Cocaïnegebruik in het Westen draagt bij aan Zuid-Amerika’s gigantische problemen: afpersing, moord, uitbuiting en corruptie, maar ook milieuvervuiling en ontbossing. Hoe zorgen we dat cocaïne fairtrade wordt? Een van de oplossingen: ‘Koop je coke rechtstreeks bij de boer.’

Een van VN’s Radicale Vernieuwers, Janneke Nijmeijer, wil Nederlandse cocaïnegebruikers duidelijk maken dat hun gesnuif criminaliteit, corruptie en milieuvernietiging in Zuid-Amerika in stand helpt te houden. Ze gaf haar bewustwordingscampagne de provocerende naam Fairtrade Coke. Maar is fairtrade cocaïne ook écht mogelijk? Tijd voor een wetenschappelijke rondgang.

Veel wetenschappers willen hun handen niet aan het vraagstuk branden. Hoogleraar marketing Peeter Verlegh is ‘absoluut geen voorstander’ van fairtrade cocaïne. ‘Het is helemaal niet erg als mensen meer gewetensbezwaren krijgen bij het kopen van cocaïne. Het is verslavend en gevaarlijk. We zouden meer moeten hameren op de problemen die bij coke horen.’ Verlegh vindt de bewustwordingscampagne dan ook een goed plan. ‘Het is een oplossing voor zowel de verslavingsproblematiek als voor de gevolgen van cocaïneproductie en -handel. Dubbele winst dus.’

‘Laat cocabladeren toe’

Volgens onderzoeker Pien Metaal van het Transnational Institute (TNI) is fairtrade cocaïne voorlopig politiek onhaalbaar. Wat wel interessant zou zijn, denkt ze, is het toelaten van cocabladeren, de grondstof van cocaïne. ‘Het gebruik van cocabladeren berokkent geen schade aan gebruikers. Coca kauwen of pruimen heeft een mild stimulerende werking, vergelijkbaar met een kop sterke koffie. Ook als thee is coca interessant.’ Op dit moment is de internationale handel in cocabladeren verboden. ‘Als we het cocablad toelaten, krijgen cocaboeren een alternatieve afzetmarkt. Bovendien denk ik dat de beschikbaarheid van coca de vraag naar cocaïne kan doen dalen.’ In april bespreekt een speciale zitting van de Verenigde Naties in New York het internationale drugsbeleid, volgens Metaal een goed moment om het onderwerp te agenderen.

‘Laat de boeren met rust’

Criminoloog Dirk Korf vermoedt dat het ritueel van een lijntje snuiven voor veel mensen toch te prettig zal blijven om cocaïnehandel te doen stoppen. Hij denkt dat alleen legalisatie de problemen zal oplossen. ‘De regels die ooit zijn gemaakt om mensen te beschermen tegen verslaving zijn achterhaald: ze maken schone coke onmogelijk en zorgen voor enorme natuurvernietiging.’ Het verbouwen van cocabladeren gaat inderdaad ten koste van het regenwoud, beaamt VU-ecoloog Rien Aerts. ‘Dat wordt verergerd doordat boeren hun productie steeds verplaatsen om maar niet gepakt te worden door de autoriteiten. Daardoor kappen ze meer regenwoud dan nodig is en onderhouden ze hun akkers niet goed.’ Hij pleit voor een einde aan het opjaagbeleid. ‘Als de boeren met rust werden gelaten, zou de ecologische schade enorm verminderen.’

‘Hef belasting op cocaïne’

Universitair docent Antropologie Mijke de Waardt doet al jarenlang onderzoek in Colombia en Peru, tegenwoordig de grootste cokeproducerende natie. Ook zij ziet vooral de nadelen van het repressieve beleid. ‘De criminaliteit is inmiddels doorgedrongen tot het publieke leven. Allerlei overheidsfunctionarissen worden beïnvloed en betaald door criminelen. Zij zullen pas echt iets aan het probleem gaan doen wanneer er iets aan te verdienen valt.’ Volgens De Waardt kan de Amerikaanse staat Colorado in dat verband als goed voorbeeld dienen. Toen Colorado een paar jaar geleden marihuana legaliseerde, kon de overheid opeens belasting gaan innen. ‘Legalisatie levert veel geld op dat de lokale autoriteiten zouden kunnen gebruiken voor sociale programma’s die cocaboeren een nieuw perspectief geven.’ Helaas, zegt De Waardt, staat de internationale politiek daar niet echt voor open.

Hoogleraar politieke theorie Martin van Hees vindt het hoog tijd dat we daar toch eens een debat over voeren. Wegen de voordelen van een cocaïneverbod, zoals het beschermen van verslaafden, eigenlijk wel op tegen de nadelen? Van Hees vermoedt van niet. Er zijn voldoende redenen de drug te legaliseren: de eigen verantwoordelijkheid van consumenten, het uit de illegaliteit halen van de handel en de mogelijkheden tot regulering. ‘Als er geen internationale wetgeving was die cocaïne volledig in de ban deed, zouden we een discussie kunnen voeren die verder ging dan ja of nee. Dan zouden we restricties kunnen opleggen die passen bij wat de maatschappij wenselijk vindt, zowel voor consumptie als voor productie.’

‘Tuig een gedoogbeleid op’

Wolfgang Wagner, hoogleraar internationale veiligheid, sluit zich daarbij aan. Volgens hem vormt cocaïnehandel een belangrijke bron voor illegale oorlogseconomieën, zoals bijvoorbeeld in West-Afrika. Ook een organisatie als Al-Qaida krijgt een deel van haar inkomen door cokehandel. ‘Legalisatie zou de inkomsten van criminelen en gewapende groepen significant kunnen verminderen. De jacht op cocaïnehandel maakt het product namelijk duurder, waardoor handelaren meer winst maken.’ Wagner ziet voorlopig geen democratische meerderheid voor een wetswijziging die cocaïne legaliseert. ‘Op kortere termijn is een gedoogbeleid wellicht realistischer.’

‘Koop je coke rechtstreeks bij de boer’

Dennis van den Berg, coördinator van de minor Drugs en Amsterdam, heeft een nog radicalere oplossing die uitstekend past bij deze tijd: cocaïne rechtstreeks van de boer. ‘Als cocaboeren in Zuid-Amerika hun product direct aan de consument in Europa kunnen verkopen, haal je de hele criminele en gewelddadige tussenhandel weg.’ Volgens hem zou dit gemakkelijk te realiseren moeten zijn via het dark web in combinatie met de traditionele post. ‘De miljoenen enveloppen die dagelijks over de wereld gaan, kun je onmogelijk controleren.’ Disclaimer: Van den Berg benadrukt dat deze oplossing nog altijd illegaal is, en dat hij geen voorstander is van cocaïnegebruik. Een gemakkelijker oplossing is volgens hem dat de westerse consument zelf de cocaïne laat staan.

Tot slot: misschien bestaat er al een vorm van fairtrade cocaïne in Nederland. In een interview met de Volkskrant liet eigenaar Willem de Boer van het Slotervaart ziekenhuis (dat al jaren heroïne voor medische doeleinden produceert) afgelopen week weten dat er in ons land ook cocaïne voor medische doeleinden wordt geproduceerd. Zonder uitbuiting en tegen een eerlijke prijs. Waar? Dat wilde hij niet zeggen.

De oplossers
In de rubriek De Oplossers presenteert onderzoeksbureau Tertium antwoorden op complexe vragen die zijn voorgelegd aan ruim 400 Amsterdamse wetenschappers. Wilt u zelf een complex probleem aandragen? Mail naar science@tertium.nl.