Den Haag
Studenten Politicologie kunnen al jaren hun bachelordiploma niet halen zonder kennis te nemen van het werk van Arend Lijphart. Hij schreef in 1968 zijn magnum opus Verzuiling, pacificatie en kentering in de Nederlandse politiek. Een land dat verdeeld was in rooms-katholieken en protestanten deed er goed aan harmonieuze vormen van samenwerking te vinden, was zijn stelling. Iedereen kon zijn eigen religieuze behoeften volgen als de elites achter de schermen maar compromissen sloten.
In latere boeken vergeleek Lijphart de Nederlandse consensusdemocratie met landen als de Verenigde Staten en Groot-Brittannië, die een tweepartijenstelsel kenden en dus meer polarisatie tussen rechts en links. Zijn vergelijking viel uit in het voordeel van de Lage Landen. De politiek was hier &#8216;vriendelijker en zachter&#8217; dan elders.
Op het moment dat Verzuiling, pacificatie en kentering verscheen, was er verandering in die idyllische situatie gekomen. Provo&#8217;s en Maagdenhuisbezetters kwamen in opstand tegen het gezag. Wie gisteren nog een eerbiedwaardige bestuurder was, werd nu uitgemaakt voor een regent die zijn zaken in achterkamertjes afhandelde.
Het Nederlandse establishment slaagde erin de linkse protestbeweging te kanaliseren door als bamboehout mee te buigen, hier en daar concessies te doen en vervolgens over te gaan tot de orde van de dag. In VN van 28 augustus jongstleden vertelde toenmalig premier Piet de Jong : &#8216;Die jongens moesten een beetje lawaai maken, dat begreep ik best.&#8217; Toen de Nachtwachtzaal van het Rijksmuseum werd bezet, zei De Jong: &#8216;Zorg dat er geen stoelen of banken staan, dan gaan ze vanzelf wel weer weg.&#8217;
De rebelse jongeren van toen wonden zich gigantisch op over deze laconieke houding. Bestuurders als hij zouden zich schuldig maken aan &#8216;repressieve tolerantie&#8217;: gun lastpakken hun plaats om ze onschadelijk te maken. Maar het wérkte. De &#8216;eindeloze jaren zestig&#8217;, zoals historicus Hans Righart ze omschreef, waren in een mum van tijd voorbij.
Nu komt de revolte van rechts. Niet &#8216;inspraak&#8217; maar &#8216;stop de islamisering&#8217; is de leus. In plaats van studenten en kunstenaars zijn het de boze burgers uit de achterstandsbuurten en vinexwijken die protesteren. Niet met demonstraties maar met opgewonden reacties op Telegraaf.nl en stapels hatemail aan het adres van de politici. Het establishment hoopt al sinds de opkomst van Pim Fortuyn dat de bui overwaait, maar alles wijst op het tegendeel. De pacificatiepolitiek en repressieve tolerantie waarvan Piet de Jong zich kon bedienen, functioneren niet meer. In 2002 probeerde Jan Peter Balkenende de angel uit de volkswoede te halen door met de LPF te pacteren. Zijn kabinet overleefde de eerste honderd dagen niet. De moord op Theo van Gogh en het hoog oplopende conflict over de vervroegde pensionering gooiden olie op het vuur. In 2007 vormde Herman Wijffels, hét boegbeeld van het harmoniemodel, een kabinet dat de polarisatie moest zien te doorbreken. &#8216;Samen werken, samen leven&#8217;, werd het devies. Maar Jan Peter Balkenende en Wouter Bos slaagden er zelfs niet in hun onderlinge rivaliteit te bedwingen. De verkiezingsuitslag van 9 juni &#8211; links en rechts werden ongeveer even groot &#8211; maakte het vormen van een stabiele regering zo goed als onmogelijk.
De ene na de andere vertrouweling van de koningin betrad het strijdperk: vice-president Herman Tjeenk Willink van de Raad van State, oud-premier Ruud Lubbers. Ze faalden als informateur. Waarna Rutte en Verhagen opteerden voor een kabinet met gedoogsteun van Wilders. Geen enkele interventie van de gevestigde orde mocht baten. Werkgeversvoorzitter Bernard Wientjes waarschuwde dit voorjaar voor de reputatieschade die Nederland door toedoen van Wilders opliep in het buitenland. VVD&#8217;ers met invloed in het bedrijfsleven als Loek Hermans (MKB-Nederland) en Jan Kamminga (metaalindustrie) verweten Wientjes dat hij zijn nek te ver uitstak. CDA&#8217;ers als Elco Brinkman (bouwwereld) en Hans Hillen (reclamebranche) óók. Dus doet de voorzitter van VNO-NCW er voorlopig het zwijgen toe. Ook de vakbeweging houdt zich op de vlakte. CDA-prominenten als Dries van Agt, Frans Andriessen, Ruud Lubbers, Cees Veerman, Bert de Vries en Herman Wijffels roerden zich wél. Was de vrijheid van godsdienst wel in goede handen bij Wilders, vroegen ze zich af. Representanten van een voorbij tijdperk, klonk het meteen, dinosaurussen, fossielen. Ze tekenen de teloorgang van het traditionele gezag.
Nederland zal ooit weer omschreven worden als vriendelijke en zachtaardige natie. Maar het kán even duren.

Gerelateerd