Als je in Indonesië een vrouw vraagt of ze kinderen heeft, en ze heeft ze niet, dan zal ze antwoorden met ‘belum’; ‘nog niet’. Ook als de vrouw tachtig is, is dit haar antwoord. Volgens mijn oom, die Indonesisch studeerde en mij over dit eigenaardige gebruik vertelde, komt het antwoord ‘belum’ deels voort uit het diep gewortelde verlangen naar een gezinsleven, en deels uit schaamte. Geen kinderen hebben, betekent dat je maatschappelijk hebt gefaald.
Ik lijk een beetje op de Indonesiërs, want ook ik antwoord steevast ‘nog niet’, als vreemden mij vragen of ik kinderen heb. Mijn antwoord komt ook voort uit verlangen en schaamte. ‘Ik wil wel graag een kind,’ voegde ik er tot mijn 35ste vrolijk aan toe.
Nu ik 38 ben, voel ik mij onzekerder, ook al heb ik nu wel een partner. Het antwoord ‘nog niet’ klinkt brozer dan ooit. ‘Als het allemaal nog gaat lukken,’ zeg ik er verontschuldigend bij, waarna het beleefdheidsgesprek vaak stil valt, of mijn gesprekspartner onhandig in een bak borrelnootjes graait. Praten over een kinderwens na je 35ste is een mijnenveld: als je te vrolijk doet, kom je wereldvreemd over. Maar als je al je angsten uitspreekt, verpest je de stemming op borrels, bedrijfsfeestjes en verjaardagen. Ik vind het moeilijk om de juiste toon te vinden, omdat ik de statistieken ken. Die worden al jaren op mij afgevuurd, in bladen en kranten, door vrienden, door een kennis van mijn moeder, door passanten. Ik weet alles over mijn slinkende eicelvoorraad, ik hoor de biologische klok door al mijn gedachten tikken. Baby anxiety is de term voor de kwaal waar ik aan lijd, en het enige medicijn is een echo van een gezonde zwangerschap onder een magneet op mijn koelkast.
My husband and I are starting a family. Please, if you can, try and understand that it’s important that I do this now.
Uitbundig verjaardagsfeest
Sommige vrouwen van mijn leeftijd en daarboven lijken hun cool veel beter te bewaren als het gaat om hun kinderwens. Ik ken een 40-jarige vrouw die een uitbundig verjaardagsfeest gaf voor al haar vriendinnen omdat ze zeker wist dat ze volgend jaar zwanger zou zijn met behulp van ivf. ‘Het is de laatste keer dat ik volledig los kan gaan, dames,’ schreef ze onder aan de uitnodiging (twee jaar later beviel ze van een dochter). Een andere kennis stelde haar zwangerschap uit tot haar 39ste. Al die tijd was ze ervan overtuigd dat haar eicellen braaf op haar zouden wachten, totdat zij de tijd rijp achtte voor bevruchting (ze kreeg gelijk en beviel op haar 40ste van een allerknapst jongetje).
Een beroemder voorbeeld is de Amerikaans zangeres Janet Jackson. In april dit jaar sprak zij een twitterboodschap in waarin ze op dromerige toon aankondigde haar ‘Unbreakable World Tour’ te staken. ‘My husband and I are starting a family. Please, if you can, try and understand that it’s important that I do this now.’ Wat een zelfvertrouwen voor een vrouw van 49, dacht ik toen ik de videoboodschap hoorde. Waar bleef de apologetische toevoeging ‘als alles nog gaat lukken?’ Maar de woorden van de koningin van de swingbeat bleken profetisch: een half jaar later, op 16 oktober 2016, kondigde Janet haar zwangerschap aan in het blad People. Ze was inmiddels 50, maar daar zag je op de bijbehorende foto’s niets van: Janet poseerde in een strakke witte jurk die een bollende buik accentueerde. De door plastische chirurgie geharde lijnen van haar gezicht waren nu zacht en moederlijk.
De zwangerschap van de 50-jarige Janet Jackson mag eigenlijk niemand verbazen. Deze popster zong als tiener al over de noodzaak tot zelfbeschikking in een wereld die niet zelden door mannen wordt gedomineerd: ‘When it has to do with my life, my life/ I wanna be the one in control.’ Sindsdien wist ze niet alleen haar carrière, maar ook haar neus, en nu dus zelfs haar biologische klok, te plooien naar haar persoonlijke idealen.
Zestigplus-moeders
Janet Jacksons blijde babynieuws stuitte overal ter wereld op kritiek. Het zou gevaarlijk zijn om op zo’n hoge leeftijd nog een kind te krijgen. En egoïstisch, een woord dat vaak valt in discussies over verlaat moederschap. Ondertussen is Janet al lang geen unicum meer. Steeds meer vrouwen besluiten om op vergevorderde leeftijd nog kinderen te krijgen. Beroemde voorbeelden zijn actrices Halle Berry (47 bij tweede kind) Geena Davis (48, en een tweeling) en Susan Sarandon (46 bij haar laatste kind). Op Europees grondgebied is zakenmagnaat Margarita Louis-Dreyfus koploper: de Russisch-Zwitserse bestuursvoorzitter van het imperium Louis-Dreyfus Commodities baarde op haar 53ste een kerngezonde tweeling, met behulp van donoreicellen. Een Indiase vrouw brak dit jaar het wereldrecord door op 72-jarige leeftijd te bevallen van haar eerste zoon. Zij en haar echtgenoot (79) hadden eerder een jongen geadopteerd, maar die had na een studieverblijf in Amerika nooit meer wat van zich laten horen. Voor de bejaarde echtelieden ging nu een wens ein-de-lijk in vervulling.
Zestigplus moeders vormen een veel bekritiseerde uiterste van een trend: in alle westerse landen worden we op latere leeftijd ouder. In Canada zijn er voor het eerst in de geschiedenis meer veertigplus moeders dan tienermoeders. Ook in Nederland krijgt inmiddels een kwart van alle vrouwen haar eerste kind na het 35ste levensjaar.
Deze trend roept oneindig veel vragen bij mij op. Waarom zitten steeds meer vrouwen in mijn positie? Hoe gevaarlijk is dat verlate ouderschap voor moeder en kind? En waar ligt de grens?
Bij vijftig, stelde de NVOG, de Nederlandse vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie begin dit jaar in een rapport, waarin de beroepsvereniging adviseerde tot een verhoging van de huidige ivf-leeftijd tot vijftig. Die grens ligt momenteel bij 45, vrouwen die ouder zijn, mogen niet meer worden behandeld. Minister Schippers nam dat advies begin oktober over. Alleen de kleine christelijke partijen protesteerde tegen het faciliteren van een zwangerschap op leeftijd. Zij zien God als de enige daartoe gemachtigde fertiliteitsarts.
Griekenland of Spanje
Aan deze nieuwe leeftijdsgrens zitten wel wat haken en ogen: vrouwen kunnen alleen worden behandeld met eicellen die ze eerder hebben ingevroren, of met eicellen van een jongere donor; 43plus vrouwen moeten de kosten van een ivf-behandeling bovendien zelf betalen. Datzelfde gold al voor vrouwen die uit voorzorg hun eicellen laten invriezen om zichzelf zo wat extra tijd te gunnen. Daarmee geeft de Nederlandse overheid een duidelijke boodschap af aan vrouwen. Ja, we hebben begrip voor een kinderwens op latere leeftijd, maar nee, wij gaan niet betalen voor dit uitstelgedrag.
Vrouwen zullen niet massaal gebruik maken van deze nieuwe regel, zegt fertiliteitsgynaecoloog Jesper Smeenk. ‘Deze verhoogde ivf-leeftijd gaat een kleine groep vrouwen en hun partners aan, die wij eigenlijk nog niet zo goed in beeld hebben. Zij reizen nu af naar Griekenland of Spanje om daar met behulp van een eiceldonor zwanger te worden. Deze zorg onttrekt zich aan het oog van de Nederlandse artsen.’ Volgens Smeenk is het veiliger, en medisch acceptabel, om deze groep in Nederland te faciliteren. ‘Ik ben een liberaal, ik vind dat mensen zelf moeten bepalen hoe ze hun leven inrichten. De wereld om ons heen is in korte tijd bovendien behoorlijk veranderd, we worden ouder, we zijn gezonder, en we hebben steeds vaker een nieuwe of een eerste partner op latere leeftijd. Dit heeft enorme invloed op de kinderwens van Nederlandse vrouwen en mannen, en ik wil daar graag over meedenken.’
Moeders tot vijftig, dat moet dus kunnen vindt Smeenk. Die vrouwen moeten wel eerst worden gescreend op contra-indicaties als hoge bloeddruk, overgewicht en diabetes. ‘Een zwangerschap op leeftijd brengt allerlei extra risico’s met zich mee: zwangerschapsvergiftiging, vroeggeboorte en een laag geboortegewicht. Deze risico’s zijn goed te screenen en te behandelen. Het is daarbij goed om de situatie per geval te bekijken, want elke vrouw is weer anders.’ Volgens Smeenk is vijftig om die reden eigenlijk een arbitraire bovengrens. ‘Veel vrouwen van 55 kunnen net zo goed een gezond kind krijgen, zo lang ze een goede gezondheid hebben.’
Alleenstaande vader
De maatschappelijke consensus over een maximale leeftijd ligt in elke samenleving weer anders, leer ik als ik Nederland vergelijk met andere landen. Opvallend genoeg zijn landen aan de Middellandse Zee een stuk progressiever op het gebied van fertiliteitsgeneeskunde (voor heteroseksuelen). In Italiaanse ivf-klinieken worden vrouwen van zestigplus behandeld, en in Spanje is een levendige commerciële handel in anonieme eicellen. Israël laat zien hoe religie en geopolitieke verhoudingen vormgeven aan het denken over fertiliteit. In het beloofde land krijgen vrouwen tot op hoge leeftijd alle vruchtbaarheidsbehandelingen vergoed. Israëlische wetenschappers zetten alles op alles om de omstandigheden van zo’n vruchtbaarheidstraject te optimaliseren, inclusief onderzoek naar de helende werking van universitair geschoolde fertiliteitsclowns. Door een actief voortplantingsbeleid heeft Israël het hoogste geboortecijfer van alle OECD-landen : 3,1 kinderen per vrouw.
In Amerika ten slotte is ouderschap op hoge leeftijd vooral een optie voor rijke vrouwen. En mannen: ik lees in een artikel in The New York Times over een bemiddelde fotograaf in Los Angeles, die op zijn 54ste een alleenstaande vader werd. Zijn naam is Sparky Campanella en als ik contact leg, blijkt hij een toegankelijke, vriendelijke heteroman, die zijn verhaal graag deelt, opdat meer oudere mannen en vrouwen met een kinderwens zijn voorbeeld volgen. ‘Na de dood van mijn vader, ik was toen 51, had ik opeens een kinderwens,’ vertelt Sparky in een Skype-gesprek, met op de achtergrond de speelgeluiden van zijn peuterzoontje Reese. ‘De gevoelens rondom zijn sterfbed waren zo overweldigend. Ik wilde die sterke band tussen vader en zoon nog eens ervaren. Daar was ik tot dan toe helemaal niet mee bezig, ik was als veertiger nog heel erg gefocust op mijzelf en mijn carrière.’
Campanella had geen vriendin, en taalde er niet naar om een moeder te zoeken op de datingmarkt. Dus moest het op een wat kostbaarder manier. ‘Via een agency vond ik een vrouw die haar eicellen wilde doneren, een ander bureau hielp me aan een draagmoeder. Het proces van zoeken naar donors leek overigens veel op online daten: ik scrolde online profielen af, en lette daarbij op intelligentie, en looks natuurlijk. Met de surrogaatmoeder heb ik contact gehouden, zij leverde nog lange tijd moedermelk aan. Dankzij twee geweldige vrouwen heb ik nu Reese, voor wie ik alleen zorg.’ De totstandkoming van baby Reese kostte 120.000 dollar, maar nu zorgt Reese voor diepe vreugde, geluk, en zelfs een nieuwe vriendin. ‘Ik kreeg met een kinderwagen op straat opeens zoveel aandacht van vrouwen. Nu heb ik een heel lieve vrouw ontmoet van 44, met haar wil ik misschien nog wel een kind.’
Vampire facelift
In het land met het laagste geboortecijfer, het door crisis getergde Griekenland, zijn single vaders weliswaar niet in opkomst, maar voltrekken zich andere demografische revoluties in het lab. In de Atheense ivf-kliniek Genesis werkt een team artsen en biologen onder leiding van dokter Konstantinos Pantos aan een verjongingskuur voor eierstokken, die het mogelijk maakt om de menopauze af te wenden. Pantos is in New York voor een voorlichtingsavond over medisch toerisme als ik hem kan spreken. Pantos: ‘Ik vind dat de ivf-leeftijd best hoger mag zijn dan vijftig. Ik behandel nu al veel vrouwen van zestig, die als surrogaatmoeder een kind baren als hun dochter daar door medische omstandigheden niet toe in staat is. In Griekenland worden vruchtbaarheidsproblemen vaak in de familie opgelost.’ Momenteel heeft Pantos naar eigen zeggen de oudste draagmoeder ter wereld onder behandeling. Haar leeftijd wil hij niet prijsgeven. ‘Ze is pas over twee maanden uitgerekend, dat zou ongeluk brengen.’ Dezelfde kliniek die oma’s laat bevallen van hun kleinkinderen, experimenteert ook met een methode om de menopauze terug te draaien, zodat vrouwen op latere leeftijd zwanger kunnen worden met hun eigen eicellen. Het gaat om een injectie met PRP (plateletrijk plasma) afkomstig uit eigen bloed, waardoor vrouwen weer gaan menstrueren. Een stuk in de New Scientist over deze techniek zette de Genesis-kliniek in één klap op de mondiale kaart. PRP gaat verouderingsprocessen tegen, en wordt al toegepast in de plastische chirurgie en dermatologie, waar een PRP-behandeling beter bekend staat als de ‘vampire facelift’. Pantos: ‘Maar voor gynaecologen is het nieuw. PRP werkt verjongend: een injectie van PRP in de eierstokken zorgt ervoor dat ze weer actief worden, en eitjes laten rijpen.’ Fertilititeitsartsen in onder meer Nederland zijn zeer sceptisch over de mogelijkheden van PRP, maar Pantos is een optimistisch man. ‘We moeten nog veel meer data verzamelen; van de postmenopauzale vrouwen die nu PRP krijgen toegediend, gaat ongeveer de helft weer menstrueren. Maar dit kan oudere vrouwen die een kind willen in de toekomst helpen. Ik vind dat je altijd hoop moet houden op een kind.’
Inmiddels wordt een op de zes mannen pas na zijn veertigste vader, een gegeven dat vooralsnog tot weinig discussie leidt.
Romantische eisen
Maar waarom schuiven we het moeder- en vaderschap massaal voor ons uit tot het punt dat onze biologie tegen ons werkt? In Griekenland ligt het antwoord voor de hand: met name de hoge werkeloosheid onder vrouwen en de hoge kraamkosten nopen de Grieken tot het eindeloos doorslikken van de pil. Dezelfde problemen weerhouden dertigplus-vrouwen in andere Zuid-Europese landen ervan om zwanger te worden. Ook in Nederland krijgen mensen later kinderen, al lijken de arbeidsperspectieven voor vrouwen hier op het eerste gezicht een stuk gunstiger. Toch zijn ook in ons land veertigplus zwangerschappen in opmars. Vooral single vrouwen kiezen na hun veertigste voor een baby, als een laatste mogelijkheid voor het moederschap. En inmiddels wordt een op de zes mannen pas na zijn veertigste vader, een gegeven dat vooralsnog tot weinig discussie leidt. Sociaal-demograaf van het CBS Jan Latten: ‘Wat wij zien is dat alle mijlpalen in een mensenleven met zo’n vijf jaar zijn opgeschort: studeren, eerste baan, eerste huis en eerste kind. Dat geldt voor mannen en vrouwen. Vrouwen volgen tegenwoordig langer onderwijs en willen daarna gebruik maken van hun papieren op de arbeidsmarkt. Zij werken vaak toe naar een financieel stabiele situatie want een kind krijgen is belastender dan ooit. En ze zoeken naar een geschikte partner, op basis van romantische eisen.’ Het proces van gezinsvorming duurt door al deze demografische ontwikkelingen steeds langer. ‘Door de pil zijn seks en voortplanting losgekoppeld van elkaar en de grote vraag is nu: wat is het juiste moment voor een kind?’
Annemiek Nap, gynaecoloog en voorzitter van de NVOG-commissie die adviseerde over de nieuwe ivf-bovengrens, heeft daar heldere ideeën over. In een café in het centrum van Arnhem tekent ze een grafiek van de vrouwelijke vruchtbaarheid in mijn agenda. ‘Kijk, rond dit punt komt de grote knik,’ zegt ze, terwijl ze een lijn trekt die naar beneden afbuigt bij de leeftijd 35. ‘Gemiddeld genomen neemt de vruchtbaarheid enorm af na je 35ste; niet alleen je voorraad eicellen neemt af, ook de kwaliteit van die eicellen gaat sterk achteruit.’ Nap krijgt in haar praktijk nogal wat vrouwen, die hun kinderwens uitstellen omwille van een reis of een carrièrestap. ‘Veel vrouwen zijn zich niet genoeg bewust van het feit dat je vruchtbaarheid gigantisch afneemt na je 35ste, en vruchtbaarheidsbehandelingen minder goed aanslaan. Ik wil graag oudere vrouwen helpen, de acceptabele leeftijdgrens daarvoor is vijftig. Maar ivf is geen wondermiddel, het is een zwaar traject zonder garanties, en ik wil vrouwen dat zo graag besparen.’ Naps mening is niet moralistisch, maar geboren uit het verdriet dat ze in haar behandelkamer heeft gezien. ‘Ik kan er echt niet genoeg op hameren: een slimme meid begint op tijd.’
Voor mij is dat een verwarrende variant op een andere boodschap die ik juist zo goed in mijn oren had geknoopt: een slimme meid is op haar toekomst voorbereid, het Postbus 51-spotje over het belang van economische zelfstandigheid en zelfontplooiing voor vrouwen dat in mijn jeugd werd uitgezonden. Ik heb er braaf naar geluisterd, omdat het in de lijn lag van de lessen die ik van mijn moeder kreeg: eerst een opleiding afmaken en een baan vinden, financieel zelfstandig worden en dan pas een gezin. Zo ging ik pas na mijn dertigste zoeken naar een geschikte vader. Het werd een speurtocht van zeven jaar. Een jaar nadat mijn vruchtbaarheid volgens de statistieken een duik nam, kwam ik ‘hem’ tegen.
‘Een slimme meid krijgt haar kind op tijd’ was ook de boodschap van een Italiaanse voorlichtingscampagne begin september dit jaar: een poster van een knappe, zwangere vrouw die met een ‘heb-ik-gelijk-of-heb-ik-gelijk’-gezicht een zandloper in de lens van de camera duwt. ‘Schoonheid heeft geen leeftijdsgrens, vruchtbaarheid wel,’ stond er in witte letters naast geschreven. De poster was bedoeld om Italiaanse vrouwen eerder te laten bevallen van door de Italiaanse overheid zo vurig gewenste bambini. Maar de campagne stuitte op groot protest: waarom had de overheid wel tijd om een achterlijke campagne in elkaar te knutselen, maar geen tijd om de onderliggende oorzaken aan te pakken: onbetaalbare kinderopvang, gebrek aan deeltijdbanen, hoge werkeloosheid, armoede?
Peter Pan-syndroom
Ook in het Verenigd Koninkrijk wordt het debat over de hogere leeftijd van moeders en vaders soms te simplistisch gevoerd, stelt socioloog Kylie Baldwin, verbonden aan de De Montfort University. ‘Het beeld dat Engelse media schetsen van vrouwen die hun kinderwens uitstellen, is dat ze cocktails drinken en eerst nog een nieuwe, dure tas willen kopen,’ zegt Baldwin. ‘Als je deze vrouwen maar genoeg wijst op hun tanende vruchtbaarheid, zullen ze eerder beginnen aan kinderen, is de opvatting.’ Maar de redenen achter het in tabloids verguisde ‘uitstelgedrag’ zijn volgens Baldwin veel complexer. Baldwin deed onderzoek naar vrouwen die hun eicellen lieten invriezen, een procedure die vrouwen wat extra tijd gunt en vooral in Angelsaksische landen aan populariteit wint. ‘Het overgrote deel van de vrouwen gaf aan haar eicellen in te vriezen omdat ze geen partner hadden: ze hadden de juiste man niet gevonden. En sommige vrouwen waren bang om hun baan te verliezen, of maakten zich zorgen over hun financiële zekerheid als ze het alleen moesten doen.’
De Amerikaanse publicist Rachel Lehmann-Haupt is een van die vrouwen die het pad bewandelde van social egg freezing. Ze beschreef haar ervaring in de bestseller In Her Own Sweet Time, in het Nederlands vertaald als: Baby op bestelling. De zoektocht van een uitstelmoeder (Uitgever: Artemis). Als ik Lehmann-Haupt spreek via een Skype-verbinding heeft ze haar zoon net overgedragen aan de nanny. ‘Ik was 37 toen mijn vriend het uitmaakte,’ vertelt Lehmann-Haupt. ‘Ik was in paniek: opeens weer single, met het einde van mijn vruchtbaarheid in zicht. Mijn vriend had weinig begrip voor mijn babypaniek. Nature’s cruel joke on women, zei hij schamper.’ Lehmann-Haupt besloot haar eicellen in te vriezen, om zo tijd te winnen in de jacht op de juiste echtgenoot. Uiteindelijk bleven de eicellen in de vriezer; Lehmann-Haupt werd op veertigjarige leeftijd zwanger van haar zoon, met een verse eicel en het zaad van een donor. ‘Maar ik heb geen spijt van mijn social egg freezing. Het biedt weliswaar geen zekerheid, maar die bevroren eicellen gaven me een zekere rust om uit te zoeken hoe ik het wilde aanpakken.’
Het is volgens Lehmann-Haupt heel gecompliceerd geworden om te daten met een kinderwens. ‘Ik merk dat veel hoogopgeleide mannen last hebben van een Peter Pan-syndroom: ze doen er veel langer over om emotioneel volwassen te worden, het is compleet taboe om over je kinderwens te spreken tijdens de eerste dates.’ Lehmann-Haupt vindt dat vrouwen overal ter wereld toegang zouden moeten hebben tot moderne fertiliteitstechnieken als social egg freezing en ivf. ‘In de generatie voor mij konden vrouwen voor het eerst beslissen wanneer ze geen kind wilden. De vrouwenstrijd zou nu moeten gaan over de vrijheid om te beslissen wanneer we wel een kind willen. Het is onderdeel van een feministische discussie, want vrouwen die op tijd beginnen, worden vaak economisch afgestraft, en oude moeders worden moreel veroordeeld.’
Merkwaardige omissie
Ondertussen blijkt uit steeds meer onderzoeken dat er niet louter nare gezondheidsrisico’s in het verschiet liggen voor vrouwen en mannen die hun kinderwens uitstellen. Te beginnen met die steile lijn omlaag na het 35ste levensjaar. De Amerikaanse journalist en professor in de psychologie Jean Twenge dook eens diep in de cijfers, en betuigt in een baanbrekend stuk in The Atlantic, dat ‘toegenomen kansen’ op chromosomale afwijkingen nog steeds kleine kansen zijn: 97 procent van alle vrouwen tussen 35 en 39 draagt een gezonde foetus. Twenge wijst haar lezers daarnaast op een merkwaardige omissie in de fertiliteitsstatistieken: veel onderzoeken naar vrouwelijke vruchtbaarheid zijn gebaseerd op historische populaties, zoals Franse bevolkingscijfers tussen 1670 tot 1830. Studies onder huidige populaties tonen vaak een veel positiever beeld, zoals een kans van 87 procent om binnen een jaar zwanger te worden voor vrouwen tussen de 35 en 39. Gezamenlijk onderzoek van het Duitse Max Planck Instituut en de London School of Economics laat zien dat een verhoogde leeftijd van de moeder positief correleert met de mentale en fysieke gezondheid van kinderen: kinderen van moeders die hun ouderschap hebben uitgesteld, zijn langer, gezonder en presteren beter op school. Uit een gecombineerde data-analyse van het Duitse Sociaal- Economische Panel en het Britse Household Panel Survey (BHPS) blijkt dat oudere moeders en vaders vaak een hoger welzijn ervaren. Een studie van de Universiteit Utrecht toont aan dat oude moeders en vaders minder kans lopen op sociaal isolement en op stress. En dan is er nog het goede nieuws dat moeders die na hun 33ste op natuurlijke wijze kinderen krijgen 60 procent meer kans maken om minstens 95 te worden. Hoe langer een vrouw vruchtbaar is, hoe langer ze leeft, blijkt uit analyse van de Amerikaanse Long Life Family Study. Het is dus lang niet altijd ‘zielig’ voor de kinderen als hun ouders op leeftijd zijn: die gaan gewoon langer mee.
Sociaal-demograaf Jan Latten ziet de trend voorlopig niet keren. Willen we als maatschappij toch dat ouders eerder kinderen krijgen, dan moeten we meer doen dan vrouwen waarschuwen voor hun afnemende vruchtbaarheid. Latten: ‘Ik kan me voorstellen dat een samenleving die vrouwen met een kind meer zekerheid biedt dat de kosten niet alleen voor haar zullen zijn, rijker aan kinderen wordt.’ Zoals in Scandinavische landen, waar vrouwen en mannen worden gecompenseerd voor het ouderschap, waardoor het geboortecijfer hoger is en de gemiddelde leeftijd waarop mensen kinderen krijgen lager.
Rachel Lehmann-Haupt vindt dat vooral mannen meer betrokken moeten worden in het debat over de ideale leeftijd voor een gezin. ‘Het is absurd dat vrouwen steeds het verwijt krijgen dat ze hun kinderwens uitstellen. Vertel ook mannen over de vruchtbaarheidsgrenzen van vrouwen, het is een gezamenlijk probleem.’
Voor mij is elk beleidsinstrument te laat, ik zet mij nu in alle onzekerheid schrap voor een zwangerschap op latere leeftijd. Als alles gaat lukken, natuurlijk. ‘Nog niet,’ blijf ik voorlopig hoopvol zeggen als mensen vragen of ik moeder ben. Dat ‘nog niet’ kan straks dankzij medische technieken ook betekenen: over tien jaar misschien. Ik hoop voor mijzelf op een ander tijdpad, maar voel me gesteund door de wetenschap dat mijn levensloop onderdeel is van een groter demografisch proces, de voorlopige onhandige tussenstand in een door de generatie boven mij ingezet emancipatieproces.