<div class="lead">De moraalridderij van de PvdA laat zich moeilijk rijmen met de bezuinigingen van Rutte II</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Toen Jan Peter Balken­en­de in 2002 premier werd, was een groot deel van de regeringsverklaring gewijd aan het belang van gemeenschappelijke waarden en normen: ‘Burgers zijn geen consumenten van de samenleving, zij zijn er verantwoordelijk voor. Zij mogen aangesproken worden op het motto: “Fatsoen moet je doen.”’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Bij het Ka­mer­debat over die regeringsverklaring bleek dat dit appèl aan de samenleving niet op algemene instemming mocht rekenen. Jan Ma­rij­nis­sen van de SP noemde het ‘huichelachtig’ dat een kabinet dat op de ouderen- en gehandicaptenzorg wilde bezuinigen tegelijk tot beschaafdheid opriep. Gerrit Zalm, toen fractieleider van regeringspartij VVD, merkte op dat ‘de hoeveelheid open deuren en tegeltjeswijsheden wel wat minder had gemogen’.</p>
<p>De gereformeerde premier liet zich niet uit het veld slaan. Hij stelde een Ministeriële Begeleidingsgroep Waarden en Normen in. Er kwam een website waarop burgers verslag konden doen van hun inzet ‘voor hun buurt, wijk, stad of dorp’. De RVD benoemde een ‘coördinator communicatie kabinetsaanpak waarden en normen’, het huidige PvdA-Kamerlid Mei Li Vos. In de Ridderzaal sprak de Amerikaanse communitarist Amitai Etzioni op uitnodiging van de premier over ‘the values in society’. Het kabinet vroeg de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid om advies over het thema. De denktank zette academici als Gabriël van den Brink en Kees Schuyt aan het werk.</p>
<p>Spijtig voor Balkenende voelde de WRR niets voor een rol van de overheid als zedenmeester. Fat­soens­normen kon je niet van bovenaf opleggen. Als een boer met kiespijn nam de premier het rapport in ontvangst. In 2005 maakte Zalms opvolger als VVD-aanvoerder Jozias van Aartsen een resoluut eind aan het beschavingsoffensief van het To­ren­tje. Wat de liberalen betreft ging het erom dat de wetten en regels werden gehandhaafd. Ze voelden niets voor fatsoensrakkerij. Van Aart­sen in de Kamer: ‘Binnen de regels die wij in een democratie met zijn allen afspreken, is ieder vrij te doen en denken wat hij wil. Daaraan hechten wij zeer.’</p>
</p></div>
<div class="wpg-element streamer">
<blockquote>
<p>&#8216;De PvdA stelt zich net zo communitaristisch op als de betuttelende Balkenende&#8217;</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Mark Rutte en Halbe Zijlstra zullen niet anders over dit normen- en waardendebat denken dan hun voorgangers Zalm en Van Aartsen. Sybrand Buma wijdde zijn nieuwjaarstoespraak aan de morele crisis in de samenleving, maar wie luistert er nog naar het CDA? Het toeval wil dat de VVD een nieuwe partner heeft gevonden die zich profileert als de Partij van het Fatsoen. Sinds de PvdA regeert, stelt de partij zich net zo communitaristisch op als de betuttelende Balken­en­de. Voorzitter Spek­man roept op tot een ‘beschavingsoffensief op internet’, minister Plas­terk tot een ‘fatsoensoffensief’ bij de opvoeding van kinderen. Lode­wijk Asscher, vanwege zijn strijd tegen de verloedering van de Wallen in 2012 onderscheiden met de Oran­je Bovenprijs van de SGPjongeren, wil per contract afdwingen dat migranten de ‘westerse normen en waarden’ verinnerlijken. Kamerlid Hilkens is op kruistocht tegen rokers in kleine kroegen en hoerenlopers. De Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA, wil meer nadruk leggen op waarden als bestaanszekerheid en gemeenschapszin. Op de site van de WBS staan artikelen over onderwerpen als: ‘Scheiden zou niet normaal moeten zijn.’ Een PvdA-minister die ik dit weekend tegenkwam, zei: ‘Wist je niet dat ik altijd al een cultureel-conservatief ben geweest?’</p>
<p>Voor de PvdA kan het voordelig zijn zich als de Partij van het Fatsoen te profileren. De sociaal-democraten kunnen zich afzetten tegen het ‘egoïsme’ en ‘individualisme’ van hun coalitiegenoten. Ze annexeren het terrein dat tot nu toe vrijwel exclusief in CDA-handen was. Maar de kritiek die Ma­rij­nis­sen en Zalm in 2002 op Bal­ken­ende hadden, is onverkort van toepassing op de moraalridderij van de PvdA. Ook Rutte II bezuinigt op de ouderen- en gehandicaptenzorg, de sociale werkplaatsen, de WW, de jeugdzorg, de hulp aan arme landen. Maatregelen die zich moeilijk laten rijmen met de bestaanszekerheid en gemeenschapszin die de WBS predikt. Is het geloofwaardig zo’n bezuinigingsbeleid met een moralistisch sausje te overgieten? Of is dat – in de woorden van Marijnissen – ‘huichelachtig’?</p>
<p>Misschien doen Asscher en Plasterk er goed aan het WRR-rapport over waarden en normen uit 2004 nog eens uit de kast te halen.</p>
<p><i>max.van.weezel@vn.nl</i></p>
</p></div>
