<div class="wpg-element paragraph">
Het was voor jongens van mijn leeftijd waarschijnlijk een van de eerste films over een hoer en dan nog vrolijk ook. Maar het was nooit wat je nu noemt een cultfilm geworden als daar niet dat meesterlijke mens met die prachtige stem en die fantastische bek de hoofdrol had gespeeld.
Later kwam daar nog bij dat haar man Jules Dassin Du rififi chez les hommes, een van de prachtigste misdaadfilms van die jaren had geregisseerd &#8211; hij ging er zelfs als gangster in een meesterkraak nog prachtig in dood óók. Daarna hoorde je een hele tijd niets over Melina Mercouri, haar films kwamen niet hierheen en ze won ook geen oscars of zo.
Maar ineens wás ze er weer. In Griekenland had een aantal buitengewoon sinistere kolonels een staatsgreep gepleegd en in de boezem van de Navo groeide een land dat we op school hadden gehad, uit tot een volwassen dictatuur met martelingen en willekeurige doodvonnissen. Intellectuelen en kunstenaars kwamen in verzet, belandden in de gevangenis of in de morgue, of werden balling en organiseerden verzet en sympathie in het buitenland.
Tot die laatste categorie hoorde Mercouri en zo was ze met Pasen 1973 in Amsterdam, waar ze Vrij Nederland te woord wilde staan. &#8216;Ik ben u dankbaar dat u er bent,&#8217; zei ze in een suite in het Amsterdamse Doelen Hotel, waar ze samen met haar man en een gevolg in de belendende kamers logeerde. &#8216;Ik ben echt niet blasé, bovendien hebben we u nodig &#8211; totdat Griekenland vrij is. Ik ben niet zo naïef als ik lijk. U bent nu wel de regisseur, maar ik gebruik u ook om via uw krant weer Nederlandse kamerleden te bereiken. Vraagt u maar.&#8217; Hoe was dat gekomen, dat verzet, ze was toch filmster?
&#8216;Ik was,&#8217; zegt ze, &#8216;het Nooit op zondagmeisje. Zoals Sean Connery James Bond is, en Greta Garbo, Greta Garbo. De mensen maken dat van je. In het begin hielp dat wel. Elke voorstelling waren er 1500 mensen. Dat was een goed medium om onze boodschap over een vrij Griekenland waarin het verhaal speelde uit te dragen. Maar langzamerhand werd ik er gek van. Ik werd een soort attractie voor het Griekse toeristenwezen. En daar profiteerden de kolonels van. De kranten in Griekenland hadden het over onze Melina die zulke triomfen vierde, op bussen werd reclame gemaakt via mijn hoofd om in de Griekse zon te komen liggen. Zoiets is oneerlijk: je kunt niets terug doen, je wordt ongewild collaborateur van een regime waar je tégen bent. Ik heb veertig dagen nagedacht. Melina, dacht ik, je moet kiezen: of je bent een drol of een burgeres. Ik was het laatste en begon te spreken.&#8217;
Ze vertelde hoe zes jaar ballingschap en verzet-uit-de-verte haar hadden veranderd. Het houden van speeches en het geven van interviews in plaats van het spelen van rollen &#8216;hebben mijn egocentrisme doen verdwijnen. Ik heb geestelijk pijn geleden, nachtmerries gehad, ik ben een beter mens geworden. Daarvóór was ik alleen actrice en dat is iets erg claustrofobisch. Je interesseert je voor een beperkt aantal zaken. Welke rollen je te pakken kunt krijgen, je eerste rimpels, de camera-instelling. Een actrice is kwetsbaar omdat ze een vrouw is, omdat ze ouder wordt. Je moet een exhibitioniste zijn, en ambitieus.&#8217;
Na die ontboezeming schrikt ze een beetje en begint heen en weer te lopen in de kamer waar verderop haar man en de Griekse vrienden, Tavli, een soort tric-trac zitten te spelen. &#8216;Ik ben toch een beetje bang om over mezelf te praten. Ik ben nu niet in de eerste plaats actrice meer. Ik behoor tot de ballingen in de wereld. Ik ben een stem, een ander middel heb ik niet. Ik moet nu een rol spelen die groter is dan ik zelf.&#8217;
&#8216;Weet u&#8217;, zegt ze dan, &#8216;ik zou u een prachtig interview kunnen geven, dat heb ik heus wel geleerd. Maar wat heeft het voor zin? Behalve mijn pas heb ik ook mijn identiteit als actrice verloren. Alleen in mijn nachtmerrie zie ik mezelf nog als actrice. Ik zou het nu niet meer kunnen, avonden achter elkaar op het toneel. Toen mijn moeder doodging, mocht ik zes uur het land in. Ik heb haar niet zien sterven, en dat zal ik ze eeuwig kwalijk nemen. Sindsdien ben ik een bedelaarster om liefde. Zelfs als ik bloemen krijg zijn dat voor mij grafbloemen.&#8217;
Maar dan gaat ze verder over Griekenland en wordt weer die brutale straatmeid die gierend van het lachen over de dan nog niet verbannen koning Constantijn praat als &#8216;dat koninkje van wie ik niet weet waar hij uithangt&#8217;, en over diens moeder, koningin Frederika, &#8216;die verdomd charmante nazi-dame&#8217;. Juntaleider Papadopoulos is natuurlijk &#8216;gewoon een schoft&#8217;.
Wat zijn, vraag ik haar dan, de voornaamste reacties die ze in de wereld tegenkomt als ze campagne voor een democratisch Griekenland voert?
&#8216;Onverschilligheid,&#8217; zegt ze. &#8216;Dat is de voornaamste reactie. De politiek van co-existentie is de pest voor mijn land. Europa doet niet veel, hoewel iemand als Van der Stoel zich zeer, zeer goed heeft gedragen. Maar men moet goed begrijpen wat het is: binnen Europa een puur fascistisch land te hebben. Dat is heel ernstig, zelf al heeft dat land maar acht miljoen inwoners. We hebben geen bondgenoten. Ik begrijp Amerika ook niet, dat land voert een idiote politiek. Vóór de junta was Griekenland de Verenigde Staten goed gezind. Rechts regeerde, de communisten hadden elf procent, geen onthutsend aantal.
Die junta zit er nu zes jaar. Het is natuurlijk leuk om een beetje neerbuigend te zeggen dat Papadopoulos een CIA-agentje was, maar dat CIA-agentje is nu toch zes jaar aan de macht. Hij is regent en premier, en minister van dit en minister van dat, minister van con con en minister van pou pou en van weet ik veel. Een boef, maar hij zit er. En voorlopig is hij nog niet weg. Natuurlijk (met een ironie nu, alsof het publiek veel groter is dan ik alleen), als Nixon wordt opgevolgd door Agnew, onze landgenoot, zijn we gered. Maar stel nu dat de Democraten winnen in 1976. Het zal zeer moeilijk voor ze zijn om iemand die dan al zo lang zit, die alle records gebroken heeft, te wippen. Kijk maar eens naar mijnheer Thieu.&#8217; En bedachtzaam voegt ze daaraan toe: &#8216;Met die realiteit moeten de leiders van ons verzet wel rekening houden.&#8217;
En dan, op en neer lopend, begint ze enthousiast over de opstand van een paar weken geleden van de Griekse studenten en scholieren. Ze maakt zich kwaad over de mensen die menen dat dat een incident was, en niet meer. &#8216;Die jeugd,&#8217; roept ze, &#8216;heeft juist aangetoond dat het verzet tegen de junta in alle lagen van het volk leeft. In het hele volk! Die demonstraties kwamen van heel diep, vanuit de Griekse gezinnen. Die kinderen van 13, 14, 15, 18, 19, 20 vertegenwoordigen Griekenland, mijn land. Voor die jongens en meisjes gaat de keuze tussen vrijheid en dood. Ze zongen: Als de hemel open is, en bezaaid met sterren, dan grijp ik mijn geweer. Ze vochten voor hun recht op beschaving. Die jongeren zijn de voorbode van een volk dat zich vrij wil voelen, zich wil bevrijden van de tirannen. Voor het eerst werden ook karikaturen van Papadopoulos meegevoerd.&#8217;
Gelooft ze dat er in de nabije toekomst iets breders zal groeien uit die studentenbeweging? Ze buigt zich voorover, en zegt met zachte stem: &#8216;Tussen jou en mij: nee, dat geloof ik niet. Het zou frivool zijn om daar ja op te antwoorden. Het zal een lange, ernstige en verschrikkelijk moeilijke strijd zijn.&#8217;
Even later vertelt ze over een zeer oude vriend, journalist bij een Atheens dagblad, die vier jaar lang gedreind had om een interview. Maar dan voor de kunstpagina: de enige manier om tussen de regels door Melina&#8217;s kritiek op het regime in zijn krant te kunnen lozen. Griekse krantelezers zijn goede verstaanders.
Uiteindelijk, twee maanden geleden, wilde ze hem ontvangen. Op één voorwaarde: dat haar uitspraken onverkort in de krant kwamen. De redacteur stemde toe. &#8216;Toen hij er was,&#8217; zegt Mercouri, weer op die plotselinge zachte bijna-fluistertoon, &#8216;had ik helemaal geen zin om over mijn theaterideeën te praten. Ik zei hem dat ik terug wilde naar Griekenland, zo snel mogelijk. Hij was stomverbaasd. Ik wil terugkomen, zei ik, maar&#8230; als vijand. Als vijand van de junta! Wat willen jullie? Dat ik voor de blauwe hemel terugkom? Of voor de stralende zon? Nee, als vijand kom ik! Zelfs mijn paspoort ga ik niet terugvragen. Ze hebben nooit het recht gehad om mij dat af te nemen. Ik kom met mijn refugiépaspoort. Toen mijn moeder op sterven lag, heb ik ook geen toestemming gevraagd om het land binnen te komen, mijn land. Ik zei: ik kóm, en nemen jullie maar alle maatregelen die jullie nodig achten. Je had die journalist moeten zien, toen ik dat zei. Hij deed pi pi en ka ka in zijn broek, maar hij bezwoer me dat hij het allemaal zou publiceren.&#8217;
Grimmig staat ze van de bank op. We volgen haar nu ademloos: de slotclaus moet dodelijk zijn, en hoewel we allemaal wéten wat er komt, is die laatste zin in al zijn venijn toch nog schitterend: &#8216;Totnogtoe heeft hij geen woord gepubliceerd.&#8217;
En vastberaden voegt ze daaraan toe: &#8216;Ik geloof dat we allemaal terug moeten: de Papandreous en de Theodorakissen, de Mercouri&#8217;s en al die anderen uit de (de ironie die ze nu in haar stem legt is nauwelijks te beschrijven) socialo, culturelo, semi-star, polico kringen, die nu over de wereld zwerven. Ik heb er genoeg van om de strijd van buitenaf te voeren. We moeten terug, maar zonder voorwaarden. In ballingschap bereiken we niets. We hebben allemaal in die zes jaar buiten ons land veel geleerd, we hebben analyses van de situaties kunnen maken, die binnen Griekenland niet mogelijk waren. We kunnen onze vrienden binnen optimisme geven. We kunnen vruchtbaar samenwerken met de jeugd in het land, die onder een onvoorstelbare druk heeft gezeten. Alleen wie in het buitenland moet blijven &#8211; de arbeiders, die anders niet te vreten hebben, de jongens die anders in het leger van de junta zouden moeten &#8211; moeten nog niet terug.&#8217; En dan lachend, gierend van het lachen: &#8216;Maar wij, de mensen die buiten blijven vanwege de melancholie, die moeten zo snel mogelijk terug. Schrijf dat op: de melancholici moeten onmiddellijk terug!&#8217;
</div>

Gerelateerd