Hoeveel kinderen brengen hun pauzes nog door op de wc? Minder dan vroeger, hoop ik. Ik hoop dat de antipestcampagnes hebben geholpen, dat minder onderwijzers lafhartig met de populairste scholieren heulen, dat geen gymleraar het meer in zijn botte kop haalt de stoere binken de teams te laten samenstellen en dat je veilig bent, ook zonder een stevig pakket aan sociale vaardigheden. Want anders blijf je ermee zitten, de rest van je leven. Ga je bij elke nieuwjaarsreceptie eerst op zoek naar de wc’s.

Die in Felix Meritis boden in elk geval geen uitweg. Ze sloten als pashokjes, met halfslachtige deuren, en staand plasvolk werd van het zittende slechts door een aluminium voorzetwandje gescheiden: op een gewondentransport in 1916 had je meer privacy. Me bezinnen op hoe ik het ging aanpakken was er niet bij. Naar het front, dan maar.

De zaal had een koepel, waaronder de honderden stemmen zich samenbalden tot een daverend artillerievuur. Ik was al halfdoof door een chronische...