder de pannen komt. Het liefst voor je vierentwintigste. ‘Het besef dat schoonheid tijdelijk is en snel vergaat, lijkt wel genetisch ingegeven. De concurrentie is enorm. Vandaar dat je op vrijwel elke hoek in Moskou een schoonheidssalon hebt. De zelfstandigheid van de vrouw in grote delen van West-Europa beangstigt hen. Tegelijkertijd zijn ze heimelijk jaloers: hoe komt het toch dat in landen als Frankrijk, Zweden en Duitsland vrouwen van vijftig, zestig en zelfs zeventig nog volop meetellen? Terwijl je hier in Rusland na je veertigste al bent uitgerangeerd. Op je vijftigste geld je, ook als je geen kinderen of kleinkinderen hebt, al als een oma.’

Het hypervrouwelijke gedrag – in het Westen nogal eens opgevat als hoerig – wordt natuurlijk vooral veroorzaakt door het nog altijd endemische tekort aan gezonde Russische mannen. Vroeger door oorlogen, nu vooral door drankmisbruik, daaraan gerelateerde ziektes, ongelukken en ander vroegtijdig sterven. Marius Broekmeyer beschrijft in zijn magistrale Het verdriet van Rusland hoe vrouwen en meisjes na de oorlog in de Russische dorpen voor een man in de rij stonden. ‘Je gaf als het ware een bestelling op en veel keus was er niet, als het maar een broek aan had.’ Vrouwen dansten met vrouwen, meisjes met meisjes. Nog steeds klagen veel van mijn Moskouse vriendinnen erover dat ze geen leuke man kunnen vinden. De redactrice van het blad bevestigde het vermoeden dat ik eerder tegen Marina had geuit: veel vrouwen maken carrière, maar of ze nu verkoopster zijn, manager of hersenchirurg, als het erop aankomt willen ze het liefst worden behandeld als ‘het zwakke geslacht’. Hun grootmoeders werkten tijdens de jaren van de Sovjet-Unie in overalls op steigers, in fabrieken, op kolchozen. Maar van een werkelijke emancipatie van de Russische vrouw op grote schaal is nog steeds geen sprake. ‘Onzin…’ had Marina bits gereageerd. Ondanks haar groeiende roem is ze nog altijd – schemerend rond de dertig – op zoek naar de ware liefde. Toen sprak ze: ‘Nou ja, misschien heb je ook wel gelijk… Tsjort! Voor de duivel!’

Lapdance-Russinnen

In club Déjà Vu drukt Timoer me in een ronde bank. Er wordt champagne aangedragen. Drank die ik haat. Toch drink ik maar, terwijl we door meisjes worden besprongen. Overal ledematen en muziek. Yes Sir, I Can Boogie. Boys, boys, boys. By the rivers of Babylon. De lapdance-Russinnen hijgen hun namen in je nek. Op een postzegel textiel na zijn ze naakt. De meiden proppen de vijfhonderdroebelbiljetten onder de strak om hun middel gespannen veters. Déjà Vu. What’s in a name? Ik heb dit al zo vaak meegemaakt. Ik wil hier weg. Maar Timoer steekt een duim op, knikt me lachend toe en maakt duidelijk dat het nu pas allemaal echt begint. ‘Showtime!’ knalt het dan vanaf het podium. In de banken links van mij ontwaar ik twee beroemde Doemaleden van de partij Spravedlivaja Rossija – Rechtvaardig Rusland. Hun bodyguards zitten even verderop. Een stuk of dertig meisjes op hoge hakken komen in scharlaken licht aandraven. De show begint. Al snel wordt duidelijk dat de vaginajuweliers in Moskou goede zaken doen.

Tegen vijf uur in de ochtend zitten we op de zestigste verdieping van de Federatietoren. In restaurant Sixty. Voor het souper. Timoer vertelt dat hij een vaste maîtresse heeft. Ze is drie jaar jonger dan zijn oudste dochter. Hij heeft voor haar een appartement gekocht, een auto, een schoothondje. Elke maand krijgt ze een vast bedrag. ‘Al mijn vrienden doen dat. Soms gaan we met zijn allen een weekje naar Nice. Of naar Londen. Die meiden zijn op de een of andere manier allemaal gek van Londen. Of mijn vrouw het weet? Dat maakt me niets uit. We leven hier goddank niet in het Westen!’

Ik denk aan wat Tanja me had verteld, een vriendin van Marina. Ze had veertien jaar geleefd met een oligarch. ‘Op een gegeven moment hadden we veertig bedrijven. We bezaten in Moskou zo’n beetje alle winkels die tv’s, laptops en andere technische apparatuur verkochten. We verhuisden van een flat naar een groot huis. We kregen twee kinderen. Mijn man eiste dat ik me tegenover het personeel – de chauffeurs, de huishoudsters, de kindermeisjes – niet te familiair gedroeg. Maar als een barinja! Een grande dame! Toen kwam het moment dat hij zijn vriendinnetjes en maîtresses niet langer voor me verborg. Hij wilde dat ik er openlijk in toestemde! Aanvankelijk ging ik met hem mee naar stripclubs. Zo dacht ik hem te kunnen behouden. We gaven op een avond soms wel vijfduizend dollar uit. Sommige meiden vroegen mijn mobiele nummer. Ze wilden seks met me. En vroegen vervolgens of ik niet een man voor hen wist. Een rijke Rus. Vroeger was het ideaal een buitenlander, maar die tijd is al lang voorbij. Ze azen nu allemaal op een Rus rond de miljardenpotten van het Kremlin. Corruptie is hier sexy. Dat is ons Russische Vijftig tinten grijs.

Op een gegeven moment hield ik het niet meer uit. Mijn man en ik besloten te scheiden. En wat bleek? Alle bedrijven, alle panden, alle tientallen miljoenen dollars stonden op zijn naam. Ik bleef alleen achter in een flatje. Trouwen onder huwelijkse voorwaarden wordt hier gezien als een schande. Het is niet romantisch. Want je trouwt toch voor eeuwig? En daar maken die kerels hier handig gebruik van. Of ze nou oligarch zijn of vrachtwagenchauffeur. Ja, de verhoudingen tussen man en vrouw zijn nog altijd negentiende-eeuws. Het slaafse zit in ons bloed. Onze traditie is Oosters. We willen als vrouw vooral dienen. En we vergeven ze alles – onze mannen, onze schoften. We beschouwen ze als kinderen: je zal nooit ophouden van ze te houden. Dat geldt ook voor mijn nieuwe man, mijn derde inmiddels…’

Om vijf uur in de ochtend zit Sixty nog steeds stampvol. Ik drink Sambuca. Terwijl beneden mij de zee van lichtjes pinkt, van dit enige Manhattan in Europa, zweeft door mijn kop Tolstojs aangrijpende verhaal De dood van Iwan Iljitsj, waarin de gelijknamige held zich op een gegeven moment een liaison herinnert met een dame in de provincie, een ‘modistetje’, alsook drinkgelagen met vleugeladjudanten op doorreis en ‘rijtoertjes naar een verafgelegen straat, ’s avonds na het eten’. Ook bij Boenin en Gorki wemelt het van dergelijke passages. Naar de hoeren gaat men overal op de wereld. Dat op zich is niets bijzonders. Maar anders dan bijvoorbeeld in Nederland is het vreemdgaan, het zwelgen, het er massaal op na houden van maîtresses en maintenees in Rusland geïnstitutionaliseerd. Het vormt de kern van het Russische seksuele bolwerk. En van de politieke en economische macht. Ook op dit gebied is er in een eeuw tijd feitelijk niets veranderd.

Pieter Waterdrinker is schrijver te Moskou. Begin februari verschijnt bij Prometheus zijn nieuwe roman ‘Lenins balsem’

Gerelateerd