<div class="lead">
<p>Waarom barst nu de kritiek los op de flexwet? Ook van de mannen die twee jaar geleden glunderend hun handtekening zetten onder het sociaal akkoord waar die wet uit voortkomt? Hoe is dat akkoord eigenlijk tot stand gekomen? En wie trok er aan de touwtjes?</p>
</div>
<p>Het goede nieuws is dat minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken de Nederlandse taal met een nieuwe afkorting heeft verrijkt: het WWZ-gesprek. Het slechte nieuws: als je ergens in tijdelijke dienst bent, kan er beter geen uitnodiging voor dat gesprek in je agenda komen te staan. ‘Helaas: de nieuwe Wet werk en zekerheid dwingt ons afscheid van je te nemen,’ kregen veel flexwerkers de afgelopen maanden van hun opdrachtgever te horen. ‘We hebben grote waardering voor je inzet, we zouden nog jaren met je door willen gaan. Maar we kunnen ons niet veroorloven je in vaste dienst te nemen en van de wet moet dat. Dus hier houdt onze samenwerking op.&#8217;</p>
<h5>Nooit in vaste dienst</h5>
<p>Het leek zo’n nobel idee van Asscher: met zijn nieuwe wet wilde hij een eind maken aan de situatie dat werkgevers tijdelijke krachten jaren achter elkaar aan het lijntje houden. Na twee jaar moet worden besloten of iemand een vaste aanstelling krijgt. Zo niet, dan mag de flexwerker pas na een half jaar weer terugkomen. Nu is dat al na drie maanden, waardoor de werkgever er nauwelijks last van heeft dat iemand even weg is. De minister hoopt dat flexwerkers door de strengere regels sneller in vaste dienst worden genomen. Maar de wet, die op 1 juli in werking is getreden, lijkt in veel gevallen averechts uit te pakken. Grote commotie veroorzaakte ING, die honderden uitzendkrachten wilde lozen om de nieuwe wet te omzeilen. Asscher noemde het ‘schandalig’ en de bank beloofde beterschap. Maar vorige week meldde het CNV dat ING haar beloften niet nakomt en de uitzendkrachten wel degelijk op de wip zitten. ‘Uit alle hoeken en gaten van de economie komen zulke signalen bij ons binnen,’ zegt CNV-voorzitter Maurice Limmen op zijn sober ingerichte kantoor in de Utrechtse buitenwijk Overvecht. In april heeft het christelijke vakverbond een meldpunt ingesteld waar boze flexwerkers anoniem hun beklag kunnen doen. Tot nu toe zijn over tweehonderd werkgevers alarmerende meldingen binnen gekomen. Opvallend is dat de overheid een van de koplopers is bij het uitzwaaien van tijdelijke contractanten. De tientallen flexwerkers die hun baan bij de Dienst Uitvoering Onderwijs zouden verliezen, mogen na ingrijpen van Asscher toch blijven, maar ook vanuit de Belastingdienst, de gezondheidszorg en de welzijnssector stromen de klachten binnen, vertelt Limmen. ‘Ik schrik ervan hoe doorgeschoten flexwerk ook binnen de collectieve sector is. Het is bij de konijnen af. Er zijn mensen die al acht tot tien jaar op een tijdelijk contract zitten omdat ze er steeds drie maanden uit vliegen en dan weer terug mogen komen. Ze worden nooit in vaste dienst genomen.’</p>
<h5>Een regelrechte jobkiller</h5>
<p>Wat het probleem nog groter maakt, is dat veel sectoren hebben laten weten zich niet aan de wet van Asscher te kúnnen houden – al zouden ze het willen. De publieke omroep heeft aangedrongen op een uitzondering op de regel omdat programma’s als De Wereld Draait Door, Pauw en Jinek nu eenmaal maar een deel van het jaar worden uitgezonden. Ook de horeca en de toeristenindustrie beroepen zich op het seizoensgebonden karakter van hun werkzaamheden. Hetzelfde geldt voor grote delen van de agrarische sector, zegt voorzitter Albert Jan Maat van land- en tuinbouworganisatie LTO Nederland: ‘De oogst van aardbeien en asperges vindt plaats in beperkte perioden van het jaar. Dat geldt ook voor werk in de boom- en bollenteelt. Die mensen kun je helemaal niet in vaste dienst nemen.’<br />
Oud-MKB-voorzitter Hans Biesheuvel, die tegenwoordig zijn eigen belangenclub Ondernemend Nederland leidt, gaat nog veel verder. ‘Een regelrechte jobkiller’ noemt hij de nieuwe flexwet. ‘Asscher gaat uit van een verouderde visie op de arbeidsmarkt. Hij doet alsof een vast contract goed is en flexibel werk slecht. Dat is niet meer van deze tijd, want veel mensen zijn een deel van hun leven werknemer maar een ander deel ondernemer of zelfstandig professional. Daar heeft hij geen oog voor. En ook bedrijven hebben flexibiliteit nodig. Ik voorspel je dat de wet averechts gaat werken.’</p>
<h5>Trots als een pauw</h5>
<p>Van al dat gemor was twee jaar geleden nog niets te merken. Trots als een pauw zaten negen heren naast elkaar aan een lange tafel in het Haagse Mondriaan College. Onder hen waren ook Albert Jan Maat, Hans Biesheuvel en Jaap Smit, de voorganger van Maurice Limmen. Het was 11 april 2013 en wat niemand had verwacht, was toch gelukt: de sociale partners waren met het kabinet tot een akkoord gekomen. Taboes als de versoepeling van het ontslagrecht, het verkorten van de duur van de WW en het op termijn sluiten van de sociale werkplaatsen leken ineens moeiteloos te zijn doorbroken. Iedereen achter de tafel – van kabinetsleden en werkgeversvoorzitters tot vakbondsleiders – was doordrongen van het besef dat dit een historisch moment was. De economie was in elkaar gedonderd als gevolg van de bankencrisis, het kabinet-Rutte II kon elk moment ten val komen door gebrek aan steun in de Eerste Kamer en de vakbeweging dreigde de interne strijd tussen radicalen en gematigden niet te overleven. Alleen als werkgevers en werknemers de handen ineen sloegen, konden al die gevaren worden afgewend.<br />
Dankzij het Mondriaanakkoord zag premier Rutte de toekomst weer zonnig in. Ook minister Asscher was in zijn nopjes. Volgens CNV-voorzitter Jaap Smit had de polder ‘zich van zijn beste kant’ laten zien. Bernard Wientjes van VNO-NCW sprak de hoop uit dat het akkoord voor ‘rust’ zou zorgen de komende jaren.<br />
Een van de gezamenlijke afspraken was dat de positie van werknemers met een tijdelijk contract zou worden verbeterd. Asscher heeft de afgelopen twee jaar de punten 47 tot en met 60 uit het akkoord keurig in een wet gegoten. Waarom barst nu pas de kritiek los, ook van voormannen van de polder die destijds met een glunderend gezicht hun handtekening zetten? Hoe is dat Mondriaanakkoord eigenlijk tot stand gekomen? Wie hadden de touwtjes in handen?</p>
<h5>Bekaaid afgekomen</h5>
<p>Nachten heeft hij wakker gelegen, zegt Hans Biesheuvel. ‘Na het tekenen van het akkoord voelde ik me heel ellendig. Ik vond dat ik mijn achterban in de steek had gelaten.’ Sinds zijn vertrek bij MKB Nederland zetelt de dissident van de polder in een sjiek pandje aan de Lange Voorhout vlakbij het Binnenhof, een ideale uitvalsbasis om bij politici in- en uit te lopen. Aan de muur hangt een ingelijst knipsel uit De Telegraaf. Onderwerp: het door hemzelf gevormde schaduwkabinet van experts die Nederland er wél weer bovenop kunnen helpen. Volgens Biesheuvel zijn kleine en middelgrote ondernemers er bekaaid afgekomen in het sociaal akkoord. Zo zal het hen de grootste moeite kosten de zogenaamde transitievergoeding, bedoeld om mensen aan een nieuwe baan te helpen, op te hoesten. Niet alleen werknemers met een vast contract krijgen voortaan een geldbuideltje mee, maar ook tijdelijke krachten nadat ze twee jaar zijn ingehuurd. Voor werknemers in hogere functies valt de vergoeding lager uit dan vroeger, maar die zijn minder vaak te vinden bij het midden- en kleinbedrijf. Biesheuvel: ‘Ik moet de eerste ondernemer nog tegenkomen die zegt: dank je voor het sociaal akkoord en de flexwet.’<br />
Hij heeft de minister van Sociale Zaken gewaarschuwd dat bedrijven nog schuwer zullen worden om mensen in vaste dienst te nemen. ‘Asscher reageerde niet echt vriendelijk. Dan had je in het Mondriaancollege maar niet je handtekening moeten zetten, zei hij.’<br />
Hij kon niet anders, vertelt Biesheuvel nu. VNO-NCW, de organisatie van grote werkgevers, vond dat er hoe dan ook een akkoord moest worden gesloten met de vakbeweging om het kabinet Rutte te redden en de broederstrijd binnen de FNV te stoppen. ‘Het was één politiek spel.’ Bij de onderhandelingen over het akkoord maakten Bernard Wientjes van VNO-NCW en Ton Heerts van FNV de dienst uit. ‘Ik stond met mijn rug tegen de muur. VNO-NCW liet me heel weinig keus en zette me onder grote druk. Ik ben min of meer gedwongen te tekenen.’</p>
<h5>Maatschappelijke onrust</h5>
<p>Nog geen half jaar daarna vertrok Biesheuvel teleurgesteld uit de Malietoren, het gezamenlijke hoofdkantoor van VNO-NCW en MKB Nederland aan de Haagse Bezuidenhoutseweg.</p>
<p>Ook Bernard Wientjes heeft de Malietoren inmiddels verlaten, zijn termijn liep vorig jaar af. De voorman van de grote werkgevers droeg zijn voorzittershamer over aan Hans de Boer. Meteen na zijn aantreden joeg De Boer het kabinet en de vakbeweging op de kast met de uitspraak dat hij zich weliswaar aan het sociaal akkoord zou houden, maar dat hij zelf zijn handtekening nooit zou hebben gezet. Een boze premier Rutte riep hem tot de orde en ook een groot deel van zijn eigen bestuur vond dat hij zijn mond had moeten houden. Dat deed hij ook, tot vorige week. In de Volkskrant keerde De Boer zich tegen de ‘labbekakken’ en ‘slappelingen’ in de bijstand, maar ook tegen de gedachte achter de flexwet: ‘Veel werkgevers willen wel voorzien in arbeid, maar niet in vaste banen. Ze zeggen: waar begin ik aan? Mensen staan op de loonlijst en ik kom nooit meer van ze af.’<br />
Geestelijk vader van het sociaal akkoord Bernard Wientjes zegt dat hij zijn opvolger De Boer niet voor de voeten wil lopen. Voor zijn standpunt verwijst hij naar zijn oratie als hoogleraar ondernemerschap en leiderschap aan de Universiteit Utrecht. Die gaat over het grote belang van akkoorden met de vakbeweging om ‘maatschappelijke onrust’ te voorkomen.</p>
<h5>Handen af van onze Polen</h5>
<p>Wie ook aan tafel zat in april 2013: Albert Jan Maat, namens de agrarische ondernemers. In de wachtkamer van LTO Nederland, een eindje verderop aan de Bezuidenhoutseweg, liggen exemplaren van bladen als De Kalverhouder en Bloembollenvisie en het boek Appeltjes van Oranje over fruitteelt en kunst. ‘Ik ben er nog steeds trots op dat wij als sociale partners hebben geprobeerd een antwoord te geven op de groeiende onvrede in de samenleving,’ zegt Maat over het Mondriaanakkoord. Het ging hem niet alleen om het wankele kabinet en de verscheurde vakbeweging, maar ook om de polarisatie en Geert Wilders die op migranten en buitenlandse arbeiders inhakte. ‘Voor ons gold: handen af van onze Polen,’ zegt Maat, wiens leden veelvuldig van Oost-Europese seizoenwerkers gebruik maken.<br />
Toch had ook Maat al meteen bedenkingen bij één onderdeel van het akkoord: de afspraak om flexwerkers zoveel mogelijk in vaste dienst te nemen. Hoe moest dat met de aspergestekers die alleen van april tot juli nodig zijn? En met de mensen die alleen in het najaar in de fruitoogst werken? In het akkoord stond ook dat bij de cao-onderhandelingen uitzonderingen konden worden gemaakt; dat stelde gerust. Maar Maat schrok zich wild toen eind 2014 bleek dat Asscher daar niet op wachtte. In zijn wet stond dat iedereen die sinds juli 2012 flexwerk verricht, recht heeft op een transitievergoeding. Ook de seizoen­arbeiders dus. Alle fruit- en groentetelers stonden op hun achterste benen.<br />
Ook Maat klopte met zijn klachten aan bij Asscher. Maar net als Biesheuvel kreeg hij van de minister de wind van voren. ‘Je moet wel tegen veranderingen kunnen,’ voegde Asscher de ervaren polderaar fijntjes toe. En: ‘Je bent vast niet vergeten dat je het sociaal akkoord hebt ondertekend.’ Maat vindt het ‘parmantig’ van Asscher en het kabinet om te denken dat ze het beter weten dan de ondernemers. ‘Deze hele gang van zaken is echt een graat in mijn keel.’</p>
<h5>In het diepste geheim</h5>
<p>Ton Heerts was nog maar net aangetreden als puinruimer bij de FNV toen Bernard Wientjes belde. Het was in de zomer van 2012. ‘Hij is bij me langs gekomen op mijn kantoor in Amsterdam. Zijn boodschap was: hoe diep de crisis bij jullie ook is, wij willen door met de FNV.’</p>
<p>Een paar maanden later kwamen Rutte en Samsom met een regeerakkoord vol ruige maatregelen waar werkgevers en werknemers van schrokken – zoals de inkorting van de duur van de WW tot één jaar, daarna volgde de bijstand. Gelukkig was aan dat akkoord op het laatste moment nog een zinnetje toegevoegd waarin de sociale partners werden uitgenodigd met alternatieven te komen, mits die dezelfde bezuinigingen opleverden. ‘In die tijd zocht Rutte geregeld contact met Wientjes en Samsom met mij om te horen wat onze wensen waren.’ Een grote wens van FNV-kant was dat de ‘doorgeschoten flexibilisering’ van de arbeidsmarkt zou worden aangepakt. Het regende op dat moment klachten over de verdringing van vast personeel door flexwerkers bij de bloembinderijen, in de vleessector, bij de posterijen, in de bouw en de thuiszorg, vertelt Heerts in de Haagse dependance van de FNV, pal naast een filiaal van ING. Hij wijst boos naar de buren: ‘Wat bij die bank gebeurt, getuigt van diezelfde houding. In een intern memo dat uitlekte, wordt het in vaste dienst nemen van uitzendkrachten een arbeidsrechtelijk risico voor ING genoemd. Zo praat je toch niet over mensen?’<br />
Heerts wilde dat Asscher in actie kwam tegen de flexibilisering. Wientjes had ook zo zijn verlangens: versoepeling van het ontslagrecht en versobering van de WW, hoewel niet zo drastisch als in het regeerakkoord stond. Samen met Rutte, Asscher en topambtenaar van Sociale Zaken Maarten Camps trokken de heren zich vier weekenden lang terug in de voormalige kazerne De Zwaluwenberg in Hilversum. Met zijn vijven legden ze de basis voor het sociaal akkoord, in het diepste geheim. In het SER-gebouw in Den Haag werkte een regiegroep van de Stichting van de Arbeid voorstellen uit, zonder weet te hebben van de echte onderhandelingen die in de voormalige kazerne plaatsvonden. Heerts: ‘Toen het eind in zicht kwam, hebben we de resultaten van de gesprekken in Hilversum en Den Haag op elkaar afgestemd. Wientjes heeft Hans Biesheuvel en Albert Jan Maat bijgepraat, ik Jaap Smit van het CNV en Reginald Visser van het middelbaar en hoger personeel.’ De FNV-voorzitter gelooft nog steeds in het sociaal akkoord en in de flexwet die daaruit is voortgekomen. Over de spijtbetuiging van Biesheuvel zegt hij: ‘Hans heeft getekend en vervolgens spuit hij kritiek. Ik heb niets met dat soort mensen.’</p>
<h5>De tweede viool</h5>
<p>Jaap Smit denkt milder over Biesheuvel. ‘Als voorzitter van MKB Nederland had hij last van een Calimero-complex. Dat herken ik wel een beetje. Ik vond het ook niet altijd leuk om in de schaduw van Ton te staan. Ik heb tegen zijn voorganger Agnes Jongerius wel eens gezegd: ik weet dat de tweede viool qua melodie en klank een prachtig instrument is maar het is niet mijn instrument. Soms wil je ook de solo spelen.’ Zijn sobere kamer in Utrecht-Overvecht heeft hij vorig jaar ingeruild voor een gigantische vergaderzaal met uitzicht op het Malieveld. Smit is nu commissaris van de Koning in Zuid-Holland. De filosofie achter de flexwet deelt hij. ‘Een van mijn oneliners bij het CNV was: vast moet minder vast worden en flex minder flex.’ Het liefst had hij gezien dat bij de voorbereiding van het sociaal akkoord veel diepgaander was gepraat over de moderne arbeidsmarkt waar de scheidslijnen tussen vast en flexibel steeds meer vervagen. ‘Het sociaal akkoord is er niet voor de eeuwigheid. Het gesprek moet worden voortgezet.’ Maar dat moet zijn opvolger Maurice Limmen nu doen.</p>
<h5>Te duur</h5>
<p>Spelers en trainers in het betaald voetbal zijn eind vorig jaar uitgezonderd van de flexwet van Asscher. Daarna kwamen de acteurs en de dansers. Maat klopt nog steeds op de deur om voor zijn seizoensarbeiders een speciale behandeling te krijgen. Net als de publieke omroep. De overeenkomst met de Wet flexibiliteit en zekerheid, die Asschers verre voorganger Ad Melkert in de jaren negentig invoerde, dringt zich op. Toen werden bij de cao-onderhandelingen zoveel uitzonderingen gemaakt dat Nederland overspoeld werd met zzp’ers, freelancers en mensen met een slecht betaald deeltijdbaantje. Grote kans dat het nu weer zo zal gaan. Op het ministerie van Sociale Zaken wordt er nu al serieus rekening mee gehouden dat een deel van de wet die net in werking is getreden, zal moeten worden herschreven: is de regel dat flexwerkers pas na een intermezzo van zes maanden een nieuw contract mag worden aangeboden in de praktijk wel te handhaven? Is de transitievergoeding voor flexwerkers voor middenstanders, boeren en tuinders niet te duur? Als de wet averechts uitpakt, wat dan? Ondertussen blijven bij het CNV de meldingen binnenstromen over bedrijven die flexwerkers liever de straat opschoppen dan hen een vaste baan aan te bieden. Biesheuvel verbaast het niets dat het zo gaat. ‘Ik heb tegen Asscher gezegd: “Als je zulke voorstellen doet, ben je vervreemd van de werkelijkheid.”’</p>


Map Oberndorff