‘De zon die na afloop van de nachtvisserij boven de horizon klimt. Rondom niets dan stilte, ruimte, golven. De bemanning is nog bezig de boel op te ruimen of ligt al in de kooien. Duizenden uren heb ik zo ’s morgens vroeg in m’n eentje op de brug van het schip doorgebracht. Mijmerend. Niet dat ik hardop in mezelf zat te praten, maar ik was wel aan het nadenken en filosoferen. Ik luisterde naar mezelf, zeg maar.
Vijf jaar geleden ben ik na vijfenveertig jaar gestopt met vissen. Mijn vrouw vindt het prettig dat ik nu permanent aan wal ben, maar gek genoeg mist zij dat ik thuiskom als ik twee weken op zee ben geweest. Dat weerzien gaf zo’n feestelijk gevoel, zegt ze.
Ik stam uit een eeuwenoud Katwijks visserij­geslacht. Overgrootvader, grootvader, vaders, ooms, broers, neven – in onze familie was iedere man visser van beroep. Als vijfjarig knulletje voer ik met mijn vader voor het eerst het zeegat uit. Het idee was: hoe jonger je erbij bent, des te minder last heb je later van zeeziekte. De herinnering aan die eerste reis staat voor altijd op mijn netvlies: het beeld van mijn vader die naar het hospitaalkerkschip werd geroeid vanwege een acute zenuwontsteking aan zijn been. Iemand van de bemanning zei tegen mij: “Jongen, jij ziet je vader nooit weerom.” Waarop ik het verschrikkelijk op een huilen zette. Achteraf begreep ik dat in ruige situaties aan boord de hardste grappen worden gemaakt.
Je wordt visser omdat het vissen in de familie en in het bloed zit, maar ook doordat jou het verhaal is verteld. Daar zit bij ons steeds een generatie tussen. Vader zit op zee. Als hij thuis is, dan wil hij rust en heeft weinig zin om te praten. Grootvader heeft wél tijd. Mijn vader vertelde het aan mijn kinderen, ik vertel het mijn kleinkinderen. Dat verhaal komt erop neer dat je als visser zowel afhankelijk als onafhankelijk bent. Je bent afhankelijk van de schepping. ’s Morgens weet je niet wat er ’s avonds gebeurt. Wie de zee op gaat, ervaart een gevoel van onbegrensde vrijheid, maar toch is er een beperking: alleen een visserman die zijn vak verstaat, kan op zee zijn brood verdienen.
Op mijn twaalfde meldde ik mezelf aan bij de visserijschool. De opleiding duurde toen twee jaar en was sterk praktijkgericht. Het breien en boeten van netten leerde je onder schooltijd bij een particulier bedrijf dat op de zolder van de school een boet- en breizolder exploiteerde. Je leerde het vak door het te doen en daar verdiende je vier dubbeltjes in het uur mee. Op mijn veertiende ging ik de zee op. Als mannetje van 46 kilo sliep ik in het vooronder van het schip. Naarmate je ouder werd veranderde je functie en ook je rang op het schip. Het achterin was bestemd voor de schipper, stuurman, kok en de machinist.
Toen ik laatst een oude schoolfoto in handen kreeg, drong tot me door dat van de twintig jongens die daarop staan, er inmiddels vijf verdronken zijn. Mijn goede vriend Gerard van der Plas overleed op zijn zeventiende. Hij was bij Noorwegen over boord geslagen, ze hebben alleen een sok of laars van hem teruggevonden. Dat gebeurde op een maandagochtend voor de ogen van zijn vader, die naderhand vertelde dat hij het voorgevoel had dat iets mis zou gaan. Die vader had wat wij noemen een kwaaknacht achter de rug, wat wil zeggen dat hij die nacht geen oog had dichtgedaan. Ik denk niet dat een kwaaknacht per definitie op naderend onheil duidt. Ook nu ik met de visserij ben gestopt, is van zaterdag op zondag nog steeds de enige nacht waarin ik heerlijk slaap. Dat zit erin van vroeger. Van zondag op maandag is de moeilijkste nacht van de week omdat je dan in je hoofd feitelijk bezig bent om de werkzaamheden weer op te starten.
Als jonge vissers van rond de twintig hadden we onze papieren als stuurman gehaald en wilden we graag iets van de wereld zien. Daarom hadden we ons met z’n drieën aangemeld bij een Israëlische maatschappij die vissers zocht. Voor het sollicitatiegesprek moesten we in Rot­terdam zijn, vijftig procent kans dat we zouden worden aangenomen. Toen we uit dat kantoor kwamen, dronken we in de stad een biertje op de goede afloop. In de trein terug naar huis flapte Wim Ouwehand eruit: jongens, ik heb een probleem. Als we worden aangenomen, kan ik niet. Mijn vriendin is in verwachting! Tja, dan werd het lastig natuurlijk. Uiteindelijk zou geen van ons naar Israël vertrekken. Maar dan komt de tragedie: die sollicitatie was in mei en in oktober voltrok zich voor de kust ter hoogte van Egmond een ramp met het schip waar Wim mee was uitgevaren. Vlak na zijn dood werd dat kind geboren.
Mijn grootvader kon niet zwemmen. Hij verklaarde eenvoudig: “Als je niet gaat zwemmen, dan kun je ook niet verdrinken.” Je moest dus goed oppassen dat je niet in het water viel. Gebeurde dat onverhoopt toch, dan was dat Gods wil. Grootvader zei ook: “Twijfel is als de woelige baren, je hebt nooit rust.” Er heerste een mentaliteit van niet lullen, maar poetsen. Gewoon doen. Ik heb nooit op zwemles gezeten, maar toch kon ik toen ik twaalf was zwemmen als een rat.
Mijn grootvader vertelde het verhaal van de laatste zeillogger, de KW 144, die nog voor de haringvangst werd gebruikt. Hij was de schipper, mijn vader was twaalf en voer mee. Dat was in 1928. Mijn grootvader hoorde bij de allereerste lichting die de visserijschool had gedaan. Hij kon een zonnetje schieten, dat wil zeggen: met behulp van een sextant kon hij de positie van het schip bepalen. Maar zonder zon kun je geen zonnetje schieten. Dan moet je op gegist bestek varen en dat betekent dat de positie aan de hand van de koers en de afgelegde afstand wordt bepaald. Drie dagen hadden ze bar slecht weer. De bemanning hoopte ergens in de buurt van IJmuiden uit te komen, maar ze waren op zee niet één verkenningston tegengekomen die een indicatie gaf van waar ze zich bevonden. Toen opeens brak het wolkendek open en scheen een zonnestraal recht omlaag, precies op een verkenningston met de letters IJM. Toen wisten ze dat ze vlak bij IJmuiden waren. En de koers om binnen te varen. Engelsen noemen zo’n straal uit de hemel a smile of God. De zeilloggers werden in die tijd nog naar de kant gemanoeuvreerd door stoomsleepboten. De slepers feliciteerde de bemanning van de KW 144, want er waren die nacht drie schepen vergaan. Mijn grootvader had een scherp oog voor de mystieke kant van het vissersvak. Hij raakte altijd geëmotioneerd als hij dit verhaal vertelde.
We visten de laatste dertig jaar op techniek, niet op snelheid, daardoor vingen we meer dan de grootste trawler. We hadden ’s nachts nooit verlichting aan. Vis reageert op licht, komt daardoor in beweging en gaat een vluchtsnelheid ontwikkelen. We maakten onze netten onzichtbaar door ze zwart te verven. Dat soort dingen deden we, we hebben alles onderzocht en we verdienden goed ons brood. Toen in 1977 de Noordzee wegens overbevissing een aantal jaren voor de Nederlandse haringvisserij werd gesloten, speelden we daarop in door technieken voor duurzame visserij te ontwikkelen. Overregulering heeft de visserij de das om gedaan, de sector moet zich aan quota en zo veel regels houden dat je er daas van wordt. Mijn ene zoon zit in de bagger, mijn andere zoon is mij opgevolgd als haringvisser. Ik heb tegen hem gezegd: ik bemoei me nergens mee, het enige wat je moet doen, is af en toe een visje voor me meenemen.
Met een wiskundeleraar heb ik een computersysteem voor vissers ontwikkeld. De technische kennis stond nooit eerder op zo’n hoog peil als nu, maar de visserij is een industrie geworden. De visserman draagt tegenwoordig een stropdas, er is een manager van hem gemaakt. Een student aan de visserijschool spreekt tegenwoordig vlot zijn talen, maar hij heeft misschien één procent van de kennis van de netten die ik als negenjarige had. Die jongens komen meestal uit vissersgeslachten. Als je met ze praat, merk je al gauw dat hun het verhaal niet is verteld. Een indianenstam die zijn geschiedenis niet kent, is toch óók ten dode opgeschreven? Voor mezelf heb ik daarop het volgende bedacht. Met een kleine boot trekken we er de komende zomer op uit om weer te gaan vissen zoals ik het geleerd heb. Handmatig, ambachtelijk, met netten en alles, helemaal zoals het vroeger ging. De kleinkinderen vinden dat natuurlijk prachtig. Ik hoor de gemeente, de sportvissers en de strandpaviljoenhouders al pruttelen: ho, ho, Floor, wat jij wilt, dat kan zomaar niet. Jawel, dat kan zomaar wel. Dit keer reguleren we niks. We nemen gewoon de vrijheid die er is.’

Gerelateerd