Overrompelende film van Philippe Garrel
Traagheid suggereert diepzinnigheid. Hetzelfde geldt voor het gebruik van zwart-witbeelden in een tijd waarin de kleurenfilm al decennia gemeengoed is. Het is dus oppassen als je een film als Les Amants Réguliers te zien krijgt, die drie uur duurt, geheel in stijlvol zwart-wit is geschoten en de aarzeling die aan de daad voorafgaat belangrijker lijkt te vinden dan die daad zelf.
In Les Amants Réguliers, van regisseur Philippe Garrel, is Louis Garrel (de zoon van de regisseur) de beginnende dichter François, die een verhouding krijgt met de beeldhouwster Lilie (Clotilde Hesme). De film speelt zich af tijdens en na de beroemde meidagen van 1968 en het tempo ligt, dat mag je wel zeggen, laag. Alles duidt erop dat dit een lange, kunstzinnige zit gaat worden.
Maar gaat het in dit geval goed? Ja, is mijn aarzelende antwoord. De film begint sterk, met mooie, vreemd kalme beelden van de Parijse revolutie – een wat zwaar woord, dat de hoofdrolspelers echter voortdurend bezigen – van 1968. De brandende straten, de barricades die opgetrokken worden uit gekantelde auto’s, verkeersborden en overig straatmeubilair, de heen en weer rennende opstandelingen, de zwaar bewapende politietroepen: prachtig gefilmd, in een stemmig zwart-wit dat eerder afstandelijk dan grimmig aandoet.
Er is iets met die revolutie. Behalve dat het hier een esthetisch zeer verantwoorde opstand betreft, vallen er twee dingen op: het gebrek aan overtuiging van de opstandelingen en de schijnbare afwezigheid van een tegenstander. De jonge revolutionairen rennen uit opwinding, niet uit angst of woede. Ze hebben een uitje, leuker dan het café, enerverender dan de bio­scoop. Op een paar momenten laat Garrel doorschemeren dat dit vermoeden juist is, bijvoorbeeld als een jongen en een meisje achter een brandende barricade uitgebreid de tijd nemen om elkaar te kussen, terwijl hun kameraden doorgaan met het gooien van stenen en brandbommen naar de politie. Men moet zijn prioriteiten stellen, zoveel is duidelijk.
In een endere scène heeft François een droom waarin de opstandelingen ineens gekleed gaan in kostuums uit de ‘echte’ Franse revolutie van een eeuw of twee eerder. Een beetje flauw, kun je denken – zoals ook in romans droomscènes meestal kunstgrepen zijn en altijd stomvervelend – maar in dit geval wel degelijk betekenisvol. De revolutionairen in Les Amants Réguliers worden niet alleen gedreven door een politiek vuur maar ook, misschien vooral, door romantische, zelfs nostalgische motieven. De droomscène is bovendien de eerste keer dat de film plotseling en kortstondig uit zijn keurslijf breekt en toch niet zo werkelijkheidsgetrouw, zo puur registrerend blijkt als je aanvankelijk geneigd bent te denken.
Een volgend voorval vormt echter de mooiste illustratie van de gedachte dat er in de brandende straten van Parijs geen oorlog wordt uitgevochten maar dat er een toneelstuk wordt opgevoerd, ter vermaak, ter verdrijving van de verveling. Zodra een barricade is omvergeworpen, trekken de makers ervan zich terug achter een volgende. De politietroepen besluiten zich nu eens niet aan het script te houden, slaan een barricade over en stormen in één keer door. De verontwaardiging die zich vervolgens van de verjaagde actievoerders meester maakt, is veelbetekenend en komisch. De politie houdt zich niet aan de regels, dat kan toch niet? Mokkend druipen ze af, na snel nog een afspraak voor de volgende dag te hebben gemaakt. Zelfde tijd, zelfde plek, zelfde tijdverdrijf.
De afwezigheid van een werkelijke vijand is opvallend. Want ook de staat wil maar niet zo dreigend worden als hij zou moeten zijn. Als François dienst weigert en voor het gerecht gedaagd wordt, voert zijn advocaat aan dat hij een dichter is en dus te gevoelig voor het harde militaire leven. De Franse staat wil zo’n talent toch niet in de kiem smoren? Denk aan de eer die een groot poëet het vaderland kan brengen.
Het mooie is: het werkt. François wordt slechts voorwaardelijk gestraft, en daarnaast wordt hij inderdaad voorgoed ongeschikt verklaard. Een land waarin je je kunt beroepen op je dichterschap om de militaire dienst te ontlopen! Waar was die revolutie voor nodig?
Het is dan ook vreemd dat de drugs – opium vooral – de rol van de rellen als voornaamste vermaak langzaamaan verdringen. Er wordt nog wel gesproken over politiek, maar steeds gedesillusioneerder, steeds onverschilliger, en de enkeling die fanatiek blijft, wendt zich walgend af van het groepje vrienden dat in Les Amants Réguliers gevolgd wordt. De opium wordt belangrijker dan de revolutie – terecht, opium verandert tenminste wat.
Mooi is de scène waarin een student na afloop van weer een avond revolutie met een buitgemaakte vlag op twee van zijn vrienden afloopt, die in een steegje staan te roken. Ze bekijken de vlag, aarzelen, kijken elkaar onzeker aan. Wat deed je ook alweer met zo’n ding? En waarom? Dan weten ze het weer: verbranden.
Dit wordt allemaal prachtig gefilmd en de traagheid ergert geen moment, maar als de revolutie eenmaal is verzand, verzandt vervolgens ook de film. Lamlendige scènes zijn het gevolg – zozeer zelfs dat het verleidelijk is om af te haken.
Toch is het goed om dat niet te doen, want het laatste deel van Les Amants Réguliers is mooi, en het einde van de film is intrigerend. Garrel zoomt steeds meer in op de liefde die opbloeit tussen François en Lilie – uiteindelijk blijkt die liefde het ware onderwerp van de film. Vanaf het moment dat dat duidelijk wordt, dat de film het groepje opium gebruikende kunstenaars links laat liggen om zich op François en Lilie te richten, kost het geen moeite om de aandacht erbij te houden.
Het gebrek aan doortastendheid blijft de hoofdpersonen overigens parten spelen. Ze doen zoals de anderen doen, volgen bijna slaafs de tijdgeest, durven niet zélf beslissingen te nemen. Het enige echte is hun liefde, en dat durven ze niet toe te geven. De onmacht van beiden om ‘gewone geliefden’ te worden – zo vat ik de titel van de film maar op – leidt onherroepelijk tot het definitieve afscheid, als Lilie naar New York vertrekt.
Dan volgen de bijzondere slotscènes en gaat alles ineens heel snel – zo snel dat de kijker achterblijft met de sterke behoefte om het einde van Les Amants Réguliers nogmaals te zien. En dat is mooi, dat zo’n lange, trage film de kijker na drie uur ineens toch overrompeld achterlaat.
Les Amants Réguliers draait t/m 25 oktober dagelijks (behalve op 14 oktober) in het Filmmuseum in Amsterdam. Informatie: (020) 589 14 00, www.filmmuseum.nl

Gerelateerd