Interview Anton Dautzenberg
Hij kreeg vanochtend een vreemd mailtje. Van een man die laatst aanwezig was bij een signeersessie voor zijn roman Samaritaan, een min of meer getrouw verslag van zijn nierdonatie. Dautzenberg: &#8216;Ik kende hem al. Hij was ernstig ziek en wilde na het lezen van mijn boek ook een nier doneren. Hij reed naar me toe in zijn rolstoel en zei: Je zult binnenkort slecht nieuws van me horen. Wat zou dat zijn? Kreeg ik vanochtend een mailtje van hem. Hij heeft geprobeerd zelfmoord te plegen door bleekchloor te drinken. Het heeft vijftien uur geduurd, maar hij is niet gestorven.&#8217; Dautzenberg haalt de geprinte mails uit zijn binnenzak. &#8216;Hier, lees maar. Bizar, hè?&#8217;
Schrikt hij hiervan? &#8216;Nee, ik heb niet zulke negatieve connotaties met zelfmoord.&#8217; Maar met bleekchloor? Laconiek: &#8216;Als hij daarvoor kiest, moet hij dat zelf weten. En hij heeft nog wel dit mailtje kunnen tikken, denk ik dan.&#8217; Hij lacht.
Dautzenberg en zijn werk roepen sterke reacties op. In minder dan een jaar is hij al vaker het middelpunt van controverses geweest dan veel schrijvers in heel hun leven. Het begon vorig jaar met een interview met Arnon Grunberg, dat Dautzenberg voor de VPRO Gids schreef. Het gesprek had werkelijk plaatsgevonden, maar Dautzenberg sierde het interview op met een verzonnen scène, waarin hij beschrijft hoe hij de ene na de andere mee-eter op Grunbergs gezicht uitknijpt. &#8216;Bingo! Ik buig me voorover en knijp in zijn wang (&#8230;) ik (kijk) naar de mee-eter. Het larfje is inderdaad naar buiten gekropen, maar niet helemaal.&#8217;
Even was er verwarring of Grunberg niet zelf achter de naam A.H.J. Dautzenberg zat, maar dat bleek niet het geval. Voor het eerst nam het grote publiek kennis van zijn bestaan. Van Grunberg kreeg hij een eenregelig briefje. &#8216;Sans rancune.&#8217; Dautzenberg, joviaal: &#8216;Arnon maakte er geen probleem van. Die begrijpt dat natuurlijk. Hij doet zelf niet anders.&#8217;
Stoute billen
Het is een maandag begin mei en Anton Dautzenberg zit op het terras van zijn stamkroeg in Tilburg. Een gemoedelijke man met lang haar, baardje en een spijkerjack. Het is drukkend warm en Dautzenberg bestelt een biertje. De mooie langslopende Tilburgse studentes worden van goedkeurend commentaar voorzien. &#8216;Wat een stoute billen. Stoute billen&#8230; Die zou je toch in je hand willen nemen? Ja, jij bent ook van de vrouwen, zie ik. Maar ik geef je groot gelijk. Reken maar dat ik het ook zie.&#8217;
Snel na het interview met Grunberg volgde een geheel verzonnen serie interviews met zanger en gitarist Lemmy van heavymetalband Motörhead. De oude rocker deelde zijn inzichten over het keynesianisme met de lezer. Een practical joke van Dautzenberg, die zelf econoom is. Lemmy, die lucht kreeg van de grap, kon er niet om lachen. Hij zette een advocaat op de zaak die schadevergoeding eiste vanwege publicitaire schade. Dautzenberg: &#8216;Ik schreef hem: &#8220;In the name of rock-&#8216;n-roll, send me to prison.&#8221; Daarna heb ik niets meer gehoord, maar de VPRO kreeg een claim van vijftienduizend euro. Terwijl ik dacht hem een leuke hommage voor zijn vijfenzestigste verjaardag te brengen.&#8217; Hij neemt een slok pils. &#8216;Geen humor!&#8217; Voor het eerst klinkt hij geërgerd.
Inmiddels is de zaak doodgebloed. De advocaat liet na een tijdje niets meer van zich horen, zegt VPRO Gids-hoofdredacteur Hugo Blom.
Hij heeft er iets van opgestoken. &#8216;De moraal is: je mag een dom iemand niet als intelligent afschilderen. Dan krijg je problemen. Ja, ik heb hem een keer ontmoet. Geen slimme jongen, hoor. Nee, geen slimme jongen.&#8217; Terug is de toon van droge, geamuseerde spot.
Hij bestelt een tweede biertje. Ach, dat gezeur altijd. &#8216;Het waren gewoon leuke verhalen. Maar mensen denken nu eenmaal in clichés en vaste stramienen. We hebben afgesproken: als het in de vorm van een interview staat, is het echt. Een column staat letterlijk in een kolom. Maar ik kan een verhaal schrijven in de vorm van een interview en een interview in de vorm van een analyse van een economische theorie. Waarom moet dat altijd zo vastliggen? Ja, ik snap het wel, maar dat betekent niet dat ik me er iets van moet aantrekken. Ik probeer over die genres heen te walsen. Of nee, er overheen te dansen.&#8217;
Kort na Dautzenbergs uitstekend ontvangen debuut, de absurdistische verhalenbundel Vogels met zwarte poten kun je niet vreten, volgde afgelopen voorjaar Samaritaan, een sterk autobiografische roman die &#8211; een primeur in de Nederlandse letteren &#8211; geheel uit dialogen bestaat. De ik-figuur doneert een nier aan een onbekende, net als Dautzenberg zelf. Maar in plaats van begrip en bewondering oogst hij weerstand en zelfs onbegrip. In de eerste plaats bij zijn vriendin, maar opmerkelijk genoeg ook bij de medici die hem adviseren en begeleiden. Tijdens het lezen krijg je het gevoel dat het een klein wonder is dat er nog donoren zijn.
Samaritaan kreeg vrij goede recensies, maar het autobiografische gehalte werd in twijfel getrokken. &#8216;De redactie van Pauw &#038; Witteman heeft drie dagen onderzocht of ik wel echt een nier had afgestaan,&#8217; vertelt Dautzenberg. &#8216;Pas toen ze het zeker wisten, mocht ik komen. Het is toch eigenlijk volstrekt irrelevant of het waar is wat ik schrijf? Het gaat erom of het een goed verhaal is. Waarom wordt van schrijvers trouwens toch altijd die autobiografische eerlijkheid verwacht, terwijl politici eindeloos hun lulverhalen mogen spuien en toch steeds weer worden teruggevraagd voor die praatprogramma&#8217;s. Verkiezingsretoriek, zeggen ze dan.&#8217;
Middeleeuwse terreur
Dautzenberg verwierf snel de reputatie van een man die de publiciteit zoekt met stuntjes. Op een manier die wel doet denken aan de schelmenstreken van Arnon Grunberg in zijn vroege jaren. Maar dat ontkent hij stellig. &#8216;De VPRO Gids kwam naar míj toe! Ze hadden mijn bundel Vogels met zwarte poten kun je niet vreten gelezen en vroegen: kun je niet iets in die stijl doen? Ik dacht, ik ga over the top en kijk wel of het geplaatst wordt. Maar het is niet zo dat ik het allemaal regisseer omdat ik zo nodig op die kar wil komen.&#8217; Om er direct aan toe te voegen: &#8216;Ik kreeg een kans en die pakte ik.&#8217;
Begin augustus is de tweede ontmoeting. Dautzenberg is net terug van een weekje Bretagne. Voor zijn vertrek maakte hij bekend dat hij lid is geworden van &#8216;pedopartij&#8217; Martijn, een overtreffing van Arnon Grunberg die jaren geleden een bezoek bracht aan het bestuur van Martijn. Bij thuiskomst bleek Dautzenbergs mailbox vol met hatemail. &#8216;Ik heb tientallen doodsbedreigingen gekregen.&#8217;
Hij is lid geworden van Martijn, omdat hij &#8216;een ander geluid wilde zetten naast de hetze op pedofielen&#8217;. &#8216;Er is veel onvrede in de samenleving en de pedo is de figuur waar alle woede op gericht kan worden. Die volksoplopen voor huizen van pedofielen, dat is toch van een middeleeuwse terreur?&#8217;
Maar dat is nog geen reden om uw steun te betuigen aan een vereniging die ijvert voor de legalisering van pedoseksuele relaties?
&#8216;Ik betuig geen steun aan Martijn.&#8217;
U wordt lid van Martijn, dan betuigt u toch steun aan dat doel?
&#8216;Als je op een partij stemt, ben je het toch ook niet met alles eens?&#8217;
Die vergelijking gaat mank. Het streven naar legalisatie van pedofilie is de bestaansreden van Martijn.
&#8216;Dat weet ik niet. Ik steun in ieder geval geen pedofilie.&#8217;
Martijn wil dat pedofilie legaal wordt.
&#8216;Dat mogen ze, zolang ze maar geen strafbare feiten plegen. Maar goed, het is een schimmig gebied waarin ik me begeef.&#8217;
Heeft u er wel goed over nagedacht?
&#8216;Jazeker, heel goed. Kijk, een op de honderd mensen &#8211; vooral mannen &#8211; is pedoseksueel. Het heeft altijd bestaan. Wees blij dat Martijn bestaat, dan kun je met ze in gesprek. Maak het bespreekbaar, laat het zien. Ik weet ook niet precies hoe het bij Martijn toegaat. Misschien wisselen ze foto&#8217;s uit, wie weet ga ik eens kijken. Maar treed met ze in contact en probeer hun gedrag te beïnvloeden. De Stichting Stop Kinderporno &#038; Abuse is het met me eens. Zij zeggen: het is zo gevaarlijk, die hetze. Stel, je houdt van vrouwen, maar je mag niet aan ze zitten, je mag zelfs niet naar ze kijken. Terwijl dat verlangen maar blijft. Dat wordt iets&#8230; gigantisch! Je krijgt gevaarlijke mensen. Het is zeer onverstandig die mensen in de anonimiteit te verdrijven.&#8217;
Over Henk Bres, de volkse knuffelhagenees die een actie is begonnen om Martijn te verbieden, wil hij ook nog wat kwijt. &#8216;Die Bres presenteert een pornoprogramma met Kim Holland. Terwijl algemeen bekend is dat vrouwen die in de porno-industrie werken vaak als kind misbruikt zijn. En hij zit dan &#8211; letterlijk! &#8211; met een blikje bier in zijn hand over die vrouwen te praten. Dat is dan het boegbeeld van de pedofielenjacht in Nederland! Die dubbele moraal. Echt, ik moet er soms van kotsen.&#8217;
Zijn woede klinkt oprecht. &#8216;Ik ben helemaal niet zo publiciteitsgeil. Ik leg gewoon de vinger op de zere plek.&#8217;
Allitererende tietjes
Toch mag hij af en toe graag een beetje provoceren. In zijn column op poëziesite De Contrabas schreef hij over de &#8216;allitererende tietjes&#8217; van dichteres Marije Langelaar. &#8216;Links en rechts zijn duidelijk familie van elkaar. Beide borstjes staan liefjes met hun neusje omhoog. (&#8230;) Jawel, Marije Langelaar heeft allitererende tietjes.&#8217;
In de kring van Tilburgse literaten is Dautzenberg al langer een bête noire. &#8216;Ik heb tijdens een literaire avond een keer Peerke Donders (een zalig verklaarde Tilburgse priester die het bij Dautzenberg vaker moet ontgelden, red.) gespeeld als een neger met een hele grote lul. Dat vinden ze niet leuk, hè? Die katholieke hang naar gezelligheid en het bourgondische leven zit er hier sterk in. Als je daar tegenaan trapt, hoor je er niet bij.&#8217;
Misschien is hij daarom nog steeds een buitenbeentje in de stad waar hij economie studeerde en nu al vierentwintig jaar woont. En anders wel door zijn accent. &#8216;Ik ben hier nog steeds &#8220;de Limburger&#8221;. In de intellectuele kringen in Amsterdam interesseert het niemand waar je vandaan komt. Het is meer iets voor arbeiders om daarmee bezig te zijn.&#8217;
Hij moet even naar boekhandel Livius &#8211; &#8216;de beste boekhandel van Tilburg&#8217; &#8211; om te kijken of zijn nieuwsteling Rock € Roll &#8211; Economie voor en door leken verklaard is gearriveerd. Het is een serie fictieve interviews met Marlies Dekkers, Ronnie Brunswijk, Frank de Boer, Inger Nilsson en Lemmy. &#8216;Elke gelijkenis met bestaande personen berust op toeval,&#8217; staat er dit keer wel in.
De twee verkoopsters begroeten hem. Ze hebben het boekje een prominente plek gegeven op de toonbank. Een van de verkoopsters kent hij persoonlijk goed. Hij vertelt over de hatemail van de afgelopen week. &#8216;Het volk wil mijn dood. Het volk wil mijn dood.&#8217;
Existentiële wanhoop
Dautzenberg komt ook voort uit &#8216;het volk&#8217;. Zijn wieg stond in Landgraaf, in de oostelijke mijnstreek. Zijn grootvaders hebben zelf nog in de mijnen gewerkt, zijn vader stond een leven lang in de fabriek van Philips. Het was een milieu waarin &#8216;aanpakken en afzien&#8217; de norm was.
De jonge Anton was een fervent lezer. Dat veranderde op slag toen hij naar de middelbare school ging. &#8216;Als je ouders niet gestudeerd hebben, zijn ze je op de basisschool nog wel de baas. Maar als je naar het vwo gaat, verandert er iets. Van beide kanten merk je een gevoel van verwijdering. Dan zoek je raakvlakken en die vind je niet door te lezen, maar door te voetballen en de vakken in de supermarkt te vullen.&#8217;
Het was uitstel van een verwijdering die vroeg of laat toch zou komen. Dautzenberg ging economie studeren in Tilburg. Hij hoefde zich niet meer te conformeren aan de groepsmentaliteit. Maar het gevoel van bevrijding werd al tijdens de introductieweek de kop ingedrukt. &#8216;Plotseling kwam er zo&#8217;n braller naar me toe. &#8220;Hé, arbeider!&#8221; brulde hij in mijn gezicht. Ik vond het vreselijk, vreselijk.&#8217; In Landgraaf was hij &#8216;het studentje&#8217;, op de universiteit was hij &#8216;de boer&#8217;.
Daarbij werd hij sinds zijn puberteit geplaagd door extreme verlegenheid. &#8216;Ken je dat, dat je zo verlegen bent dat je bij het minste of geringste al rood wordt? Dat je rood wordt als ze naar je kijken, als je er zelfs maar aan denkt dat ze naar je zouden kunnen gaan kijken? Dat had ik.&#8217; In de intellectuele omgeving van de universiteit was hij door zijn afkomst sociaal onzeker. &#8216;Ik wist dat te verhullen door contact te leggen op een andere manier. Door te gaan biljarten of naar het café te gaan. Dat was veilig.&#8217;
Tijdens de studie merkte Dautzenberg dat hij misschien wel verkeerd had gekozen. Studenten kwamen steeds vaker gekleed in blazer naar college en praatten over hun cv. &#8216;Ik was daar totaal niet mee bezig. Ik dook de literatuur in en haalde mijn tentamens alleen maar omdat ik de studie per se wilde afmaken. Maar ik wist: na de studie heb ik een probleem.&#8217;
Hij belandde bij een milieuadviesbureau waar hij rapportages schreef in opdracht van het ministerie van VROM over het succes van gescheiden afvalinzameling. &#8216;Dat was zinloos werk. Het mocht niet bekend worden dat afval al heel goed op een schone manier verbrand kon worden. Maar het werd gedaan om de illusie in stand te houden dat we steeds beter met het milieu omgingen.&#8217;
Het is een van de ervaringen die hem later in de richting van het absurdisme zouden duwen. &#8216;Het is waar dat het inmiddels al een oude stroming is, maar ik vind niet dat het absurdisme dood is. Ik vind er troost in. Dat er mensen zijn die de wereld net zo ervaren als ik.&#8217;
Intussen ging het steeds slechter met hem. Zijn depressies, waar hij &#8216;altijd al een aanleg voor had&#8217;, bereikten op zijn dertigste een hoogtepunt. Nog steeds verlegen, met een studie die niet paste bij zijn persoonlijkheid en werk dat hij zinloos vond.
Met flink wat therapie en antidepressiva krabbelde hij langzaam weer op, en hij besloot zichzelf &#8216;helemaal opnieuw uit te vinden&#8217;. Dautzenberg ging Nederlandse taal- en letterkunde studeren aan de Open Universiteit, volgde een cursus journalistiek aan de LOI en begon proza te schrijven. Met een compagnon richtte hij een communicatiebureau op, waarmee hij voor bedrijfsleven en overheid interviews, reportages en communicatieplannen schrijft. &#8216;Ik probeer van drie dagen werken te leven. Ik ben vooral een econoom in het scheppen van zo veel mogelijk tijd om te lezen en te schrijven.&#8217;
Weg zijn de depressies niet, maar ze zijn door de pillen wel hanteerbaar geworden. &#8216;Ik heb nog steeds dagen dat ik mijn bed niet uit kom en niemand wil zien. Maar er zitten ook euforische dagen tussen.&#8217; Zijn dat misschien de dagen dat hij&#8230; &#8216;Besluit om lid te worden van Martijn? Nee, zo erg is het niet. Hoewel, op zo&#8217;n dag zet ik de stap, maar ik heb er dan al langer over nagedacht.&#8217;
En vorig jaar, op zijn drieënveertigste, debuteerde hij eindelijk als schrijver. &#8216;Ik ben in alles een laatbloeier. Weet je, dat ik altijd in die relletjes terechtkom, ik denk wel eens dat het een soort bewijsdrang van me is. Dat ik na al die jaren, waarin ik niet op mijn plek was, de schade moet inhalen. Dat er een vulkaan is uitgebarsten.&#8217; Hij maakt een gebaar met zijn armen. &#8216;Woezzjj.&#8217;
&#8216;Ik was zo verlegen dat ik niet eens naar mezelf durfde te kijken in de spiegel. Kun je je dat voorstellen, de existentiële wanhoop die je dan voelt?&#8217;
Dat is voorbij? &#8216;Helemaal voorbij. Hier ben ik, godverdomme.&#8217;

Gerelateerd