De kandidatuur van Cuperus
Hij moet er zelf ook nog aan wennen. Na twee decennia op de achtergrond, als publicist en politiek adviseur, is René Cuperus van het ene op het andere moment politicus geworden. Cuperus, medewerker van het wetenschappelijk bureau van de PvdA, wil in juni dit jaar als &#8216;kritisch Europeaan&#8217; gekozen worden tot lid van het Europees Parlement. Zijn motto: &#8216;Europa is te belangrijk om over te laten aan de beroepseuropeanen.&#8217;
Geen partij in Nederland die zo verdeeld is over Europa als de PvdA. Bij het referendum over de Europese Grondwet in 2005 stemde bijna tweederde van het PvdA-electoraat &#8216;nee&#8217;, terwijl het partij-establishment enthousiast campagne gevoerd had voor een &#8216;ja&#8217;. Op pijnlijke wijze werd duidelijk hoe groot de kloof is geworden tussen de Europa-minnende doctorandussen in de partijtop en de oudere, lager opgeleide achterban die de Europese integratie veel te snel vindt gaan. &#8216;Europa is een wezenlijk probleem voor sociaal-democraten,&#8217; zegt Cuperus. &#8216;Ze omhelzen de EU als motor voor eerlijke sociale verhoudingen. Maar ondertussen is de EU veel te veel een liberaal project geworden.&#8217;
Vleugje populisme
De PvdA móét iets met die angst voor Europa in de achterban. Anders krijgt de partij in juni, bij de eerste Europese verkiezingen sinds het referendum, een stevig pak op de broek. Het verkiezingsprogramma, geschreven door oud-minister Jan Pronk, is een voorzichtige poging om iets eurokritischer uit de hoek te komen: zo is de PvdA niet langer zonder meer voorstander van de toetreding van Turkije. Maar uit de PvdA-kandidaten voor het Europees Parlement blijkt helemaal niets van deze nieuwe houding. De conceptlijst bestaat voor het overgrote deel uit zittende europarlementariërs en andere Brusselse ingewijden. Lijsttrekker is Thijs Berman, een weinig charismatische europarlementariër die afgelopen december nipt de lijsttrekkersverkiezing won omdat de gedoodverfde winnaar, oud-campagneleider Jacques Monasch, te uitgesproken was.
Na het Monasch-debacle haalde de eurokritische vleugel Cuperus over om zich te kandideren. Hij lijkt inderdaad een sterke kandidaat. Cuperus stemde in 2005 tegen de Europese Grondwet, houdt van provoceren, kent de partij van haver tot gort en zal de PvdA door zijn uitstekende mediacontacten flink wat aandacht kunnen bezorgen. Bovendien is hij niet vies van een vleugje populisme. Kortom: een perfecte &#8216;excuusneger voor het nee&#8217;, zoals Cuperus al schertsend in de partij genoemd wordt. Toch zette de kandidatencommissie hem slechts op plaats vijf &#8211; in het licht van de huidige peilingen geen garantie voor een zetel. En zelfs daar moest naar verluidt een interventie aan te pas komen van partijleider Wouter Bos, wiens informeel adviseur Cuperus jarenlang was.
Steun van prominenten
Dus begon Cuperus twee weken geleden een campagne om zichzelf hoger op de lijst te krijgen. De gangmaker van dit offensief is Michiel Emmelkamp, een Groningse PvdA&#8217;er, voormalig voorzitter van de Jonge Socialisten. Onder de slogan &#8216;Stuur een kritische geest naar Europa&#8217; lobbyt Emmelkamp ervoor om Cuperus tijdens het partijcongres van komend weekend een of twee plaatsen te laten stijgen. &#8216;Ik erger me aan het personeelsbeleid van de PvdA,&#8217; zegt Emmelkamp. &#8216;Als je een eigen mening hebt of een stevige politieke kleur, moet meteen je kop eraf. René Cuperus is een sociaal-democraat die verder denkt dan de waan van de dag, en daar hebben we er al zo weinig van in de partij.&#8217;
Emmelkamps campagne heeft succes. Een flink aantal PvdA-afdelingen heeft zich achter Cuperus geschaard, en op de campagnesite staat een indrukwekkend aantal steunbetuigingen van partijprominenten, waaronder minister Plasterk, oud-partijvoorzitters Felix Rottenberg en Michiel van Hulten, de Amsterdamse wethouder Lodewijk Asscher, oud-minister Bram Peper en een groot deel van de PvdA-Kamerfractie.
Een verrassende naam op de lijst is Erik Jurgens, voormalig Eerste Kamerlid en naar eigen zeggen een &#8216;trouw&#8217; en &#8216;blij Europeaan&#8217;. &#8216;Juist als voorstander van Europa vind ik dat je kritische elementen een stem moet geven. Ze houden je scherp. Helaas gebeurt dat niet in de PvdA. Het partijbestuur heeft weinig verstand van Europa, de meeste Tweede Kamerleden weten van toeten noch blazen en het Congres praat er zelden over.&#8217; Tot voor kort was Jurgens voorzitter van de Adviescommissie Europese Politiek (ACEP), een PvdA-praatgroep met veel Europa-adepten en voormalige EU-medewerkers. Maar afgelopen zomer legde hij het voorzitterschap neer, nadat hij tevergeefs geprobeerd had zijn partij te bewegen tot meer parlementair toezicht op Brusselse wetgeving. Ook is hij teleurgesteld in het Europa-boegbeeld van de PvdA, staatssecretaris Frans Timmermans van Buitenlandse Zaken. Die is, zegt Jurgens, na een periode van kritische reflectie weer &#8216;zonder meer op de eurofiele koers&#8217; beland en wil vooral &#8216;geen kritiek op de regering&#8217;. Dus vindt Jurgens het belangrijk dat Cuperus als dissident naar Brussel gaat: &#8216;Ik zou het zelfs niet erg vinden als hij op plek nummer twee terecht kwam.&#8217;
Gerommel op Wikipedia
Bij de zittende europarlementariërs heeft Cuperus&#8217; campagne tot veel onrust geleid. Ze voelen zich &#8216;gedesavoueerd&#8217;, zoals een van hen het uitdrukt. Dat is niet geheel onbegrijpelijk: Cuperus trok de afgelopen tijd in interviews stevig van leer tegen het Brusselse establishment. Hij noemde Europese parlementariërs &#8216;een sekte&#8217; en riep op tot een boycot van het &#8216;totaal onverdedigbare verhuiscircus&#8217; naar Straatsburg. Dat viel slecht in Brussel. Inmiddels circuleert er onder PvdA&#8217;ers op LinkedIn een oproep om tijdens het partijcongres toch vooral op de Brusselse kandidaten te stemmen: &#8216;voor een links-progressieve partij die eenheid uitstraalt!!&#8217; Een medewerker van de PvdA-eurofractie rommelde op Cuperus&#8217; Wikipedia-pagina: de &#8216;groep partijleden&#8217; die hem hoger op de lijst willen, werd veranderd in een &#8216;groepje partijleden&#8217;.
Ook de PvdA-afdeling Brussel is not amused. Voorzitter Jeroen Jutte vindt Cuperus&#8217; kritiek op het hoge Brusselse gehalte van de kandidatenlijst &#8216;absurd&#8217;. &#8216;Dat zou betekenen dat we over vijf jaar ook niet meer op René zouden moeten stemmen, omdat hij dan Brussels is geworden en dus niet meer betrouwbaar.&#8217; De campagne van Cuperus, zegt Jutte, is &#8216;een beetje populistisch&#8217;: &#8216;René heeft interessante meningen en kan goed aan de boom schudden. Maar ik weet niet of provocatie de manier is om je doel te bereiken. In de politiek moet je bruggen bouwen met andere mensen, en niet iedereen tegen de schenen schoppen.&#8217;
Of Cuperus het gaat halen dit weekend, is moeilijk te zeggen. Hij heeft veel zwaargewichten uit de partij achter zich. Maar achter de schermen zijn de zittende europarlementariërs ook stevig aan het lobbyen voor zichzelf. Mocht het niet lukken, dan heeft de PvdA zichzelf een slechte dienst bewezen, vindt Cuperus&#8217; campagneleider Michiel Emmelkamp: &#8216;Als René niet in Europa komt, is dat een gemiste kans.&#8217;

Neezegger