Western / Elmore Leonard (1925-2013)
The Complete Western Stories of Elmore Leonard. Een gebonden uitgave uit 2004, ruim vijfhonderd pagina’s aan verhalen over Apaches, cavaleristen, sluwe spoorzoekers, stoere mannen, fatale vrouwen. Dat boek drukte Elmore Leonard, mij zes jaar geleden op de drempel van zijn huis in handen toen ik na een interview afscheid van hem nam. Ik kende zijn jeugdwerk niet; daarvan had ik blijk gegeven toen Leonard sprak over de pulpmagazines uit de jaren vijftig waar hij als schrijver begon. Hij deed er in dat gesprek wat laconiek over, want ach, hij schreef wat de mensen wilden lezen, dus over cowboys en indianen – die strekking.
Maar nu ik dat boek eindelijk lees, bij wijze van hommage aan een van de grootste stilisten uit de naoorlogse Amerikaanse literatuur, op 20 augustus overleden, zie ik dat die cowboyverhalen meer inhouden dan maakwerk, en begrijp ik waarom ze Leonard zo dierbaar waren en hij wilde dat zijn lezers niet alleen zijn verfilmde crime-romans zouden lezen. Ook in dit proza is de menselijke aard al de eigenlijke hoofdpersoon.
Zoals in zijn derde gepubliceerde verhaal ‘Road to Inspiration’, oorspronkelijk afgedrukt in Zone Grey’s Western, november 1952 – in deze verzamelband hernoemde hij dat verhaal in ‘The Colonel’s Lady’. Twaalf bladzijden. Tamelijk lang focust hij daarin op de strategische positie die de renegaat-Apache Mata Lobo op een berg inneemt met zijn geweer. Zonder er al te veel woorden aan vuil te maken, begrijpen we dat hij een postkoets definitief tot stilstand brengt – een moordpartij dus. Hij gaat erop af, hoort een geluid, denkt: iemand die nu zo dom is, moet een vrouw, een kind of een dwaas zijn. Het blijkt een vrouw, die hij gevangenneemt. Nadat hij een lap vlees uit een dood paard heeft gesneden, vertrekt hij met haar. In een volgende scène arriveert een troepje militairen bij het wrak, de spoorzoeker leest de toedracht af en hij gaat achter de Apache en de vrouw aan. Ze is de echtgenote van de kolonel, dus ze moet terug.
Verrassend is de romantische toenadering die lijkt te ontstaan tussen de vrouw en de Apache; ze trekt hem naar zich toe. Daar leken de tekenen niet direct op te wijzen. Zo herinnerde Amelia zich kort daarvoor dat ze haar eerste Apache zag toen ze zes was. ‘She remembered once somebody had said, “&#8230;like glistering bacon rind.” And always a dirty cloth headband.’
Ten slotte vindt de scout haar, hij ziet haar lichaam liggen en begrijpt wat de indiaan met haar gedaan heeft. Maar nee, ze blijkt te leven en op haar bevrijders te wachten. Niet zo ver daarvandaan ligt de Apache, een mes in zijn rug. Ze blijkt dus voor geen kleintje vervaard, opgegroeid als ze is aan de frontier.
Tja. Voor de goede orde, dit verhaal is qua mentaliteit, zo men wil ideologie, representatief voor de bundel. Duidelijk uit een andere tijd. Duidelijk pulp. Inmiddels zijn we binnen het western-genre in film, televisieseries (Dead­wood) en literatuur gewend aan een minder romantische voorstelling van zaken. De antiheld is meer regel dan uitzondering. En zeker na lectuur van Philipp Meyers ‘revisionary western’ De zoon, hier verleden week besproken, weet je dat die vrouw direct verkracht zou zijn – of erger. De tournure in Leonards jeugdverhaal is even dienstbaar aan de jaren-vijftig-mentaliteit: met zo’n wilde begin je als kolonelsvrouw geen dampende amourette, nee, die knal je van een paard, of in dit geval: steek je dood. Haar eer is gered – en daarmee is de comfort zone van de toenmalige blanke pulplezers niet geschonden.
En toch is het verhaal sterk, door Leonards schrijverschap dat zich hier al aftekent. Ik doel niet zozeer op de sterke, slimme vrouwen die zeker zijn latere oeuvre bevolken. Belang­rijker is dat hij ondanks de romantische topen waarmee hij binnen het dictaat van het westerngenre rekening moest houden, erin slaagde via onuitwisbare details realisme het verhaal binnen te smokkelen, zoals die herinnering over ‘glistering bacon’ en de vuile haardband. Ook beschrijft hij weergaloos hoe de indiaan het rauwe paardenvlees verorbert. Niet echt erotiserend, dunkt mij. Maar uiterst waarachtig en daarmee toch realistisch – uit later geschreven westernromans weten we dat india­nen het niet zo nauw namen met persoonlijke hygiëne.
Ook een ander element van de latere Leonard is aanwezig: de verhalen die verteld worden, de grootspraak, mythisch bijgekleurd. Over die bad­ass-Apache wordt dit gezegd: ‘You know, at one time, there was almost a thousand troops plus a hundred Apache scouts all in the field at one time huntin’ him. You couldn’t ask the dead ones if they saw him or not. An Apache’s bad enough, but this one’s half devil.’ We moeten dus geloven dat die voortvluchtige indiaan achterna werd gezeten door duizend soldaten en honderd Apa­che-spoorzoekers, die er geen van allen in slaagden hem te pakken. Toch versterkt ook zo’n onwaarschijnlijk gegeven het beoogde realisme, want het komt niet tot ons in beschrijvingen, maar via verhalen van mensen. En Leonard-perso­na­ges doen en zeggen de raarste dingen, daar zit niet vaak een logische gedachte bij, of het is hun eigen onvervreemdbare logica. Ruig (in de zin van gevaarlijk) zijn Leonards westernpersonages al, maar in die verhalen tekent zich ook al het cool af dat zijn handelsmerk zou worden. In zekere zin zijn z’n (meestal onopgeleide, intuïtief reagerende) crime fiction-personages altijd cowboys gebleven, ook al zijn ze gangster, oplichter, filmproducent, wetsdienaar, stadsjongen. Of een U.S. Marshall als Raylan Givens in Leonards vorig jaar verschenen laatste roman Raylan.
Nierenbusiness
Raylan Givens is een oude bekende uit de eerdere romans Pronto en Riding the Rap en het korte verhaal ‘Fire in the Hole’. De succesvolle televisieserie Justified is op deze triggerhappy marshall in Harlan County, Kentucky, gebaseerd. Veel plot hoef je uiteraard niet te verwachten in Raylan. De marshall houdt zich staande in wetteloos, groezelig gebied, waar de sluiting van de kolenmijnen gezorgd heeft voor een enorme, ­illegale productie van weed.
Ditmaal krijgt Raylan Givens te stellen met levensgevaarlijke vrouwen en dopedealers die in de ‘nierenbusiness’ gaan. Vintage Elmore Leo­nard: iemand wordt door idioten met Ba­rack-en-Michelle-maskers gedrogeerd, in een bad opengesneden, provisorisch dichtgenaaid; na diens ontwaken wordt hem wijsgemaakt dat zijn nieren eruit gehaald zijn en verteld dat hij ze kan terugkopen voor een immens bedrag.
Elmore Leonard lezen is je laten meevoeren door het ritme van zijn natuurgetrouwe taal, de krankjorume ongein, de scherpe inzichten in de menselijke aard – en meer. Want Leo­nards proza staat haaks op formule-schrijverij.
In die prachtige dundrukreeks Library of Ame­rica, waar de titanen van de Amerikaanse literatuur worden bijgezet, verschijnt inmiddels ook misdaadliteratuur en sciencefiction. Ho­pe­lijk wordt Elmore Leonard snel toegelaten in dat pantheon. Een uitspraak van de criminele nep-Afrikaan Cuba in Raylan mag van mij als grafschrift dienen: ‘It was funny (&#8230;) I always felt, you don’t have a good time doin crime, you may as well find a job.’ Mooie laatste woorden.
Elmore Leonard, ‘The complete Western stories’, William Morrow/Harper Collins, 528 p.
Elmore Leonard, ‘Raylan’, William Morrow/Harper Collins, 263 p.

Gerelateerd