<div class="wpg-element paragraph">
23-06-2001 Door Ab van Ieperen
Nouchka van Brakel maakt films die niet te ver af staan van haar eigen leven, en &#8216;De vriendschap&#8217; – nee, géén Connie Palmen-verfilming – heeft dus hoofdpersonen van boven de zestig. &#8216;Het basisidee was: hoe ver kun je gaan in vriendschap?&#8217;
Twee Rotterdamse jongens waren veertig jaar geleden verliefd op hetzelfde meisje. De man die haar trouwde bleef zijn leven lang een sjacheraar, degene die zich wegcijferde raakte in de Verenigde Staten in goeden doen. Bij hun weerzien lijkt dat oude zeer vergeten, maar opnieuw is er een vrouw die tussen hen komt. 
Het is het gegeven van De vriendschap van Nouchka van Brakel, met Gerard Cox en Willem Nijholt, een film die drama is, soms platte klucht, fantasie en portret van de multiculturele havenstad. Het gaat over mannenvriendschap, maar ook over stervensbegeleiding en over de seksuele besluitvaardigheid van vrouwen. Pleuni Touw wil geen pion van de rivalen zijn, Pim Lambeau is als oude freule cliënt van een escortservice en Cox&#8217; tienerkleindochter Karina Smulders wil zwanger worden. Dit alles wordt vanuit het hiernamaals ironisch becommentarieerd door de vrouw om wie het ooit allemaal is begonnen, niet toevallig de stem van de regisseur zelf.
Nouchka van Brakel was de eerste vrouwelijke filmer van Nederland, en bleef de productiefste: Het debuut, Een vrouw als Eva, Van de koele meren des doods, Een maand later en Aletta Jacobs, naast documentaires en de tv-serie Iris. In deze film, de eerste na vijf jaar, staan bij wijze van uitzondering de mannen centraal.&#8217;Het is een idee waarvoor ik twintig jaar geleden de impuls kreeg, maar de sterren stonden niet goed. Ik ben nogal bijgelovig. We moesten de opnamen uitstellen, van een cruiseschip uit de jaren dertig waarop we zouden draaien was schroot gemaakt. Toen hebben we in plaats daarvan Van de koele meren des doods gemaakt. 
Drie jaar geleden heb ik producent Mathijs van Heijningen opnieuw benaderd. Deze keer stonden de sterren gunstig. Mathijs zegt dat ik films maak die dichtbij mijn belevingswereld liggen, zoals Het debuut toen mijn eigen dochter vijftien was.&#8217;
Het verschil is dat je nu zelf de leeftijd hebt van je personages? 
&#8216;Dat denk ik wel. Gerard Cox en ik zijn even oud. Het basisidee was: hoe ver kun je gaan in vriendschap, welke onmogelijke dingen kun je elkaar vragen? Er gebeuren allerlei dramatische dingen, met name Pieter – de rol van Gerard – heeft dan commentaar waarmee hij er een geintje van maakt. Dat was spannend, maar al in de eerste repetitie met Gerard en Willem Nijholt merkte ik dat het kon. Ze kenden elkaar, maar dat het zó zou klikken had ik niet durven dromen. Dat valt niet te regisseren. Het was leuk om Pleuni Touw erbij te hebben, die met alle twee heeft gespeeld. Als vrouw van beider dromen moest ze bij elk van hen passen. Pleun is zo goed en mooi op film: in Frankrijk zou ze een ster zijn.&#8217;
De film verandert steeds van stijl en toon.
&#8216;In de scenariofase heb ik met Edwin de Vries hard gewerkt op onverwachte wendingen. Een film met meerdere personen en allerlei Robert Altman-achtige zijlijntjes. Hartstikke moeilijk, het wordt gauw artificieel of rommelig.&#8217;
Geef me een klap als je het er niet mee eens bent, ik zou de film een sprookje noemen.
&#8216;Spijker op de kop. Onlangs werd gevraagd: is het nou een komische tragedie of tragische komedie? Nu kan ik antwoorden: Van Ieperen vindt het een sprookje. Eigenlijk gebeuren er net zulke lelijke dingen als bij de gebroeders Grimm, maar uiteindelijk overwint de vriendschap en leven ze nog lang en gelukkig.&#8217;
De personages hebben een gezonde dosis egoïsme, maar worden daar niet voor gestraft.
&#8216;Ik vond het spannend om te zien hoe ver ik daarin kon gaan. De vorige films gingen over vrouwen die door hun gepassioneerdheid in conflict raakten met de conventies van de maatschappij. Daar zit iets pamflettistisch aan. Dat is in deze minder: er is een range aan sterke vrouwen van verschillende generaties, maar de mannen staan voor helemaal niks, behalve voor zichzelf. Mijn dochter vroeg: waarom niet twee vriendinnen? Dan was de tragiek minder geweest. Mannen blijven kwetsbaar, vrouwen van mijn leeftijd redden het zélf. Bij mannen is er altijd nog eer in het spel. Ze moesten sympathiek blijven, anders wil je niet naar ze kijken, maar het ging me makkelijk af ze egoïstisch te laten zijn. Pieter liegt en bedriegt waar je bij staat en Gijs liegt achterstevoren, vertelt dingen níét. Een sprookje van deze tijd, niet romantisch: mensen zijn nu in hoge mate egocentrisch. Iedereen is uit op een prettig leven en hoger dan &#8220;prettig&#8221; gaat hun streven niet. Het is een mooi vriendschapsgebaar als de een de ander die erfenis bezorgt, maar ook een streek: ís het wel zo leuk om eindelijk die zeereis te maken waarover je je leven lang hebt gezanikt? Wat is er mooier dan een onvervuld verlangen?&#8217;
Tegelijk koppelt hij zijn weduwe aan een partner tegen wie ze altijd nee heeft gezegd.
&#8216;Pleuni riep eerst: jezus, die vrouw stapt zomaar van de ene man over op de ander! Ik zei: Gijs en jij hebben het daarover gehad met elkaar. Dus zodra die advocaat de naam Pieter noemt, speelt ze: ik wéét welk cadeau eraan komt. Tot nu toe is niemand daarover gevallen, dat tekent ook de slechte inborst van de mensheid. Ook met de euthanasie die erin voorkomt begeef ik me op glad ijs. Daarvoor had ik als sleutel: de film gaat over een vriendschapsband, niet over euthanasie. De euthanasie loopt zoals hij loopt omdat die twee bevriend zijn, zoals het beste past in dit verhaal.Ik vind het ongelooflijk mooi gelukt hoe Willem, Gerard en Pleun dat spelen. Het is perfect in balans. Er is nauwelijks gerepeteerd, de crew voelde dat er niet geflauwekuld mocht worden en was heel geconcentreerd. Mensen van de techniek hebben soms weinig idee hoe lastig het is om te spelen, geen idee van dat creatieve proces, dat je een scène op tien manieren kunt doen en dat het spannend is om ze te onderzoeken. Van iedereen op de set zie je waarmee hij bezig is, maar een regisseur staat met niks, alleen met zijn fantasie en oplettendheid. Als ik de eerste klas van de filmacademie uitleg wat een regisseur doet, merk ik dat het heel abstract blijft.&#8217;
Merk je verschil tussen die filmstudenten en toen wij op de academie zaten?
&#8216;Wij voelden ons bijzonderder, je moest echt mazzel hebben en bergen verzetten om aan het werk te kunnen. Terwijl nu ongeveer een week na het diploma iedereen werk heeft, dankzij alle financiële regelingen. Wij waren meer Kunstenaar. Ze werken nu wel hard, maar als hun vriendin jarig is willen ze om zeven uur wel naar huis. Wij hebben niet bereikt dat Nederlandse film een bloeiend economisch en kunstzinnig bedrijf is geworden, zij zullen dat ook niet kunnen. Dit is een leuke, leergierige generatie, veel meiden in de klas. Maar ik kan niet zeggen dat deze generatie een nieuwe visie heeft, het blijft conventioneel.&#8217;
Er werd, juist door oudere vrouwelijke critici verbolgen gereageerd op de erotische scènes.
&#8216;Met name oudere dames, wat geestig! Daar kan ik erg om lachen. Zij willen dat natuurlijk óók, maar generen zich. Ik ben een babyboomer, heb nog meegemaakt dat je na je zestigste was uitgepraat. Nu trekken mensen zich daar niets van aan en tuffen vrolijk door. Dat wil ik óók, op mijn zestigste heb ik een groot feest gegeven. Ik wilde Pim Lambeau als de freule, maar men vond haar aan de oude kant, dus heb ik andere actrices benaderd die gelukkig allemaal afzegden, toen kon ik toch Pim nemen. De jongen die haar gigolo speelt was een figurant. Hans Kemna die de casting deed vroeg ineens: lijkt het jou lastig een erotische scène te doen met een bejaarde actrice? Het mag geen groezelige porno worden, het moet vrolijk zijn. Bij de repetities klikte dat meteen, hij vond Pim ontzettend leuk. Hij kijkt haar zo lief aan, vind ik. Er is niks klefs of raars aan, aan die scène. Iedereen moet doen waar hij zin in heeft.&#8217;
Hoe moeilijk was het om een film over ouderen van de grond te krijgen?
&#8216;We zijn drie jaar bezig geweest om hem gefinancierd te krijgen. Al is Mathijs een krentenkakker en schreeuwen we vaak tegen elkaar, we waren vastbesloten dat deze film gemaakt moest worden. Dat kwam mooi uit, soms ben je het eindeloze gezeur beu. Toen twee jaar geleden werd aangekondigd: er zijn aantrekkelijke regelingen getroffen voor aanstormend jong talent, ben ik bijna opgestaan om te roepen: en wat doen we voor ons oude aangestormde talent? Frans Weisz zat zonder werk, Marleen Gorris zonder werk, ik zonder werk. Het goede van die belastingconstructie van Vermeend is dat hij vooral hangt op de levensvatbaarheid van een plan. In Nederland kijkt iedereen altijd vreselijk naar het scenario, alsof dát het eindresultaat is. En met alle respect: als je in Nederland &#8220;artistiek&#8221; of &#8220;intellectueel&#8221; bezig bent, is het minder moeilijk om geld te krijgen. Ik lag een tijd niet goed bij de commissies, omdat ik films maakte waarop publiek afkwam. Film maken is topsport. Vanaf januari heb ik een gezonde levensstijl gevolgd: &#8216;s morgens een halfuur getraind, bijna niet gedronken, om te zorgen dat ik uitgerust zou zijn. Omdat ik in vijf jaar geen film had gemaakt, wilde ik op een aantal posten vertrouwde mensen, verder had ik allemaal jong grut om me heen. Heel leuk, en ik hoop dat het niet voor niks is geweest, dat durf ik bijna niet hardop te zeggen. 
Voor deze film verwacht je toch wat ouder publiek, maar of dat naar de bioscoop komt? Voorlopig ben ik blij dat de film er ís, dat hij zo dicht is gekomen bij wat ik wilde vertellen. We hebben voorvertoningen gehad met jonge mensen, ze zaten zich gek te lachen. Dat het verhaal niet je belevingswereld is betekent niet dat je het niet leuk kunt vinden. Ze zeggen: het gaat goed met de Nederlandse film, maar dat is niet zo. Goed, er is veel werk, maar het is toch gek dat de films zelf niet meer aandacht trekken? Met grote blijdschap en Iles flottantes hadden prachtrecensies, maar bereikten iets van nog geen vierduizend mensen. En je moet tegenwoordig meteen scoren, vroeger kreeg je de garantie dat je film minimaal drie weken bleef draaien. Al had je slechte recensies, zoals mij gebeurde bij Een vrouw als Eva, er was tijd om mondreclame zijn werk te laten doen. Na het tweede weekend wist je of je het publiek te pakken had. En dan stond De koele meren twaalf weken in Tuschinski, terwijl eerst niemand daar vertrouwen in had.Ik ben een zwartkijker en ontzettende mopperkont, maar ik heb toch alweer plannen klaarliggen voor nieuwe filmprojecten. Onder andere over het leven van John Kraaykamp sr. en Rijk de Gooyer sr. Oud? Wat nou oud!&#8217;

</div>

Ab van Ieperen

Rudie Kagie

Gerelateerd