&#8216;Mama, can I have een beetje agua?&#8217; vraagt mijn dochtertje van twee en iedereen hier in New York vindt het geweldig. Haar oppas spreekt Spaans tegen haar, haar ouders Nederlands en haar broer en zus Engels. Een moeder van school zegt enthousiast tegen me: &#8216;I love it that your kids are bilingual. Just too bad they speak Dutch and not French.&#8217; 
Binnenkort verhuizen we terug naar Nederland en we zouden het mooi vinden om de tweetaligheid, misschien zelfs drietaligheid, van onze kinderen te behouden. Het heeft toch iets bijzonders. Overigens voelen ze zich hier in New York op dit moment helemaal niet bijzonder: overal om ons heen spreken kinderen meerdere talen. Veel Spaans en Mandarijn, maar ook Urdu, Roemeens, Japans of Portugees. Sommige ouders spreken zelf alleen Engels, maar willen hun kinderen zo graag een tweede taal laten spreken dat ze hen naar dure klasjes sturen om Frans, Spaans of Mandarijn te leren. Maar om je een andere taal echt eigen te maken, is &#8216;volledige onderdompeling&#8217; in die taal noodzakelijk, weten ambitieuze New Yorkers. De kinderen van Brad Pitt en Angelina Jolie zitten dan ook op een Franse privéschool. Dat kost natuurlijk handenvol geld, maar er zijn ook enkele publieke (en dus gratis) scholen in New York die tweetalig onderwijs aanbieden op de basisschool. De kinderen krijgen daar de helft van de tijd les in het Engels en de andere helft van de tijd in het Spaans of in het Frans.
Bescherming tegen alzheimer
Jennifer Firth is zo&#8217;n moeder die blij is dat haar kinderen Thomas (7) en Liam (6) op een dergelijke tweetalige basisschool zitten: &#8216;Ik kan mezelf verstaanbaar maken, maar ik heb geen Franse achtergrond. Mijn kinderen komen nu thuis met Franse boeken, Franse liedjes en Franse gedichtjes. Dat vind ik gewoon hartstikke leuk!&#8217; Ze denkt erover om de kinderen, als ze iets ouder zijn, naar een zomerkamp in Frankrijk te sturen voor een periode van &#8216;volledige onderdompeling&#8217;. &#8216;Het is simpelweg een verrijking om je te leren uitdrukken in een andere taal en van jongs af aan te leren dat er verschillende manieren zijn om iets te zeggen.&#8217;
En dan is er natuurlijk ook nog het &#8216;tweetaligheidvoordeel&#8217;. Hoewel tweetaligheid vroeger wel eens werd gezien als een handicap, weten we inmiddels steeds meer over de enorme toegevoegde waarde: niet alleen leren tweetalige kinderen zich uit te drukken in twee talen, ze blijken ook op allerlei cognitieve tests hoger te scoren. Het voordeel blijft bovendien niet beperkt tot kinderen; onder ouderen blijkt tweetaligheid tot op zekere hoogte zelfs te kunnen beschermen tegen de ziekte van Alzheimer. 
Tot voor kort werd gedacht dat de cognitieve voordelen vooral te danken waren aan het vermogen om &#8216;ruis&#8217; uit te schakelen. Zo weten mijn oudere kinderen inmiddels dat het geen zin heeft om Nederlands te spreken op school, want niemand begrijpt hen. Ze leren de &#8216;ruis&#8217; van de Nederlandse woorden die bij hen opkomen op school dus te onderdrukken en zich in die omgeving te concentreren op het Engels. Maar Yudhijit Bhattacharjee schreef onlangs in The New York Times (17 maart 2012) dat de uitleg van de &#8216;onderdrukking&#8217; steeds ontoereikender wordt, nu tweetaligen ook beter scoren op tests waarbij het uitschakelen van &#8216;ruis&#8217; geen rol speelt, zoals het trekken van een lijn tussen oplopende nummers die lukraak over een vel papier zijn verdeeld. Het voordeel lijkt algemener van aard: &#8216;een algemene verbetering in het vermogen je omgeving te monitoren&#8217;.
Accent is een luxe
Erika Levy is professor aan het Teachers College van de Columbia University in New York. Haar specialiteit is spraakklanken en als ik binnenkom op haar kamer, hoort ze meteen mijn accent. Mijn Engels is great, zegt ze, maar ze hoort wel subtiele verschillen. Zo maak ik geen onderscheid tussen de a in het Engelse bad (slecht) en de e in het Engelse bed. Logisch, want het Nederlands kent dit verschil niet. Zou een cursus accentaanpassing, zoals die op het Teachers College wordt gegeven, nog zin hebben voor mij? Het zou kunnen worden verbeterd, maar niet helemaal, denkt Levy. &#8216;Je zou heel hard moeten werken, maar met dat leuke Nederlandse accent blijf je in principe altijd zitten.&#8217; Omdat ik het Engels waarschijnlijk op te late leeftijd heb geleerd om echt als een native speaker te klinken. &#8216;De meeste kinderen in de VS leren een andere taal spreken op hun twaalfde of dertiende en dan is het vaak te laat om nog te leren dezelfde spraakklanken te produceren als een native speaker.&#8217; 
De New Yorkse taal-enthousiastelingen lijken dus wel een punt te hebben: hoe jonger je ermee begint, hoe beter. De hersenen van kinderen zijn nog zo plastisch dat ze zich de spraakklanken echt eigen maken. Levy wijst erop dat het vermogen om klanken te uiten zich vroeg ontwikkelt en dat vroege blootstelling aan spraakklanken ertoe kan leiden dat later het vermogen blijft bestaan om een bepaalde klank te herkennen. Zo sprak Levy de eerste jaren van haar leven Tsjechisch, maar vanaf haar zesde jaar nooit meer. Toch kan zij nog steeds de klank van de Tsjechische letter r probleemloos produceren. 
Ik zie dit terug bij mijn eigen kinderen die jaloersmakend moeiteloos (en accentloos) Engels spreken. Als je hun vraagt in welke taal ze net hebben gesproken, Engels of Nederlands, weten ze dat niet eens meer, zo natuurlijk zijn beide talen voor hen. Terwijl ikzelf altijd toch ergens in mijn hoofd blijf vertalen. Op de school word ik als voorleesmoeder regelmatig door de kinderen gecorrigeerd: &#8216;You don&#8217;t say sword, you say sord!&#8217; Zo leerde ik die dag iets over de &#8216;silent w&#8217;. 
De keerzijde van die plastische hersenen is overigens dat kinderen de grammatica en de woordenschat van een taal ook weer heel snel verliezen. Nederlandse kinderen die hier in New York nog vloeiend Engels spraken, zijn dit heel snel na terugkomst in Nederland volledig kwijt. &#8216;Het geheugen van kinderen werkt heel anders,&#8217; vertelt de Belgische Annick De Houwer, professor taalverwerving en taalonderwijs aan de universiteit van Erfurt in Duitsland en directeur van het Talencentrum, aan de telefoon. Zij denkt dat nergens is aangetoond dat een taal die is geleerd in de kinderjaren later echt zou &#8216;blijven hangen&#8217; en ze wijst erop dat het adagium &#8216;hoe jonger hoe beter&#8217; niet zomaar valt te veralgemeniseren. Accent is volgens De Houwer meer een luxe. Het gaat erom dat je in een taal kunt communiceren. Het belangrijkste is volgens De Houwer goed onderwijs en continuïteit. &#8216;Kinderen moeten een taal blijven spreken, anders gaat de kennis verloren.&#8217;
EarlyBird
Als je het taalonderwijs niet blijft voortzetten, lijken die peuterklasjes Mandarijn dus maar beperkte zin te hebben. Maar tweetalig onderwijs zoals de kinderen van Jennifer dit genieten, dat lijkt me wel wat. We gaan dus op zoek naar een tweetalige school in Nederland. Onze zoektocht is echter snel afgelopen. Er is een aantal tweetalige vwo-scholen, maar er zijn geen tweetalige basisscholen in Amsterdam, de stad waar wij gaan wonen. Er is wel een tweetalige school gestart, de Little Universe School, maar deze school heeft tot nu toe alleen nog maar kleuters en moet nog uitgroeien tot een volwaardige basisschool voor alle leeftijden.
Stephan Meershoek, woordvoerder van het Europees Platform dat vvto (&#8216;vroeg vreemdetalenonderwijs&#8217;) en tto (&#8216;tweetalig onderwijs&#8217;) in Nederland coördineert, bevestigt het schrale aanbod. Er zijn wel steeds meer scholen in Nederland die Engels aanbieden op de basisschool, vertelt hij.
Petra de Goederen woonde een paar jaar geleden in New York en haar kinderen gaan nu naar een zogeheten EarlyBird-school in Rotterdam. Deze scholen bieden vroeg Engels aan en zijn een initiatief van het BOOR (Bestuur Openbaar Onderwijs Rotterdam). Het Engels van toen zijn haar kinderen kwijt, maar op school krijgen de kinderen nu Engels vanaf groep 1 en dat &#8216;gaat heel aardig&#8217;, zegt Petra, al zou het van haar &#8216;nog wel wat meer mogen&#8217;. 
Karel Philipsen is directeur van het EarlyBird-programma en hij meent dat er in Nederland de afgelopen jaren een kentering heeft plaatsgevonden. &#8216;Toen we net begonnen, hadden we voortdurend felle en emotionele discussies,&#8217; vertelt hij. &#8216;Taal is nu eenmaal emotie.&#8217; Zo spande de Stichting Taalverdediging een procedure aan tegen BOOR, dat het EarlyBird-programma startte. Volgens deze stichting zouden kinderen eerst behoorlijk Nederlands moeten leren spreken voordat ze er een andere taal bij leren. De procedure loopt al negen jaar, maar volgens Philipsen verliest het argument steeds meer aan kracht. Toch is dit ook nog steeds het argument dat je hoort op verjaardagen, vertelt Meershoek. &#8216;Terwijl overal is aangetoond dat het niet klopt.&#8217; (De Stichting Taalverdediging reageerde niet op een uitnodiging om hun standpunt toe te lichten.)
Elitaire behoefte
In de Tweede Kamer is inmiddels een meerderheid ontstaan die vroeg Engels onderwijs op de basisschool toejuicht en die een wettelijke onderbouwing van het huidige gedoogbeleid ondersteunt. Tijdens een debat in juni 2011 werd door minister Bijsterveld een actieplan toegezegd en op basis van dit actieplan werd aan professor Kees de Bot van de Rijksuniversiteit Groningen opdracht gegeven om te onderzoeken of de beheersing van het Nederlands lijdt onder het gedeeltelijk aanbieden van de leerstof in het Engels in het basisonderwijs. Het rapport is nog niet af, maar De Bot vertelt aan de telefoon dat de voorlopige resultaten duidelijk maken dat de beheersing van de Nederlandse taal er niet onder lijdt. Bovendien blijkt uit zijn onderzoek dat de vraag naar vroeger Engels steeds meer toeneemt. &#8216;Het is een geweldige trend,&#8217; aldus De Bot. &#8216;Het tweetalig onderwijs op vwo-scholen is een enorm succes en dat druppelt nu door naar het basisonderwijs.&#8217;
Vanuit de SP klinkt af en toe nog gemor over dat het hier gaat om een elitaire behoefte van een kleine groep, maar dat is onzin, zegt Philipsen. Hij vertelt over een bouwplaats waar vierhonderd bouwvakkers werken en waar hij een werkinstructie vond in zeven talen. &#8216;We worden allemaal internationaler en vroeg Engels onderwijs is geen speeltje van academici meer.&#8217;
Les van native speaker
Uiteraard is het wel van belang dat leerkrachten voldoende worden ondersteund. In Nederland zijn gewone groepsleerkrachten verantwoordelijk voor het Engels op de basisschool en niet alle docenten hebben zin om Engels erbij te krijgen in hun takenpakket. Op de pabo&#8217;s is het aanbod van Engels zeer beperkt, &#8216;soms niet meer dan zes uur in totaal&#8217;, zegt Philipsen, en dat maakt docenten onzeker. Bovendien is het gewone onderwijsprogramma al overvol. &#8216;Maar als de docenten zelf eenmaal wat extra bijspijkercursussen krijgen, vinden ze het meestal leuk om te doen.&#8217; Volgens Philipsen hoeft het gewone lesprogramma er bovendien niet onder te lijden, als je maar het gewone lesmateriaal aanbiedt, maar dan in het Engels.
Annick De Houwer legt uit dat kinderen idealiter les zouden moeten krijgen van een native speaker in de vorm van volledig onderdompelingonderwijs (zoals op tweetalige scholen). Helaas is het volgens haar in de praktijk in de meeste Europese landen heel lastig voor elkaar te krijgen. 
Ook in New York is het niet allemaal rozengeur en maneschijn op de tweetalige scholen. &#8216;Het is moeilijk om goede leraren te vinden die ook goed Frans spreken,&#8217; vertelt Erika Levy. Vaak is een perfecte uitvoering van tweetalig onderwijs te duur, te ingewikkeld, te veel een inbreuk op bestaande structuren. Voorlopig blijft het dus nog roeien met de riemen die de scholen hebben.
Toch ziet het ernaar uit dat de tendens om meer Engels (en ook andere talen) in het basisonderwijs aan te bieden alleen maar verder zal groeien. Om het Engels van mijn eigen kinderen te behouden, is op dit moment alleen de internationale school een optie, waar het aanbod van Nederlands weer beperkt is. En waar een prijskaartje aan hangt. Als ik Kees de Bot van de Rijksuniversiteit Groningen vraag of de poorten in Nederland binnenkort zullen opengaan voor volledig tweetalig onderwijs (met meer dan vijftien procent van de lestijd in het Engels), antwoordt hij dat de vraag niet moet zijn &#8216;hoevéél tijd we nodig hebben&#8217; maar &#8216;hoe weinig&#8217;. Als blijkt dat met die vijftien procent een heel behoorlijke taalbeheersing kan worden bereikt, dan is dat voldoende. Time-on-task heet het in jargon, waarmee bedoeld wordt dat je met een beperkte hoeveelheid tijd toch goede effecten kan bereiken. Maar hoewel time-on-task op zich prima klinkt, wordt de behoefte steeds groter aan meer vreemde­talenonderwijs en op steeds jongere leeftijd. 
Ouders leren over het belang van volledige onderdompeling en over de voordelen van tweetaligheid die verder strekken dan alleen taalbeheersing. Ik verwacht dat time-on-task op een gegeven moment niet meer toereikend zal zijn en dat ruim baan zal moeten worden gegeven aan tweetalig onderwijs in Nederland. Want de opmerking &#8216;Too bad they speak Dutch and not French&#8217; was natuurlijk raar, maar als over een half jaar iemand zou zeggen &#8216;Too bad they speak only Dutch&#8217;, dan zou dat eigenlijk wel to the point zijn.

Tweetaligonderwijs inNederland
&#8211; Het Europees Platform is een onafhankelijke stichting die vooral in opdracht van het ministerie van Onderwijs werkt. Volgens officieel beleid van de Europese Unie moet internationalisering van het onderwijs worden gestimuleerd en in dat kader stelt het Europese taalbeleid dat burgers van de lidstaten zich zouden moeten kunnen redden in tenminste twee andere talen dan de eigen taal. Bovendien stelt het beleid dat vroeg moet worden begonnen met het leren van een andere taal.
&#8211; De Wet op het Primair Onderwijs schrijft nu Nederlands voor als voertaal in het onderwijs, maar er wordt op dit moment een pilot uitgevoerd waarbij maximaal vijftien procent les wordt gegeven in een andere taal, aldus Stephan Meershoek, woordvoerder van het Europees Platform dat vvto (&#8216;vroeg vreemde talen onderwijs&#8217;) en tto (&#8216;tweetalig onderwijs&#8217;) in Nederland coördineert. Meestal gaat het dan om Engels, maar soms ook om Frans of Duits. 
&#8211; De meeste basisscholen in Nederland beginnen in groep zeven of acht met Engels en besteden hieraan gemiddeld vijfenveertig minuten per week, zo blijkt uit het recente rapport van SLO (Stichting Leerplanontwikkeling Nederland). Daarnaast zijn er ongeveer zeshonderdvijftig scholen (een minderheid) die al eerder beginnen met Engels en er meer tijd aan besteden. In die gevallen blijft het hooguit gaan om één tot twee uur per week. Het Nederlands gemiddelde blijft achter bij andere Europese landen waar een formeel startmoment geldt van zes tot zeven jaar en twee keer zoveel tijd wordt besteed aan het leren van een tweede taal.
Dronken? Beter Frans
Sommige taalstudies wijzen erop dat je, om een nieuwe taal te leren, open moet staan voor nieuwe ervaringen. In het boek Babel No More probeert Michael Erard erachter te komen wat het geheim is van hyperpolygloten, mensen die schijnbaar moeiteloos meer dan zes talen spreken. In zijn boek haalt hij een theorie aan van psycholoog Alexander Guiora die suggereert dat het concept van ons &#8216;zelf&#8217; gevangen zit in onze moedertaal, dat we een &#8216;taal-ego&#8217; hebben dat moet losraken en meer doordringbaar moet worden om een nieuwe taal te leren. Dit zou de reden zijn dat degenen met vagere egogrenzen, zoals kinderen en mensen die alcohol hebben gedronken, eerder bereid zijn om &#8216;niet zoals zichzelf&#8217; te klinken. Dit zal iedereen die wel eens met een glaasje op zichzelf plotseling geweldig Frans hoorde spreken, herkennen. Met het leren van een nieuwe taal leer je in wezen een nieuwe identiteit aan te nemen. Want je leert niet alleen de taal, maar ook de lichaamstaal, intonatie en specifieke gebaren die erbij horen. Zo zeg ik in het Engels veel vaker dat iets geweldig is, vraag ik mensen altijd hoe het met ze gaat en zoek ik gericht naar een compliment dat ik iemand kan maken. In het Nederlands ben ik stugger, maar ook meer ontspannen, &#8216;gewoner&#8217; en minder geaffecteerd. In het Engels speel ik de rol van mijn Amerikaanse taalidentiteit. En in het begin is dat eng. Ik moet me kwetsbaar opstellen, als een onhandige peuter die leert door telkens vallen en opstaan. Want fouten maak je aan de lopende band en hoe beter je een taal leert, hoe bewuster je je bent van die fouten. 
Overigens blijkt de theorie van Guiora niet te gelden voor de echte hyperpolygloten die meer algemene trekken van savants vertonen dan van gewone mensen met een talenknobbel.

Gerelateerd