<div class="lead">
De minister van Binnenlandse Zaken (D66) blijft hopen op een correctief referendum: &#8216;wél een goed instrument!&#8217;. Tot Sint Juttemis, Kajsa Ollongren.
</div>
Na afloop van het D66-congres in Leeuwarden interviewde ik voor Met het Oog op Morgen de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Kajsa Ollongren. Voor een bewindsvrouw die op het punt stond een spoedprocedure te beginnen om het raadgevend referendum af te schaffen, liet ze zich opmerkelijk enthousiast uit over het onderwerp bestuurlijke vernieuwing. Ollongren: ‘Dit gaat over het raadgevend referendum en daarvan is breed politiek geconstateerd dat het nog niet goed genoeg functioneert. Dus is in het coalitieakkoord afgesproken dat we het gaan intrekken. Maar ik heb op het congres ook gezegd dat in de wat verder weg gelegen toekomst een correctief referendum natuurlijk wel een mooi perspectief zou zijn. Dat het er nu even niet in zit doet niets af aan het idee dat we bij D66 hebben dat een correctief referendum wél een goed instrument zou zijn.’ De oud-secretaris-generaal van het ministerie van Algemene Zaken en oud-wethouder van Amsterdam: ‘We zijn op zoek naar instrumenten die wél werken.’
Dat D66 van het raadgevend referendum af wil, mag niet helemaal een verrassing heten. Al sinds het &#8216;nee&#8217; tegen Oekraïne in april 2016 is de liefde behoorlijk bekoeld. Was het achteraf wel zo verstandig om ook internationale verdragen referendabel te maken? En was een kiesdrempel van 30 procent van de bevolking niet aan de lage kant? In de bundel ‘<a href="https://www.uitgeverijbalans.nl/boeken/redelijk-radicaal/" target="_blank">Redelijk radicaal</a>’, die najaar 2016 onder redactie van de senatoren Thom de Graaf en Alexander Rinnooy Kan verscheen, betuigde de ene na de andere prominente Democraat zijn afschuw over de uitkomst van het Oekraïne-referendum. De populisten hadden het instrument van de volksraadpleging gekaapt. Een stemming over ingewikkelde internationale kwesties leende zich voor leugens en bedrog. Misschien was het beter het referendum te reserveren voor overzichtelijke lokale vraagstukken.
<q class="pull-left">De populisten hadden het instrument van de volksraadpleging gekaapt. Een stemming over ingewikkelde internationale kwesties leende zich voor leugens en bedrog.</q>In <a href="https://www.vpro.nl/buitenhof/speel~POMS_AVRO_5570254~thom-de-graaf~.html" target="_blank">Buitenhof</a> kwam Thom de Graaf uitleggen dat D66 eigenlijk nooit voor het raadgevend referendum was geweest. De partij had sinds de jaren tachtig voorkeur gehad voor het correctief referendum dat niet alleen adviserend maar ook bindend voor de politici is. Het raadgevend referendum noemde hij een ‘halfbakken oplossing’. Dat onder de Wet raadgevend referendum, die sinds 2015 van kracht is, ook de handtekening van zijn partijgenoten Boris van der Ham en Gerard Schouw stond, liet de mogelijke nieuwe vicepresident van de Raad van State wijselijk buiten beschouwing.
Het raadgevend referendum is er gekomen omdat het veel verdergaande bindend correctief referendum met geen mogelijkheid viel te realiseren. In 1994 haalde het D66-stokpaardje het regeerakkoord van het eerste kabinet-Kok. Verschil tussen een raadgevend en een bindend correctief referendum is dat voor de laatste vorm van volksraadpleging de Grondwet moet worden gewijzigd. Dat kan alleen als de Tweede én Eerste Kamer zich twee keer op een rij voor die wijziging uitspreken. Daartussendoor moeten nieuwe verkiezingen zijn gehouden. Het paarse kabinet kwam een heel eind: de Tweede Kamer aanvaardde de Wet op het correctief referendum in juni 1997, de Eerste Kamer driekwart jaar later, de Tweede Kamer sprak zich er opnieuw voor uit in mei 1998. Toen brak – op 18 mei 1999 – de Nacht van Wiegel aan. De VVD-senator vond het correctief referendum de bijl aan de wortel van de parlementaire democratie.
Volksvertegenwoordigers moesten de moed opbrengen om zelf een standpunt te bepalen en hun oren niet laten hangen naar de man in de straat, redeneerde de huidige Telegraaf-columnist. Door zijn tegenstem strandde het plan in de senaat. Als pleister op de wonde kreeg D66 een Tijdelijke referendumwet toegezegd. In 2005 dienden de Tweede Kamerleden Niesco Dubbelboer<a href="https://www.parlement.com/id/vge7dtpna4zm/j_n_niesco_dubbelboer" target="_blank"> (PvdA)</a>, Wijnand Duyvendak <a href="https://www.parlement.com/id/vg9fgopqm2zh/a_j_w_wijnand_duyvendak" target="_blank">(GroenLinks)</a> en Boris van der Ham (<a href="https://www.parlement.com/id/vg9fgoprwzx3/b_boris_van_der_ham" target="_blank">D66</a>) een initiatiefwetsvoorstel in om het raadgevend referendum mogelijk te maken. Hun partijgenoten Pierre Heijnen, Linda Voortman en Gerard Schouw verdedigden het plan later in de Tweede en Eerste Kamer. In 2015 trad de wet in werking. Voorjaar 2016 kwamen Forum voor Democratie, SP en GeenStijl met hun volksraadpleging over het Associatieverdrag met Oekraïne. PvdA, GroenLinks en D66 schrokken zich te pletter van het &#8216;nee&#8217; tegen Kiev. VVD, CDA en ChristenUnie waren altijd al huiverig geweest. Bij de kabinetsformatie van deze zomer werd afgesproken een eind te maken aan het raadgevend referendum.
<q class="pull-left">Bij de kabinetsformatie van deze zomer werd afgesproken een eind te maken aan het raadgevend referendum.</q>Sinds 2005 probeerden PvdA, GroenLinks en D66 ook het correctief referendum dat tijdens de Nacht van Wiegel was gesneuveld aan een herkansing te helpen. Met dat initiatiefwetsvoorstel liep het nog droeviger af. Manon Fokke (<a href="https://www.parlement.com/id/vj2tbh04gduo/h_manon_fokke" target="_blank">PvdA</a>), Linda Voortman en Gerard Schouw wisten het in 2014 in eerste lezing door beide Kamers van de Staten-Generaal te krijgen. Maar na ‘Oekraïne’ schrapten de partijcongressen van PvdA en GroenLinks het correctief referendum uit het verkiezingsprogram, D66 vond dat internationale verdragen moesten worden uitgezonderd en het wetsvoorstel werd niet meer in tweede lezing bij de Tweede Kamer ingediend. SP’er Ronald van Raak trok het initiatief naar zich toe maar beet in het zand. Op 23 november 2017 werd het voorstel door de Tweede Kamer verworpen, met de stemmen van VVD, CDA, ChristenUnie, PvdA, GroenLinks en D66 tegen. De senaat hoefde er dit keer niet eens aan te pas te komen.
En nu pleit Kasja Ollongren voor het bindend correctief referendum, zij het ‘in de wat verder weg gelegen toekomst.’ Leeft de minister in Sprookjesland? Het is nog geen maand geleden dat het voorstel door de Tweede Kamer van de agenda werd afgevoerd. Bovendien: sprak ze in Leeuwarden als lid van het kabinet of alleen als D66-politica? Het laatste was het geval. Vorige week vrijdag kreeg Mark Rutte op zijn wekelijkse persconferentie in Nieuwspoort de vraag voorgelegd wat de status van de opmerking van Ollongren was. Zijn antwoord: iedereen mag op partijcongressen zeggen wat hij of zij wil, maar van een kabinetsstandpunt was geen sprake. Zijn VVD was en bleef tegen, net als de regeringspartijen CDA en ChristenUnie. Kortom: het raadgevend referendum wordt ingetrokken en op het bindend referendum kunnen we wachten tot Sint Juttemis.

Gerelateerd