Non-fictie / Nieuwe geschiedenis
De verhalen die mensen vertellen over het verleden en over hun eigen verleden liggen niet vast. Ze veranderen, verschuiven, ondertonen worden boventonen, ze voegen zich naar andere verhalen, en op een gegeven moment raken ze gefixeerd. Dan is dat het verhaal. De geschiedenis.
De historicus Rudolf Dekker, bekend om zijn liefde voor egodocumenten (dagboeken, brieven, autobiografieën) als historische bron, heeft dit in zijn recente boek Meer verleden dan toekomst. Geschiedenis van verdwijnend Nederland als thema genomen: hoe het beeld van de geschiedenis past in tradities. En dat er andere verhalen te vertellen zijn, andere indelingen gemaakt kunnen worden, andere accenten gelegd. Het verhaal achter het verhaal wordt meestal niet verteld, en dat is vaak juist fascinerend. Niet alleen met het oog op interessante anekdotes, maar ook omdat die soms verwijzen naar ervaringen en emoties die een grote rol in de geschiedenis hebben gespeeld. Hierin raken Dekkers beide interesses &#8211; voor de kleine en de grote geschiedenissen &#8211; elkaar: in beide gevallen richt hij zich op het verhaal achter de schermen. Vanuit de overtuiging dat daar belangrijke sleutels liggen om het grotere geheel te begrijpen.
Dekker begint zijn verhaal met de oorsprong van Nederland, om met zevenmijlslaarzen uit te komen bij vooruitzichten van 1800 tot op heden. Daartussen lezen we over het Huis van Oranje, over geloof en ongeloof, over groei en krimp van overzees Nederland. De strijd tegen het water had ook een van zijn thema&#8217;s kunnen zijn &#8211; deze speelt immers een grote rol in onze geschiedenis: van zompig en overstroomd land tot op het water veroverd gebied dat misschien in de toekomst weer aan het water moet worden prijsgegeven. Vandaar het omineuze verdwijnend Nederland in de ondertitel van het boek, waarvan de restanten &#8211; wat huizen en torenspitsen &#8211; nog te zien zullen zijn in het bij eb wegtrekkende water. Een verzonken natie &#8211; het scenario wordt met smaak neergezet, als slotakkoord van een boek dat in aanvang zo prettig prikkelt vanwege die belofte van het verhaal achter het verhaal.
Je komt allerlei dingen te weten die je niet of maar half wist. Dat de Tachtigjarige Oorlog eerder een burgeroorlog was dan een heroïsche vrijheidsstrijd. Dat het strategisch inzicht van Willem van Oranje ook het gebruik inhield van een nieuw medium, de drukpers, die de verspreiding van propaganda op grote schaal mogelijk maakte. De eugenetische keuringen bij de nieuwe bevolking van de Zuiderzeepolders die vrij moest zijn van erfelijke ziekten en sociale gebreken. Het gunstige effect van de Eerste Wereldoorlog op de Nederlandse economie.
Dekker wijst op leemtes in de geschiedschrijving, zoals de rol van vrouwen in de godsdienst, of het verhaal van de zeventiende-eeuwse schilder en vrijdenker Torrentius, die gemarteld werd wegens zijn atheïstische ideeën in de tijd van de godsdienstvrijheid. Hij ontkracht mythes als zou het poldermodel afstammen van het overleg in de vroegere waterschappen, nodig in de strijd tegen het water. In religieus opzicht, constateert Dekker, is de geschiedenis van Nederland, met zijn schisma&#8217;s en scheuringen, het omgekeerde van het poldermodel.
In het hoofdstuk over de flexibiliteit van geloof en ongeloof is Dekker op zijn best, in het mooi combineren van egodocumenten als brieven en dagboeken en de grotere lijn van de perspectiefverschuiving: &#8216;In feite ontwikkelden verlichting en christendom zich hand in hand, zeker in Nederland,&#8217; schrijft hij over het eind van de achttiende eeuw.
Meer precisie
Maar in andere hoofdstukken blijft het soms wat vlak. Perspectieven worden naast elkaar geplaatst maar blijven dan onbeslist hangen &#8211; hoe erg was nu eigenlijk de slavernij die vanuit ons land werd gepraktiseerd? Weinreb werd gezien als verzetsheld, daarna als collaborateur, en bij dat laatste worden nu weer vraagtekens gezet. Maar door wie, en welke, en met welk effect? Vooral bij de kwesties die je zelf hebt meegemaakt merk je sterker dat je meer precisie wilt. Perspectiefverschuivingen zijn interessant, maar met welke veranderingen in maatschappelijke verhoudingen, in eigen land en mondiaal, staan deze in verband?
Het boek bevat veel interessante feiten, sprekende details, onbelichte kanten; allerlei dingen die je vaag wist, worden in een soms wat andere la geplaatst. Dat prikkelt en opent de geest. Maar soms zou je willen dat een la wat verder uitgediept was waardoor detail en perspectief beter worden verbonden. Het is alsof de fijnschilder opeens voor het grote doek kiest, wat een andere streek vraagt, vastere lijnen die het minder brokkelig maken. Maar die vaste lijnen en beelden heeft Dekker in dit boek nu juist willen ondergraven.
Rudolf Dekker, ‘Meer verleden dan toekomst. Geschiedenis van verdwijnend Nederland’, Bert Bakker, 344 pagina’s, € 24,95

Christien Brinkgreve

Gerelateerd