Thomas en Daan
Het eind van het lied van debutant Hans Hom (1942), die eerder al aanzien verwierf als vertaler van het werk van onder meer Thomas Mann en Robert Musil, is een bij vlagen lyrische roman over Peter, een man die tijdens het uitlaten van de hond een vrouw ziet staan bij een klein station in zijn buurt. Er lijkt niets vreemds aan de hand, tot hij zich realiseert dat het station al jaren niet meer wordt gebruikt. En lijkt de vrouw niet bijzonder veel op zijn vroegere echtgenote? Wat volgt is een gevoelige vertelling, nu eens romantisch van toon, dan weer inktzwart, over een man die steeds dieper wegzakt in zijn onafgeronde verleden.
Thomas: ‘Hans Hom is zeker veertig jaar ouder dan de meeste hedendaagse debutanten. Vind je dat dat aan zijn stijl of aan de opbouw van deze roman is af te zien?’
Daan: ‘Zonder meer. Al is het misschien meer nog zijn vertaalwerk dat je bij het lezen hoort meetrillen: het is een heel klassiek boek. Lange zinnen, veel beelden, uitvoerige contemplatie, archaïsche woorden en uitdrukkingen. Al met al: ouderwets. En gek genoeg is dat te midden van de hipheid van de meeste debutanten weer eigen te noemen. Het is een amodieus boek.’
T: ‘Wat ik mooi vind, is hoe zintuiglijk en uitgebreid de natuur wordt beschreven. Een jonge schrijver doet zoiets niet. Homs zinnen zijn soms wel een halve bladzijde lang en zitten zo vol met tegenstellingen, komma’s, nuanceringen dat ze iets bezwerends krijgen. Ze meanderen, zijn vol zijpaden en onvoorziene uitkomsten, net zoals in het gebied waardoor de hoofdpersoon loopt. Dat werkt.’
D: ‘Gedeeltelijk. Het blijft een riskante methode. Het begin is moeilijk om doorheen te komen. De eerste twintig pagina’s: bijna alleen maar natuurbeschrijvingen. Soms dacht ik: wat is dit, een roman of een natuurgids? Zo weinig tempo, dan wordt ouderwets ineens gedateerd. Maar langzaam word je de psyche van de hoofdpersoon ingetrokken. Het middenstuk is het sterkst. Daar staan prachtige overpeinzingen in. Over de angst voor het donker, die de hoofdpersoon ooit bij het spelen van een kinderspelletje heeft opgedaan. Een angst als een levertraanzalf die “voor hem tot op de huidige dag, in een soort homeopathische verdunning, overal was terug te vinden waar het diep en donker was”. Beeldschoon. Over zijn gedachten aan zijn liefde Asja, die steeds minder vormvast zijn. Dat middenstuk staat vol – in krachtige, bijna bijbelse beelden beschreven – psychologische inzichten.’
T: ‘Op zulke momenten helpt het ook dat er in de roman zo weinig aandacht wordt besteed aan de concrete voorvallen: bij de herinneringen aan zijn ex-vrouw zitten bijvoorbeeld amper dialogen of afgebakende scènes, we weten niet eens wat ze in het dagelijks leven doen of hebben gedaan. Het geeft deze hele vertelling iets zweverigs, wat, hoe paradoxaal dat ook klinkt, juist de allesverslindende liefde en het grootse van de natuur voelbaar maakt. Het eind van het lied is een van de meest zintuiglijke en intens vertelde liefdesverhalen die ik ken.’
D: ‘Jammer van het begin en het eind. Begin: dodelijk saai, er had veel meer geschrapt moeten worden. En het einde, een tientallen pagina’s durende, allesverklarende monoloog die vooral melodramatisch en kinderlijk aandoet.’
T: ‘Nu ben je te streng. Natuurlijk, de keuze dit verhaal zo intens, scèneloos en zintuiglijk te vertellen heeft ook nadelen. Soms ontbreekt het inderdaad aan spanning en verzandt Hom te veel in details of expliciete herhalingen. En ja, ook zijn woordgebruik leidt soms af. De oubolligheid ligt steeds op de loer (‘hotseklotserig’, ‘mussengekwetter’), en op andere momenten wordt de roman onnodig plechtig (‘geprononceerde ogenblikken’) of uitgebreid (‘een heesterachtige boom bij de tuiningang, die volgens de boeken vogelkers heet’). En toch vind ik het een bijzondere roman, die aantoont dat Hom geen doorsneedebutant is.’
D: ‘Maar maakt dat dit ook een goede roman?’
T: ‘Niet per se. Het eind van het lied is geen puntgaaf debuut, daarvoor krijgt de hoofdpersoon te weinig vlees en staat er te weinig op het spel, maar Hom heeft wel een totaal eigen geluid. Dat kunnen lang niet alle debutanten zeggen. Volgens mij kunnen we dit eerder zien als een proeve van eigenzinnigheid.’
D: ‘Ja, het is wel een duidelijke toon. Tegen de heersende debutantenstroom van korte zinnen en kortzichtige gedachten in. Maar te vaak heb ik gedacht: het is een toon uit het verleden.’
Hans Hom, ‘Het eind van het lied’, Atlas Contact, 288 p., € 21,95
Nee

Thomas Heerma van Voss

Daan Heerma van Voss