Goed of Niet Goed
Mijn eerste ontmoeting met een werk van Anish Kapoor (1954) was dertien jaar geleden in de Tate Gallery (tegenwoordig Tate Britain). In de prachtige neoclassicistische entreehal lagen zonder duidelijke ordening een aantal ongepolijste stukken steen van ongeveer een meter bij een meter, gekleurd met blauw pigment. Alsof ze daar altijd al hadden gelegen. Wat bleef hangen, was de prachtige tegenstelling tussen de fysieke aanwezigheid van steen en de ontkenning daarvan door de intens blauwe kleur die door de structuur van het pigment transparant leek. Dit moest goede kunst zijn.
Mijn tweede kennismaking was enige tijd later op een marktplein ergens in Midden-India. De koopwaar bestond uit pigmenten die in bergjes van verschillende hoogte achter elkaar waren opgesteld. Ten tweeden male viel mij op dat kleur, vorm en structuur iets magisch hadden. Hier moest ik als beginnend kunsthandelaar iets mee doen. Ik kocht af en toe een blad grafiek van Kapoor in de hoop dat verzamelaars met een kleine beurs ook iets van deze rijzende ster konden bemachtigen. Een misrekening, want Kapoor stond gelijk aan pigment en niet aan papier.
Het verplaatsen van de betoverende rauwe pigmenten vanuit India naar westerse musea bleek een gouden vondst. Anish Kapoor behoort dezer dagen tot het hoogste echelon van beeldhouwers. Een positie die hem toekomt, maar dat laat onverlet dat er toch wat aan te merken is op zijn beelden. Dat heeft dan vooral te maken met de maat. Wat klein en tastbaar begon en in verhouding stond tot wat je aantrof op Indiase marktpleinen is uitgegroeid tot ontzagwekkende dimensies waar zelfs musea voor terugschrikken. Neem Yellow uit 1999: een sculptuur van zes meter bij zes meter en in het midden ook nog eens drie meter diep. Een uitholling van het meest intense geel met de sterk suggestieve werking dat je er langzaam in verdwijnt. Wie te lang blijft staan, verliest zijn oriëntatie en doet vanzelf een stap terug. Het aanraakbare en poëtische uit de beginperiode heeft plaats gemaakt voor een overweldigende aanwezigheid die zo sterk is dat toeschouwers er fysiek op reageren. Spectaculair, maar ook misleidend. De schaalvergroting voegt weinig toe aan de formele kwaliteiten die al in kleiner werk aanwezig waren: kleur, vorm en structuur. Het gebaar is zo groot dat zeggingskracht en betekenis aan belang hebben verloren. Nog groter kan haast niet. Kapoor lijkt vastgelopen en zal hopelijk terugkeren naar een menselijke maat.

Willem Baars

Gerelateerd