Novelle / Topsport in autoritair regime
Ruud Gullit zou Hardlopen van de Franse auteur Jean Echenoz eens moeten lezen. Het gaat over een topsporter in een dictatuur, is waar gebeurd maar in een lekker leesbare romanvorm gegoten en telt maar 122 pagina&#8217;s. Als je het op Schiphol openslaat, heb je het bij de landing in Grozny uit.
Niet dat de vergelijking tussen de nieuwe trainer van Terek Grozny, het speeltje van de Tsjetsjeense president Ramzan Kadyrov, en de legendarische Tsjechische langeafstandsloper Emil Zátopek helemaal opgaat. Gullit koos ervoor in dienst van een ver repressief regime te treden. Hij kan weg wanneer hij wil. Zátopek (1922-2000) kreeg vanaf zijn puberteit te maken met, in volgorde van opkomst, wrede Duitsers, wrede Russen en wrede communistische landgenoten. Veel keus had hij niet: als de ongeschoolde leerjongen uit de Bata-schoenenfabriek wilde hardlopen, moest dat onder een autoritair systeem. En als hij wilde blijven hardlopen, blijkt uit deze subtiele en lichtvoetige roman, een soort van speculatie over hoe Zátopek het allemaal zelf meemaakte, dan moest de vriendelijke en meegaande Emil, die vaak trainde tot hij erbij neerviel, zeggen wat dat regime wilde dat hij zei. En dan moest hij zich er ook bij neerleggen dat hij vele jaren niet naar het Westen mocht reizen voor wedstrijden &#8211; hij zou eens overlopen.
Toch zijn er ook interessante overeenkomsten tussen Gullit en Zátopek: beiden immens populair, beiden daarom door het regime gebruikt als propagandamiddel, beiden ook schermend met idealistische motieven om hun gedrag te rechtvaardigen. De Mandela-humanist Gullit: &#8216;Ik vind het een uitdaging om mensen plezier te geven met voetbal.&#8217; De socialist Zátopek, geparafraseerd door Echenoz: &#8216;Wat telt is dat de arbeidersmassa&#8217;s naar de stadions worden gelokt.&#8217; Nobel, maar dubieus natuurlijk. Want dat volk lijdt juist dankzij die warlords en apparatsjiks. De onderdrukking wordt niet teniet gedaan, ze krijgt alleen een lekker smaakje. Gullit en Zátopek: de kersen op de dictatuur.
Of is dat ook weer te makkelijk gezegd? Toen in Tsjechoslowakije in 1968 de Praagse Lente uitbrak, steunde Zátopek (ondertussen gepensioneerd wereldrecordhouder op vele afstanden en veelvuldig Olympisch kampioen) &#8216;als vanzelf&#8217; Alexander Dubcek, de voorman van het communisme met een menselijk gezicht. Emils populariteit werd een machtsmiddel, hij trok het volk mee, hij werd een van de smaakmakers van de revolutie. En toen deze werd neergeslagen, leed Zátopek mee: hij werd tewerkgesteld in de uraniummijnen. Later mocht hij vuilnisman spelen in Praag, maar niet voor lang: mensen stonden langs de weg te klappen als hij zijn ronde deed, dat was ook weer niet de bedoeling. Pas in 1990 volgde rehabilitatie door president Havel, het laatste hoofdstuk uit het leven van de zo vreemd schokkerig rennende sporter, dat Echenoz helaas overslaat. Zou dat ook het plan van Gullit zijn: om een revolutionair van de Tsjetsjeense democratie te worden?
***1/2 Jean Echenoz, ‘Hardlopen’, vertaald door Jan Pieter van der Sterre, De Geus, 121 p., € 14,90