interview

Tegen de tijd dat u dit leest is het Maagdenhuis mogelijk al schoongeveegd. Het College van Bestuur van de Universiteit van Amsterdam heeft misschien een paar toezeggingen gedaan, beloofd dat de kleine talen zoals Hebreeuws en Nieuwgrieks en Scandinavistiek nog twee jaar blijven bestaan om ze vervolgens alsnog op te doeken, een symbolische student opgenomen in hun college en verder nog heel veel beloftes gedaan die als puntje bij paaltje komt weinig gewicht in de schaal leggen. De mensen van Humanities Rally, de Nieuwe Universiteit, de ASVA en alle andere initiatiefnemers studeren over een paar jaar glansrijk af en krijgen goede banen bij gerespecteerde werkgevers. Een enkele keer zullen ze met lichte weemoed terugdenken aan de tijd dat ze in hun slaapzak een blik Schultenbrau opentrokken in de werkkamer van Louise Gunning. Ze denken terug aan de peuken die ze wegschoten over het Spui, hoe ze doofden in een plas als hun protest in de dop.

Maar stelt u zich eens voor dat het anders loopt. Dat ook de studenten in Groningen, Rotterdam en Leiden bezit nemen van hun universiteitsgebouwen. Dat colleges van bestuur aftreden en Louise Gunning met pek en veren uit het Maagdenhuis wordt gezet. Dat professoren en studenten gaan bepalen hoe het geld wordt verdeeld en naar eigen inzicht hun opleidingen kunnen vormgeven. Dat het vergaren van kennis centraal komt te staan en geld weer een middel wordt in plaats van het doel. Dat zelfs in economisch zwaar weer de universiteit in het centrum van onze steden gevestigd blijft, als vlaggenschip van de kenniseconomie.
Er komt een beetje fantasie aan te pas, betoogt docent Engelse literatuur en televisiewetenschappen Dan Hassler-Forest, om verandering op gang te brengen. De studenten hebben die fantasie, in tegenstelling tot het technocratische College van Bestuur van de UvA, en daarom zou het zomaar kunnen dat het te vroeg is om scenario nummer twee af te schrijven.

Altijd een alternatief

‘Ha, een ludieke actie,’ was Hassler-Forests eerste reactie op de bezetting van het Bungehuis op 13 februari. In de categorie lawaaidemonstratie voor betere koffie in de kantines en sit-in voor meer stilteruimtes. Toen Hassler-Forest drie dagen later via een ladder door een raam zijn post moest ophalen in de vesting die het Bungehuis was geworden, begon hem te dagen dat het de studenten menens was. Tegen alle verwachtingen in trof hij in het Bungehuis geen troep dronken studenten aan, maar een geoliede organisatie. Er werd gedebatteerd, er werden lezingen gegeven en eisen geformuleerd die bij het College van Bestuur werden ingediend.
‘Ook de teneur in de media was dat het om een feestje van een stelletje verveelde beroepsactivisten ging,’ vertelt Hassler-Forest. ‘Maar het bleek dat dit studenten waren die al maanden vergeefs bezig waren om gehoord te worden. Ze hebben zich uitstekend in de materie verdiept en de beslissing om het Bungehuis in te nemen was weloverwogen. Het gaat ze niet alleen om de verkoop van het Bungehuis aan de sjieke Engelse SoHo-club of om het afschaffen van een aantal kleine studies. Het gaat om beter onderwijs en beter onderzoek. De studenten willen een fundamentele verandering in de manier waarop inmiddels het hele instituut wordt georganiseerd. In plaats van beslissingen op basis van financiële parameters willen ze beslissingen op basis van kwaliteit.’
Dan Hassler-Forest, geboren in New York, getogen in Nederland, is al zijn halve leven verbonden aan de UvA, eerst als student, later als promovendus en nu als universitair docent. Hij geeft vakken als The Postmodern Detective en Cities and Cultures aan de Universiteit van Amsterdam en aan het Amsterdam University College. Op uitnodiging van de bezetters gaf hij vier dagen na de inlijving van het Bungehuis een lezing. Hij nam met een aantal anderen het initiatief om ook de UvA-staf te mobiliseren en lanceerde de petitie Support the New University die is ondertekend door intellectuelen als Noam Chomsky, David Graeber en Judith Butler.

Wat vertelde u de studenten, die eerste keer dat u ze toesprak in het Bungehuis?

‘Ik hield een verhaal over zombies. De klassieke zombiefilms zijn een mooie parabel van het neoliberalisme. In de jaren zestig werd de zombie vaak vergeleken met de consumerende mens. Als burger word je in de eerste plaats geacht te consumeren, want consumptie zorgt voor economische groei en zo bewijs je je land een dienst. Het zombie-genre stelt de vraag: wat maakt ons beter dan zombies als we alleen hechten aan onze consumptie? In de films zie je vaak dat de mensen die bedreigd worden door zombies zich in een huis verschansen, zoals de studenten in het Bungehuis. Door de bedreiging van buitenaf zijn ze ineens op elkaar teruggeworpen. Vaak eindigen die films in totale chaos, iedereen is het met elkaar oneens en één voor één worden de personages geslachtofferd tot er eentje overblijft die uiteindelijk ook doodgaat.’

Klinkt als een hart onder de riem voor de betogers.

‘Het kan en moet dus anders. Je kan je ook in het pand verschuilen en samenwerken. Dat deden ze in het Bungehuis en dan zie je dat steeds meer mensen mee willen doen. Dat is de boodschap. Ook al richt het hele systeem zich tegen je, als je samenwerkt is er altijd een alternatief.’

Docent-van-Het-Jaar-verkiezing

Na een bezetting van bijna twee weken werd het Bungehuis ontruimd. Hassler-Forest zag hoe het College van Bestuur de politie inzette. Op het bordes van het gebouw was hij er getuige van hoe ‘spichtige jongens met Plato in hun binnenzak’ afgevoerd werden. Het inzetten van de politie werkte op de studenten als een rode lap op een stier en na een protestmars betrokken de studenten het Maagdenhuis.
Een paar dagen later vond het eerste UvA-medewerkersoverleg plaats. Hassler-Forest riep het Twitter-account Rethink UvA (@rethinkUvA) in het leven om het standpunt van de UvA-medewerkers te communiceren. ‘In navolging van de studenten proberen we onze boodschap op een professionele manier naar buiten te brengen. De Nieuwe Universiteit heeft zes eisen geformuleerd, en wij, de aanwezige UvA-staf, hebben besproken of het redelijke eisen waren en hoe we de eisen zo kunnen aanpassen dat ze ook daadwerkelijk brede steun kunnen krijgen. Een van de eisen was “niet financieren op basis van output maar op basis van input”. Maar er speelt natuurlijk altijd een zekere vorm van output mee in de manier waarop de financiering wordt toegekend. Op onderwijsniveau wordt een vak beoordeeld op het aantal studenten dat het afmaakt en of de student uiteindelijk een opleiding afrondt. Op onderzoeksniveau gaat het om het aantal publicaties en het medium van publicatie. Het is logisch dat je niet een zak geld krijgt en dat je daar mee kan doen wat je goeddunkt. Maar alles alleen op output afrekenen gaat veel te ver. Het zou ook moeten gaan om wat een studie of een onderzoek kwalitatief bijdraagt. Promovendi worden bijvoorbeeld niet zomaar aangenomen. Op het moment dat ze aan een universiteit verbonden zijn, hebben ze zich al op enige manier bewezen. In plaats van dat je dus mensen afrekent op hun publicaties, moet iedereen een vergelijkbaar startbedrag krijgen om onderzoek uit te rollen. In het huidige systeem ontstaat een steeds grotere schifting tussen wetenschappelijke staf die onderzoek doet en diegenen die onderwijs geven. Het idee van de universiteit is juist dat je op basis van je onderzoek onderwijst, en dat het onderwijs een belangrijke rol speelt in de manier waarop je onderzoek vormgeeft. Onderwijs betekent directe interactie met de samenleving waar jouw instituut deel van uitmaakt.’

Is onderwijs nu een ondergeschoven kindje?

‘Het belang van goed onderwijs is nu gereduceerd tot de kreet “wij van de UvA willen excellentie in het onderwijs”, en daarvoor is de docent-van-het-jaar-verkiezing in het leven geroepen. Dat is een Idols-achtig ritueel waarbij studenten hun lievelingsdocent promoten en moeten stemmen enzovoort. Het is een van de weinige momenten dat je waardering krijgt voor je werk als docent.’

Van de UvA zelf krijg je daar weinig erkenning voor?

‘Sterker nog: mijn ervaring is dat toewijding en inzet voor onderwijs niet alleen niet beloond wordt, maar wordt bestraft. Omdat je alleen nog maar wordt afgerekend op onderzoeksresultaten. Zowel binnen als buiten de universiteit bestaat de perceptie dat er verschil is tussen onderwijzers en onderzoekers. Alsof zij die onderwijs geven niet kunnen onderzoeken en de onderzoekers te warrig en sociaal te incapabel zijn om goed te kunnen onderwijzen. Dat werkt een steeds grotere scheiding tussen die twee in de hand, en dat is schadelijk voor de kwaliteit van onderwijs én van het onderzoek.’

Waar ging uw college in het Maagdenhuis over?

‘Ik hield een verhaal over The Lord of the Rings van Tolkien. Hoofdrolspeler Frodo is een kleine man zonder macht. Niet de machtige Christus-figuur Aragorn draag de verantwoordelijkheid, maar de kleine hobbit. Hij krijgt een beweging op gang. Zoals de studenten, de minst machtige groep in de wereld van de universiteit, een beweging op gang kunnen brengen die een blijvende omslag teweegbrengt. Zij laten zien dat verandering mogelijk is. In de jaren zestig reden er een hoop auto’s rond met bumperstickers: “Frodo lives”. De symbolische waarde daarvan is niet te onderschatten. Slavoj Žižek zegt altijd: “Wij kunnen ons makkelijker het einde van de wereld voorstellen dan een kleine politieke verandering.” Zoals de wereld nu is georganiseerd, is het bijna onmogelijk om te geloven in radicale verandering. De bezetting van het Maagdenhuis laat zien dat het kan.’

Filmfanaat

Dat Dan Hassler-Forest de Maagdenhuisbezetting bekijkt in termen van hobbits en zombies is geen toeval. Hij is filmfanaat en grootconsument van alle andere vormen van populaire cultuur. Daar gaan ook veel van zijn vakken over. Maar hij behandelt niet zomaar alles en probeert de maatschappelijke relevantie van zijn vakgebied niet uit het oog te verliezen. ‘Ik probeer de vraag te stellen waarom bepaalde boeken en films op bepaalde momenten zo aanslaan. Na 11 september gingen mensen massaal naar de verfilmingen van Lord of The Rings. Voor sommigen was het bijna een religieuze ervaring.’

Wat zegt dat over die tijd?

‘Tolkien was een keurige professor in Oxford die terugdeinsde voor de industrialisering in de twintigste eeuw. Hij was getraumatiseerd door de Eerste Wereldoorlog. The Shire, het fictieve land waar Frodo vandaan komt, is een romantisering van het vooroorlogse Engeland. Frodo woont in een dorp vol ambachtslui met sterke sociale verbanden. De orks zijn het absolute kwaad dat aan de poorten staat te rammelen. Het is Frodo’s missie ervoor te zorgen dat alles bij het oude blijft. Dat raakte na 11 september kennelijk een gevoelige snaar. Tegelijkertijd waarschuw ik de studenten. Een deel van de aantrekkingskracht van Lord of the Rings is ook het verlangen naar het verleden. Het is een heel reactionair verhaal. Het gaat over blanke mannen die door een fantasieversie van Europa reizen en het kwaad bestrijden uit het Zuiden en het Oosten. Dat is geen toeval.’

Hoe ga je aan Henk en Ingrid uitleggen dat een studie als Nieuwgrieks bestaat, een studie met tien inschrijvingen per jaar?

‘Het is een vergissing te denken dat álle beleidsbeslissingen, of het nou gaat om het in stand houden van een kleine studie of het subsidiëren van een modern orkest, aan iedereen moeten kunnen worden uitgelegd. Zo werkt de politiek niet. We hebben geen directe democratie in Nederland. Het gaat niet om Nieuwgrieks. Het gaat om wat Nederland waardevol vindt en dat we daar gezamenlijk in investeren. Als alles rendabel moet zijn, neem je afscheid van alle gemeenschappelijke waarden die niet direct meetbaar zijn. Op de universiteit noemen ze dat valorisatie. Die term is enorm in opkomst in wetenschappelijke kringen, gebaseerd op de gedachte dat wetenschap te ver af is komen te staan van de directe waarde die het heeft voor de samenleving. Maar er moet ook een vorm van wetenschap bestaan die niet direct een praktisch doel dient, die gedreven wordt door nieuwsgierigheid.’

Aanstekelijk

Ondertussen verspreidt het studentenprotest zich als een olievlek. De gedachte dat de universiteit misschien toch niet zo’n onwendbare kolos is, werkt aanstekelijk. Het is een herkenbaar fenomeen, volgens Hassler-Forest. ‘Het gevolg van de overwinning van Syriza in Griekenland is ook dat partijen met een vergelijkbaar programma in andere landen nu explosief groeien. Mensen beseffen dat het kan. We kunnen iets doen, als we het samen doen. Democratie betekent niet meer van hetzelfde en zo voor altijd.’

Democratie is toch altijd polderen geblazen? Zodat het met die verandering, ook ten kwade, niet zo’n vaart loopt?

‘Dat begrijpen Varoufakis en de zijnen ook. Dus het beleid dat ze nu hebben voorgesteld is helemaal niet zo radicaal, alleen hun tegenstanders proberen hen te marginaliseren door ze als radicaal af te schilderen.’

Syriza staat anders wel voor radicaal linkse coalitie.

‘Radicaal zijn betekent ook dat je niet direct zwicht voor het compromis. Het College van Bestuur probeert zich er telkens met een paar compromissen vanaf te maken. Maar wat zo mooi is: de bezetters willen niet over tot de orde van de dag. Zij willen dat het beleid op de schop gaat. Je zou ook kunnen zeggen: radicaal is de roofbouw die wordt gepleegd op onze culturele geschiedenis, de manier waarop diploma’s worden teruggebracht tot producten in een markt, het wegnemen van alle waarden voor onderwijs los van welke baan het voor jou binnenhaalt op de arbeidsmarkt. De studenten willen eigenlijk iets veel conservatievers, namelijk dat er waarden zijn die niet zo makkelijk te kwantificeren en in klinkende munt uit te drukken zijn.’

Aan welke waarden denken de studenten?

‘In de eerste plaats aan iets heel simpels, namelijk dat ze de opleiding krijgen waarvoor ze hebben gekozen. De meeste studenten Engels willen Engelse literatuur studeren, terwijl ze nog maar weinig literatuurvakken kunnen volgen. Als je geluk hebt, is dat net éénderde van je studiepunten in de bachelor. De rest van de punten moet je bij elkaar sprokkelen bij andere opleidingen. Onder het mom van keuzevrijheid voor de student is de opleiding flink uitgekleed.’

De vierde week

De vergelijkingen van het studentenprotest van het protest met Occupy zijn niet van de lucht. De veranderingen van zowel studenten als docenten gaan volgens de regels van het Zuccotti Park. Niet meer dan een minuut spreektijd per persoon in een General Assembly, wapperende handen omhoog als je het ergens mee eens bent, wapperende handen omlaag als je het ergens mee oneens bent. Als je vindt dat iemand haantjesgedrag vertoont, maak je met je vingers een hanenkam boven je hoofd. Net als Occupy probeert het studentenprotest een vocabulaire te ontwikkelen waarmee ze het rendementsdenken van repliek kunnen dienen. ‘Je moet nooit onderschatten hoezeer jonge mensen die zich inzetten voor idealen waar iedereen zich iets bij kan voorstellen tot de verbeelding spreken.’

De idealen van Occupy konden ook op veel instemming rekenen, maar toch is hun protest als een nachtkaars uitgegaan.

‘Dat ben ik niet met je eens. Als je het nu hebt over “de 1%” weet iedereen meteen waar je het over hebt, en dat hebben we aan Occupy te danken. Het is zonde dat er uiteindelijk geen politieke beweging uit is voortgekomen. Occupy kampte ook wel met wat imagoproblemen: die tenten op straat, die kartonnen borden met “beat the capitalist”. Ze raakten het beeld van hippietuig dat in de sixties was blijven hangen niet echt kwijt.’

De Maagdenhuisbezetting riekt anders ook naar de jaren zestig.

‘Natuurlijk, er zit een zekere nostalgie in. Maar bedenk dat de bezetting in 1969 maar vijf dagen duurde. We gaan nu de vierde week in. En de beweging blijft maar groeien. De studenten weten het momentum vast te houden. Nog hebben ze geen water bij de wijn gedaan, nog houden ze vast aan hun verhaal. Want dat is wat ze willen: een verhaal, en geen pragmatiek.’

Tivadar Vervoort: ‘Ik zie voor het eerst een academische gemeenschap ontstaan.’

Een van de initiatiefnemers van het studentenprotest is Tivadar Vervoort (23), derdejaars student filosofie. In november was hij een van de oprichters van Humanities Rally, dat maanden heeft gelobbyd om de bezwaren van de studenten op de bezuinigingsplannen voor het voetlicht te krijgen. Bij het faculteitsbestuur werden ze doorverwezen naar het CvB. Het CvB wees naar Den Haag. Om gehoord te worden moesten er kennelijk ander maatregelen worden genomen – een gebouw bezetten bijvoorbeeld.

Hoe lang denk je dat jullie hier nog zitten?
‘Het CvB zegt nu telkens dat ze geen actie zullen ondernemen en de dialoog erg “inspirerend” vinden. Er wordt zelfs gespeculeerd dat het de strategie van de UvA is om het protest hier rustig dood te laten bloeden. Maar nu ook de docenten zich beginnen te roeren en het draagvlak voor onze eisen nog altijd groeit, wordt het steeds moeilijker voor het bestuur om voet bij stuk te houden.’

Wanneer is jullie missie geslaagd?
‘Geesteswetenschappers kiezen voor hun studie uit interesse, niet omdat de perspectieven op een baan nou zo fantastisch zijn. Je wilt dat de docenten het curriculum bepalen met dezelfde bevlogenheid die jij voor het vak hebt. Op het moment dat er dan iemand komt met “we gaan je opleiding verbreden en je kan er niet meer over meepraten”, schiet dat gauw in het verkeerde keelgat. Er moet een idee komen over wat het betekent om aan de universiteit te studeren. De bezetting van het Maagdenhuis vind ik veel mooier dan die van het Bungehuis. Hier loopt iedereen in en uit, docenten en studenten maken een praatje, overleggen over de strategie, spreken de eisen door. We hadden het wel steeds over een academische gemeenschap, maar ik zie ’m nu voor het eerst – er is daadwerkelijk een dialoog ontstaan.’

Wat is de waarde van een kleine talenstudie?
‘Ik zeg niet dat we per se Scandinavistiek moeten behouden. Misschien kunnen ze dat in Groningen beter. Maar laten we in ieder geval de afweging maken. Toen we Louise Gunning vroegen hoe zij erover dacht, antwoordde ze dat ze alleen teruglopende studentenaantallen zag. Er wordt alleen een financiële afweging gemaakt.Je kunt niet argumenteren over het beleid omdat er geen argumenten aan ten grondslag liggen. Na de twintigste eeuw zijn we wars van ideologieën en de politiek is alleen maar pragmatischer geworden. Zonder terug te willen naar twintigste eeuwse denkbeelden, moeten we ons afvragen of we ook andere keuzes dan alleen pragmatische kunnen maken.’

Gerelateerd