Binnenland
Bij gastcolleges en optredens op scholen voor journalistiek krijg je altijd de vraag voorgelegd: hoe komen Haagse redacteuren eigenlijk aan hun primeurs? Het antwoord is ontnuchterend. In Nederland valt het nou eenmaal niet mee een Bernstein of Woodward te worden. Jaren gewacht achter de pilaren van de parkeergarages onder Plein en Malieveld zonder ooit een deep throat tegen te komen. Hoogstens kwam er een fractieleider voorbij die bereid was zijn bijdrage aan de algemene beschouwingen nog eens in interviewvorm toe te lichten. Of een backbencher die bijna klaar was met die unieke nota over de verhouding tussen Nederland en Aruba. Zat daar misschien een artikel in? Een grote scoop heb ik in al die parkings nooit opgedaan.
Ook het aantal klokkenluiders dat je pad kruist, viel me zwaar tegen. Ze bestaan vast, ambtenaren die met een bezwaard gemoed naar de pers zouden willen lekken. Maar of ze het ook durven? Als het uitkomt, volgt er een lelijke reprimande. Wie naar een ministerie belt om een ambtenaar te spreken te krijgen, wordt automatisch met de afdeling communicatie doorverbonden. Daar loopt het spoor meestal dood.
Hoe het dan toch nog kan voorkomen dat kranten en journaals af en toe met Haags nieuws openen? Veel is te danken aan de verkokering die een van de meest opvallende kenmerken van ons politieke systeem is. Departementen zitten elkaar dwars, fractiewoordvoerders lopen elkaar voor de voeten. Iedereen in Den Haag is druk bezig landjepik te spelen en dan komt het de hoofdrolspelers wel eens goed uit een journalist in te schakelen. Beroemd voorbeeld is hoe een paar jaar geleden de Miljoenennota voortijdig uitlekte. De ministeries van Financiën, Sociale Zaken en Volksgezondheid waren al tijden over de begroting aan het kibbelen. Het leidde tot loslippigheid. Waarom zouden we op Prinsjesdag wachten als we in grote lijnen toch alles al weten, vroegen journalisten van NRC Handelsblad en RTL zich af. Met als gevolg dat het embargo werd geschonden.
De overheid had dat aan zichzelf te wijten. Zelf heb ik een keer geprofiteerd van de ruzie die tussen Binnenlandse Zaken en Justitie uitbrak na de arrestatie van terrorist Samir A. (zomer 2004). Bij de moslimfundi thuis werden plattegronden van de Rotterdamse haven, het Binnenhof en het AIVD-hoofdkwartier in Leidschendam aangetroffen. Reden voor minister Remkes van Binnenlandse Zaken om meteen een terreuralarm uit te vaardigen. Probleem was dat zijn collega Donner van Justitie van niets wist. Beide departementen begonnen de ander voor prutser uit te maken. Wat een genoegen was het om daar een artikel aan te wijden!
Alle kans dat zich onder Balkenende IV nog veel van zulke grensgeschillen voordoen. Al was het maar omdat het christelijk-sociale kabinet wel erg ingewikkeld is georganiseerd. Juist om de verkokering te doorbreken, werd in februari besloten om ‘integraal beleid’ te voeren. Zes pijlers werden uitgekozen waarop het kabinetsbeleid is gebaseerd. Pijlers als ‘een actieve rol van Nederland in Europa en de wereld’, ‘een duurzame leefomgeving’ en ‘meer sociale samenhang’. Aan elke pijler werden één of meer projecten vastgeklonken. Projecten als ‘Millennium Ontwikkelingsdoelen dichterbij’, ‘Schoner en zuiniger’, ‘Van probleemwijk naar prachtwijk’ en ‘Iedereen doet mee’. Een prijzenswaardig streven maar wel eentje dat voorspelbare organisatorische problemen met zich meebrengt.
Eerder schreef ik over de twee ‘programmaministers’ Rouvoet en Vogelaar die voor hun functioneren afhankelijk zijn van een wirwar van directies op andere departementen. Rouvoet gaat over Jeugd en Gezin, maar dat valt voor een deel ook onder het ministerie van Justitie. Vogelaar voert het wijkenbeleid, maar het geld zit bij Onderwijs en Sociale Zaken. Het viel nog te overzien als de ellende zich daartoe beperkte, maar dat is niet zo.
De Nederlandse regering kent traditioneel een kernkabinet dat het sociaal-economisch beleid bespreekt. Naast de premier maken de ministers van Financiën, Sociale Zaken en Economische Zaken daar deel van uit. Omdat Wouter Bos voor omsingeling door de christen-democraten vreesde, werd Ronald Plasterk aan het selecte gezelschap toegevoegd. André Rouvoet van de ChristenUnie kwam er eveneens bij. So far, so good. Maar de keus voor zes pijlers heeft ertoe geleid dat er nog een tweede kernkabinet is ontstaan. Dat bestaat uit de bewindslieden die een project als ‘Iedereen doet mee’ in hun portefeuille hebben. Het zijn vaak anderen dan de collega’s die in de sociaal-economische zeshoek zitten.
Neem pijler 2 van het kabinetsbeleid: ‘Stimulering van de kenniseconomie’. Het had onder Plasterk kunnen vallen, maar het valt onder Maria van der Hoeven van Economische Zaken. Die woont de vergaderingen bij. De oud-Buitenhof-columnist is alleen welkom als Van der Hoeven hem introduceert en dat gebeurt niet altijd. Ter compensatie is Plasterk tot eerste vice-voorzitter van het Innovatieplatform benoemd en niet Van der Hoeven. Knap wie het nog kan volgen!
Op dit moment klaagt de pers steen en been over de windstilte die in Den Haag heerst. Dat zal niet lang zo blijven. Dit kabinet wordt zo lek als een gieter!