nNderland loopt niet meer voorop
Minister Verhagen van Buitenlandse Zaken heeft grote ambities op het gebied van mensenrechten. Met de door hem bedachte Mensenrechtentulp, een prijs voor mensenrechtenactivisten, zijn die mensenrechten weer speerpunt van het Nederlandse buitenlands beleid.
‘Juist nu moeten we er extra goed op toezien dat het niet bij mooie voornemens blijft, maar dat woorden worden omgezet in daden,’ aldus de gloednieuwe mensenrechtenstrategie van de minister.
En hij heeft een punt. Woorden in daden omzetten, kost Nederland op dit gebied tegenwoordig moeite. Zo doet Nederland al vijf jaar over de ratificatie van een belangrijk verdrag ter preventie van foltering.
Het gaat om het facultatief protocol, een extra onderdeel bij het antifolterverdrag van de Verenigde Naties. In 2002 kwam het protocol mede dankzij jarenlange Nederlandse inspanning tot stand. Amnesty benadrukt de preventieve werking ervan: het voorziet in een wereldwijd en onafhankelijk inspectiemechanisme in gevangenissen, politiecellen en psychiatrische inrichtingen. Manfred Nowak, de huidige VN-rapporteur inzake foltering, is teleurgesteld over het uitblijven van Nederlandse ratificatie: ‘Het protocol is heel belangrijk. Nederland had in een eerder stadium al veel meer kunnen doen om inspecties in de eigen gevangenissen mogelijk te maken. Landen als Engeland, Zweden, Denemarken, Spanje maar ook Costa Rica hebben al wel geratificeerd.’
Uitblijven van ratificatie is volgens Nowak opmerkelijk omdat Nederland altijd vooropliep bij de totstandkoming: ‘In de jaren zeventig en tachtig vormde Nederland samen met de Scandinavische landen en Canada een internationale voorhoede. Heel belangrijk was ook de rol van Nederland in het ontstaan van het antifolterverdrag van de Verenigde Naties. Jammer genoeg kan ik nu niet meer zeggen dat jullie trendsetter zijn. Nederland is voorzichtig geworden en zet zich niet langer actief in.’
Ingehaald
Nederland wordt dus ingehaald door Costa Rica. Ratificering van internationale verdragen kost natuurlijk de nodige tijd. Maar over het uitblijven van deze ratificatie ontstond al in februari 2005 ophef in de Tweede Kamer. D66-Kamerlid Lousewies van der Laan stelde toen Kamervragen nadat Amnesty aan de bel had getrokken. Zij vond het ‘heel raar dat wij nog niet tot ratificatie zijn overgegaan. Gezien het grote belang dat wij aan mensenrechten zeggen te hechten, zou je denken dat juist zo’n ratificering waarmee veel internationale winst te behalen is, een prioriteit van de regering is.’ D66 kreeg steun van CDA, PvdA en GroenLinks en een ruime Kamermeerderheid maande toenmalig minister Bot tot haast.
De druk van de Tweede Kamer hielp iets: op 3 juni 2005 ondertekende de regering het facultatief protocol. Ondertekening vormt een belangrijke stap op weg naar ratificatie, maar is verder vrijblijvend. Het protocol wordt voor Nederland pas rechtsgeldig en bindend nádat de wetsuitvoering de Raad van State, de Tweede en ook de Eerste Kamer is gepasseerd. Dat moet allemaal nog gebeuren en pas daarna is Nederland echt partij bij het verdrag.
Hoe komt het dat er sinds de ondertekening nu alweer twee en een half jaar zijn verstreken?
Volgens de vroegere VN-rapporteur inzake foltering, Theo van Boven, is Nederland ook een tikkeltje arrogant: ‘Donner van Justitie vond ratificatie niet zo nodig. Er was al inspectie vanuit de Raad van Europa en voor Nederland lijken dit soort preventieve maatregelen tegen foltering toch niet nodig. Dat is meer iets voor “andere” landen, zo is de gedachte. Een extra inspectiesysteem kost alleen maar tijd en geld. Maar als Nederland ook buiten de EU een voorbeeldrol wil vervullen, zullen wij ons gewoon moeten verbinden aan het wereldwijde systeem van de Verenigde Naties.’
Die Hollandse arrogantie komt ook in een ander daglicht te staan als we naar overzeese delen van het koninkrijk kijken, zegt Van Boven: ‘Onderschat niet wat een onafhankelijke en onaangekondigde gevangenisinspectie kan betekenen voor bijvoorbeeld Curaçao. De gevangenissen in dat deel van het koninkrijk staan momenteel onder grote druk wegens de slechte mensenrechtensituatie.’
Wanneer gaat Nederland dan wel over tot ratificatie? De afdeling Verdragen van het ministerie van Buitenlandse Zaken laat desgevraagd weten dat ratificatie nog wel een maand of acht kan duren. ‘Als er niets geks tussenkomt.’
Dan zou het hele proces in totaal zes jaar hebben geduurd. Heel langzaam, vindt behalve Manfred Nowak ook Theo van Boven: ‘Het is zeer bedenkelijk dat dit zo lang duurt. Zeker omdat dit plaatsvindt in een periode waarin het verbod op folteren door praktijken in Guantánamo Bay, Abu Ghraib en Bagram toch al sterk is ondergraven. Juist in deze tijd zou snelle ratificatie een duidelijk politiek statement zijn. Maar Nederland is veel sneller met het regelen van andere internationale afspraken, bijvoorbeeld over terrorisme. Het Europese arrestatiebevel was na 11 september wel zo geregeld.’

Gerelateerd