Film
De grootste weeffout van ontwikkelingshulp is niet het kweken van afhankelijkheid bij de ontvangers, maar bij de aanbieders. Ontwikkelingswerkers worden geacht zichzelf overbodig te maken &#8211; maar als dat lukt, zijn ze hun baan kwijt. En soms ook, zoals de hoofdpersoon in de Duits-Franse coproductie Schlafkrankheit, hun leven, hun land &#8211; het Afrika waarmee ze inmiddels zijn vergroeid.
En dus is in Schlafkrankheit niet de ineffectiviteit, maar de effectiviteit van ontwikkelingshulp het probleem. Het project van een Nederlandse dokter in Kameroen, gespeeld door Pierre Bokma, is zeer succesvol. De epidemie is onder controle. Nu zijn er geen patiënten meer en zou hij eigenlijk moeten opstappen.
Tot dan hield de dokter zich strak aan de regels. Hij is iemand die in Afrika het klappen van de zweep kent, niet bang is om de confrontatie te zoeken, niet zwicht voor corruptie van machthebbers of politieagenten. Hij verzet zich juist tegen lokale partners die pleiten voor een langdurige &#8216;overgangsfase&#8217; omdat ze bang zijn hun aan het project gelieerde inkomsten te verliezen. Hij is de ideale ontwikkelingswerker; Schlafkrankheit begint als een voorlichtingsfilm voor medewerkers van Artsen zonder Grenzen.
Was deze dokter een zakenman geweest met dezelfde persoonlijkheid, dan had zijn succes geleid tot het uitbreiden van zijn project. Een succesvol zakenman creëert meer vraag, vergroot zijn productie en zorgt voor steeds meer klanten die hem steeds meer geld geven. Een succesvolle ontwikkelingswerker doet, als het goed is, het omgekeerde. Dat maakt zijn werk zo tegennatuurlijk: in plaats van steeds meer te doen van waar je goed in bent, word je geacht, in het ideale geval, steeds minder te doen van waar je goed in bent. Maar wie wil zichzelf onnodig maken? Zeker niet een ontwikkelingswerker, die bij uitstek wordt gemotiveerd door het gevoel nodig te zijn.
Regisseur Ulrich Köhler pakt dit onderwerp schematisch, maar intelligent aan. De film valt helder in twee delen uiteen. Het scharnierpunt is het moment waarop de dokter zijn ontwikkelingsdoelen heeft bereikt. Hij zou terug moeten naar Europa. Je ziet het volgende beeld al voor je: de arme dokter, diep ongelukkig in een muffe burgermanswoning, kille regen tegen de ramen. Eén blik op hem en je weet dat hij hetzelfde voor zich ziet en dat hij ervan gruwt. En dus: vul maar in. De situatie in de tweede helft van Schlafkrankheit heeft veel raakvlakken met de discussie die de afgelopen jaren in het Westen over ontwikkelingshulp is gevoerd. Daarbij schuurt de film langs clichés, maar die zijn in de werkelijkheid van ontwikkelingswerk nu eenmaal vaak moeilijk van de feiten te scheiden.
Regisseur Köhler vult deze analytische kant van zijn eigen scenario aan met een meer dichterlijk en subjectief portret van de dokter, als een witte westerling, een lokale mini-machthebber, die wordt verzwolgen door duister Afrika &#8211; in de traditie van Joseph Conrads Heart of Darkness. Het leverde Köhler op het filmfestival van Berlijn de prijs op voor Beste Regisseur en het biedt een mooi podium voor naturel spel van Bokma, die als een Nederlandse dokter in de internationale ontwikkelingswereld soepeltjes Duits, Frans en Nederlands afwisselt.

Mini-machthebber