<div class="wpg-element paragraph">
11-06-2005 Naema Tahir: ‘Provoceren is passé’ Door Nausica Marbe
De in Engeland geboren Pakistaans-Nederlandse Naema Tahir debuteerde onlangs met een geestig autobiografisch relaas, ‘Een moslim ontsluiert’, waarin ze onder meer pleit voor ‘zelfontmaagding’. Een gesprek met de mensenrechtenjuriste over Ayaan Hirsi Ali, het terrorisme en het probleem van de moslimman. ‘Er zal niets veranderen zolang de man de vrouwelijke seksualiteit controleert.’
‘Ik ben niet te plaatsen. Toen mijn boek verscheen, zei een Belgische krant: Naema, we weten niet wat we met je aan moeten. De politiek en vaak ook de media zijn uit op gemak, op zwartwitbeelden. Het hele integratiedebat in Nederland is vergeven van clichés. Terwijl ik voor diepgang pleit, voor kleur, verrassing, onverwachte individuele geluiden, diversiteit. Maar ook voor intelligente discussie. Ik schrik me soms een hoedje als ik zie voor wat voor debatten ik word uitgenodigd, alleen maar omdat ik moslim ben. Over het maagdenvlies, al ben ik geen seksuoloog. Of over terrorisme: alsof ik dáár kaas van heb gegeten. Een belediging voor het publiek.’
De in Engeland geboren Pakistaans-Nederlandse Naema Tahir (1970) publiceerde onlangs haar debuut. Een moslima ontsluiert is een romanesk en geestig autobiografisch relaas, doordesemd van kritiek op rigide geloofsuitingen, doorspekt met beschouwingen over de seksualiteit van moslims. Zo noemt ze de hoofddoek een gentlemen’s agreement om vrouwen te controleren en pleit ze voor ‘zelfontmaagding’. Het boek vond weliswaar lezers, maar een heftige discussie heeft het niet losgemaakt. Té genuanceerd, evalueert Tahir. Volstrekt niet teleurgesteld: ‘Ik hoef niet gelijk te krijgen. Ik houd van kleinschaligheid. Als ik een greintje van een idee in iemands hoofd geplant heb, ben ik al gelukkig.’
Toch is Tahir, tegenwoordig mensenrechtenjuriste in Straatsburg, een oude bekende bij het televisiepubliek. Ze trad op in de legendarische Rondom Tien-uitzending in september 2002, waarna Ayaan Hirsi Ali voor het eerst bedreigd werd. Tahir zat erbij omdat ze een opiniestuk had gepubliceerd over het gebrek aan zelfkritiek onder moslims. In Een moslima ontsluiert worden de twee Marokkaanse mannen die haar en Ayaan in die uitzending agressief bejegenden, feilloos gefileerd. Maar Tahirs conclusie is geen optimistische: zolang er moslimmannen zijn die vrouwen verketteren en hen automatisch in elke discussie diskwalificeren, zal het zo noodzakelijke debat tussen moslims onderling nooit plaatsvinden.
Tahir: ‘In de haatmails die we daarna kregen, werden Ayaan en ik witte moslims genoemd. Racisme is dat. Ik denk dat die mannen ontzettend geïrriteerd raakten omdat we niet de meisjes waren die ze gewend zijn te domineren. En omdat we intelligenter zijn dan zij. Ik ben fél geweest, maar ik zat er met lood in mijn schoenen. Ik heb geleerd dat je respect moet tonen aan een moslimman. Dit was de eerste keer dat ik er een aanviel.
Als ik nu naar die beelden kijk, mijn ogen, die zachte stem, dan denk ik: wat een naïviteit. En wat ben ik veranderd. Ayaan is op de toen ingeslagen weg doorgegaan. Telkens weer komt ze met haar kritiek, ze zet door. Die energie heb ik niet. Ik zoek liever naar verrassender perspectieven. Zo’n Mohammed Cheppih, de proto-ayatollah die zich tegen ons keerde, zie ik ineens als iemand met seksueel charisma. Een man die vol is van zichzelf, vroom over het geloof praat, alles lijkt te weten wat al die jonge twijfelende moslima’s niet weten. Ik kan me voorstellen dat hij seksueel aantrekkelijk is voor die meisjes, omdat hij macht lijkt te hebben en houvast biedt.
Ik ben nu milder. Ik heb in dit boek mijn gedachten over de moslimidentiteit onderzocht en geformuleerd en er afstand van genomen. Bevrijdend. Prettig ook dat ik in Straatsburg woon, ver van de discussie in Nederland, die obsessieve vormen aanneemt.
Laatst ontmoette ik een paar vrouwelijke Turkse juristen. Ze dronken en ze rookten en ik bleef maar vragen: zijn jullie moslim? Ze keken me vreemd aan en zeiden: what’s the matter with you? Een Pakistaanse juriste die ik ook alcohol zag drinken, vroeg ik hetzelfde. Naema, doe niet zo pietluttig! was haar reactie. Zíj waren vrouwen van de wereld, ík reageerde typisch Nederlands. Op dát niveau wordt in Nederland over de moslimidentiteit gediscussieerd. Hoeveel glaasjes iemand drinkt, hoe vaak hij bidt. In mijn boek zegt een vriendinnetje tegen me dat ik geen drop mag eten omdat daar gelatine in zit, een bestanddeel gemaakt van niet ritueel geslachte dieren. Dat is niet zozeer achterlijk, dat is gewoonweg beneden alle peil. Als ik uitleg dat ik het geloof op een persoonlijke manier beleef, door twijfel en introspectie, zonder me aan regels en conventies te houden, roept iedereen: maar dan ben je geen échte moslim! Het is alles of niets.’
De tengere juriste praat zacht maar gedecideerd vanachter haar enorme werktafel, op het bed na het enige meubelstuk in het monumentale appartement hartje Straatsburg dat ze net betrokken heeft. Af en toe giechelt ze, soms twijfelt ze lang over haar antwoord. Langzaam: ‘De politieke discussie in Nederland is n-i-v-e-a-u-l-o-o-s. Ik ben de laatste om misstanden in de islam te ontkennen. Maar ik zie provocaties die, bedoeld of niet, mensen uit elkaar drijven. Ik mis de kwaliteit. Heeft al dat geschreeuw de afgelopen twee jaar geleid tot één geniaal idee over hoe we de inburgering of radicalisering moeten oplossen? Nee. Oplossingen vergen tijd, onderzoek, kennis. Daar zijn politici niet dol op, want ze willen snel beleid. Met nuances krijg je dat niet. Maar met kreten ook niet.
Daarom zeg ik: provocatie is passé. Ik houd niet van opgeklopte termen als ‘haatmachine’ of ‘angstmachine’. Ik wil ook geen namen noemen. Maar inderdaad, ik denk aan Geert Wilders of zelfs Ayaan. Ik wil Ayaan in haar waarde laten; ze heeft een symbiose met de media en de politiek. Maar soms denk ik erover hoe zinvol het zou zijn als ze weer wetenschap bedreef. Zij is intelligent, zij kán het. Maar ze publiceert essays, terwijl je voor duurzaam beleid research nodig hebt.
Ik kan geen kant op met haar opmerking dat een vader die eerwraak pleegt een terrorist zou zijn. Ik kan niets anders in eerwraak zien dan een misdaad. De vader die zijn dochter doodmept, is een crimineel, voor wat hij doet bestaan er géén verzachtende omstandigheden. Hij is geen terrorist. Je moet ervoor oppassen álles terrorisme te noemen, want dan krijg je one size fits all-wetgeving, die je van Tsjetsjenië via Maleisië tot Nederland kunt toepassen. Maar zo zit de wereld niet in elkaar.
De discussie in Nederland mist ook diepgang omdat de overheid maar één soort moslim als gesprekspartner heeft: de woordvoerder van islamitische organisaties, door diezelfde overheid gesubsidieerd. Ik heb geen hekel aan die mensen, maar ik pleit tegen deze subsidies. Wie zitten er in die organisaties? Niet altijd de slimmerds en ook niet de meest gematigden, maar juist mensen die het niet gemaakt hebben, anders zouden ze de islam niet nodig hebben om zich te profileren.
Moslim zijn is geen verdienste. En zeker niet iets om je geld mee te verdienen. De overheid zou juist de diversiteit moeten aanwakkeren en belonen, en niet één moslimzuil scheppen. Moeilijk, met het CDA in de regering. Toch dient de overheid de vele stemmen op de bühne te helpen die nu niet gehoord worden omdat ze niet verbonden zijn aan de moskee. Weten we überhaupt wat de grote massa moslims denkt? Die tachtig procent – ik heb het opgezocht – die níét naar de moskee gaat? Onderzoekt iemand dat? Als ik in Frankrijk de televisie aanzet, zie ik tientallen wetenschappers en intellectuelen met een islamitische achtergrond die intelligent over de huidige problemen praten. In Nederland heb je dat niet. Als ik cynisch wil zijn, denk ik: eigen schuld. Toen mijn vader naar Nederland kwam, vond niemand zijn hersens belangrijk. Zijn spiermassa des te meer.’
De ouders van Naema Tahir hebben gestudeerd. Hoewel ze gelovig zijn en Naema als uit te huwelijken Pakistaans meisje hebben opgevoed, waren ze ook van het belang van een goede opleiding overtuigd. Maar juist in haar studietijd maakte hun dochter zich los van traditie en geloof.
Tahir: ‘Toen ik klein was, verhuisden mijn ouders vanuit Londen naar Nederland. Later besloot mijn vader dat we terug zouden gaan naar Pakistan. We bleven er twee jaar. Ik was zestien toen we weer naar Nederland kwamen. Totaal ontworteld. Het ging niet goed op school. In Pakistan moest je alles uit je hoofd leren, hier moest je dénken. In Pakistan keek je iemand in de donkere ogen en herkende je jezelf, hier was ik de enige niet-blanke op school. Alles wat ik in Pakistan had ervaren aan ontluikende seksualiteit heb ik in Nederland onderdrukt. In Pakistan deden mijn zusje en ik aan halal flirten. We knipten onze haren, stiftten onze lippen en omzoomden onze ogen met zwart. De enige seksuele uitlaatklep van Pakistaanse mannen was kijken naar Indiase films waar de vrouwen wel blote armen hadden, maar niet mochten zoenen. Op straat broeide het van de blikken. Wij meisjes kwamen bijna nooit buiten, dus áls dat gebeurde, genóten we van het bekeken worden. En keken we terug. Zuivere erotiek was dat.
In Nederland was mijn seksualiteit ineens weg. Ik vond mezelf ook niet mooi. Ik had van mijn ouders een beautycase gekregen, af en toe kocht ik een parfum en stopte het erin. Voor later, als ik zou trouwen. Van het huwelijk had ik een heel romantische voorstelling. Bollywood. Uiteraard wilde ik een Pakistaanse man of een Arabier – als uit duizend-en-een-nacht.
Ik las veel in de koran, was de vroomste thuis. Dat had alles te maken met een wankele identiteit. Niet weten wie je bent, die pijn niet willen onderzoeken. Buitenshuis droeg ik geen hoofddoek, dat viel toen uit de toon, maar binnen wel. Ik ging er zelfs mee naar bed. Dat was mijn troost.
Omdat ik zo vroom was, mocht ik van mijn vader op kamers in Leiden. Ik was twintig en kwam terecht tussen hedonistische Nederlandse meisjes. Ik leerde niet makkelijk, kreeg soms slechte cijfers en was bang dat dat de straf van Allah was omdat ik mijn wenkbrauwen had geëpileerd. En die Nederlandse meisjes leerden nauwelijks, hadden vriendjes, seks, gingen uit, kwamen dronken thuis en kregen goede cijfers. Ik begreep er niets van.
Ineens viel mijn angstreligie weg. Ik besefte dat het geen zin had om bang te zijn voor God of voor mijn gevoelens. Daarvoor was de exposure aan die Nederlandse cultuur doorslaggevend. Mensen kennen die anders zijn, die je corrigeren, is broodnodig. Toen ik verliefd werd op een Australische jongen, besefte ik hoe mooi het was om door een ander erkend te worden in mijn vrouwelijkheid en lichamelijkheid. Dat je als mens andere mensen nodig hebt, en niet alleen maar God.
Daarom pleit ik ook voor een versterking van de sociaal-economische positie van de moslima. Als je werkt, ga je met andersdenkenden om. Dan moet je presteren en heb je geen tijd je in te kapselen in een wereld die uitsluitend uit religie bestaat.
Kunnen moslimvrouwen niet emanciperen, niet loskomen van hun familie, omdat dan alle banden verbroken zouden worden? Dat mag soms zo zijn, toch vind ik dat ze de keuze hebben. Je kunt niet letterlijk naar de koran leven, je moet de tekst interpreteren. Je hoeft niet met iedereen te breken, als je je als individu ontplooit.
Maar één ding is doorslaggevend voor de emancipatie: zelfbeschikking over de eigen seksualiteit. Er zal niets veranderen zolang de man de vrouwelijke seksualiteit controleert.
Vrouwen die naar een seculiere samenleving zijn geëmigreerd, komen ineens in een wereld terecht waarin de seksen constant met elkaar omgaan. Nu wil ik niet beweren dat Nederlandse vrouwen seksueel bevrijd zijn. Grof gezegd: omdat vrouwen hier gelijk aan mannen willen zijn, hebben ze het verleerd verleidelijk en sensueel te zijn. Is misschien ook niet nodig, want Nederlandse mannen zijn direct.
Your place or mine? Alles is gericht op de daad.
Moslimvrouwen leggen meer accent op verleiding. Wat niet wil zeggen dat de jonge generatie niet vérder gaat. Vooral Marokkaanse meisjes – dat weet ik van Pakistaanse jongens – experimenteren graag met seks. En als ik ze zo zie, met die strakke truitjes, make-up en hoge hakken, dan kan ik me niet voorstellen dat ze allemaal nog maagd zijn. Toch liegen ze daarover en moet alles stiekem gebeuren. Ze geven de controle daarover uit handen.
Ik wil dat doorprikken. Dus roep ik in mijn boek op tot zelfontmaagding: als alle vrouwen dat bij zichzelf deden, was men van het gedoe met het bebloede laken af. Maar de Nederlandse moslima is daar nog niet rijp voor. Ze is te bang om te worden verstoten. Ik heb ook geschreven over het zogenaamde genothuwelijk. Het is omstreden, maar onder sjiieten niet ongebruikelijk dat mensen die met elkaar willen vrijen een tijdelijk genothuwelijk uitroepen. Soms voor zolang de vrijpartij duurt. Waarom zouden we dat niet in ere herstellen? Zelfs imam Van Bommel heeft geschreven dat samenwonen en seks hebben met iemand met wie je wilt trouwen, toegestaan is, mits je spijt betoont. Een klein stapje de goede kant op. Al is die spijt onzin, je hebt niets verkeerds gedaan. De ene ouder zal begrip voor zijn dochter hebben, de ander pakt een geweer. Toch blijf ik erop hameren: de keuze om zelf te beschikken over je seksleven ís er.
Ik heb die keuze ook gemaakt. Om los te breken van mijn ouders die me zonder mijn toestemming met een man in Pakistan hadden verloofd. Het was de zwaarste periode van mijn leven, het heeft lang geduurd voordat ik er vrede mee had, maar nu ben ik zielsgelukkig. Mijn ouders zien dat en accepteren het, al hebben ze nóg pijn vanwege het gezichtsverlies dat ze door die verbroken verloving hebben geleden. Terwijl ik denk: een dochter is belangrijker dan dat gezichtsverlies.
Voor mijn vader was dat in die tijd niet bespreekbaar. Hoe durfde ik met mijn Hollandse voeten over eeuwenoude Pakistaanse tradities heen te walsen! Ik was ten einde raad. Mijn Nederlandse vriendinnen werden moe van me. Ze gaven me adviezen als: Zeg gewoon dat het niet doorgaat, doei! Of: Trouw met hem, heb lol, dump hem. Maar de kwestie was te beladen. Met dit soort typische moslima-dilemma’s kun je in Nederland bij geen enkele organisatie terecht. Daar zou de overheid iets aan moeten doen. Mij heeft de nuchtere blik van mijn vriendinnen alsnog geholpen. Achteraf denk ik: ik ben zó blij dat ik heb doorgezet, mezelf niet verwaarloosd heb. In een traditioneel Pakistaans leven was ik nu doodongelukkig geweest.’
Ze is getrouwd met een Nederlander. De bruiloft vierden ze in stilte, zonder haar familie. ‘Voor mijn ouders is er geen betere man dan een Pakistaan. Mijn echtgenoot is geweldig, hij geeft me alle vrijheid, begrijpt wat ik nodig heb, is lief. Voor mijn ouders is dat niet genoeg.
Mijn man woont in Nederland. We zien elkaar één keer per maand. Ik denk dat ik gemáákt ben voor de lat-relatie. Natuurlijk is dat een reactie op mijn opvoeding. Nu ik de vrijheid ken, kan ik daar niet genoeg van krijgen. Ik wil alle leven opzuigen, alles wat ik gemist heb. Ik durf het bijna niet te zeggen, maar ik ben nu ook zo gelukkig omdat ik alleen woon. Omdat ik fysiek en intellectueel de ruimte heb.
Je zou kunnen zeggen dat ik nu pas ontsluierd ben. Ontsluieren betekent niet je hoofddoek afdoen. Het gaat over mentaliteit, identiteit. Ik hoop dat het een gevleugeld woord zal worden.
Soms hoor je: de hoofddoek betekent onderdrukking. Dat vind ik te beladen. Er zijn heel veel redenen waarom vrouwen een hoofddoek dragen en die hebben niet altijd met dwang of religie te maken. Over een halve generatie zullen veel meisjes die nu nog een hoofddoek dragen, die afdoen. Dan zijn Ayaan en ik een lachertje en heb je honderden moslima’s die zich maatschappelijk roeren. Die vrouwen zullen zich realiseren dat ze geen beperkingen nodig hebben als ze willen genieten.
Aan de hoofddoek kleeft nu nog een sadomasochistische kant: een vorm van knechting die meisjes prettig vinden. Veel meisjes gebruiken de hoofddoek om te manipuleren. Ze doen alsof ze geknecht worden, terwijl ze het ook lekker vinden om door zo’n hoofdbedekking de goedkeuring van hun vaders en broeders te krijgen. Het geeft ze instant-zedelijkheid. Tegelijk kweken ze schuldgevoelens bij de Nederlanders die hen zielig vinden omdat ze niets zouden mogen. Vervolgens durven Nederlanders geen kritiek meer te uiten, denken ze bij alles: wat sneu. Of: het is nu eenmaal hún cultuur.
Nou nee, het is nu eenmaal hun kéúze. Maak die niet belachelijk, gun ze die, maar stel ook duidelijke grenzen. Bijvoorbeeld: in de rechtbank hoort geen hoofddoek. Breek het fenomeen in stukken, analyseer het. Veel meisjes weten donders goed dat ze met een hoofddoek thuis goodwill kweken en buitenshuis aandacht krijgen en opvallen. Maar probeer eens bijzonder te zijn, iets te betekenen zónder hoofddoek. Dan zal blijken dat veel moslima’s bitter weinig te melden hebben.
De laatste keer dat ík een sjaal om mijn hoofd droeg, was op de bruiloft van een vriendin, in Den Haag. Ik was er met mijn partner, we waren toen niet getrouwd. De preek van de Surinaamse imam loog er niet om. Terwijl hij het huwelijk roemde, ging hij heel doortrapt over op het vervloeken van mensen in het Urdu.’
Doet hem na met een lage stem: Vervloekt zijn zij die samen zijn zonder enig huwelijk, vervloekt zijn zij die samen zijn zonder een islamitisch huwelijk.
Daar zit je dan, tussen Nederlandse gasten die de taal niet begrijpen. Ik voelde me als door een schoffel naar de kant van die imam op geworpen. Door mijn hoofdbedekking hoorde ik automatisch bij hem. Dat wil ik nooit meer laten gebeuren: geassocieerd worden met dit soort mannen en hun foute preken.
Trouwens, ik wil iets rechtzetten. Op de achterflap van mijn boek staat dat ik geen hoofddoek wil dragen omdat die geassocieerd wordt met de macht van kleingeestige mannen. Maar er staat ook dat er soms de wil is om er wél een te dragen, vanwege mijn identiteit. Dat is veranderd. Er moet niet ís, maar wás staan. Die wil wás er. Nu is het afgelopen. De hoofddoek is voor mij niet heilig meer.’ 
</div>

Gerelateerd