Hoe oorlog en economische rampen te voorkomen? De ideeën van econoom Jan Tinbergen vormden de samenleving waarin Vrij Nederland groot is geworden.

Toen op 31 augustus 1940 het verzetsblad Vrij Nederland voor het eerst verscheen, doceerde Jan Tinbergen, 37 jaar oud, statistiek aan de Economische Hogeschool van Rotterdam en deed hij onderzoek voor het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Met het verzet zal Tinbergen, een antimilitaristische dienstweigeraar, niet veel hebben gehad. In elk geval weten we dat hij als hoogleraar behoorde tot de bijna tweehonderdduizend ambtenaren die door het invullen van een ‘ariërverklaring’ afstand namen van hun Joodse collega’s. We weten ook: slechts enkele tientallen ambtenaren weigerden dit destijds.

Geen verzetsheld misschien, maar Tinbergen was wel een groot vernieuwer. Tijdens de oorlog speurde hij naar de economische oorzaken van de ‘geweldenarij’ waar hij zo genoeg van had. Hoe hadden de crisis van 1929, de werkloosheid en de...