Klassieke dieren: Fik Meijer
Waarom niet een murene als knuffeldier? Het lange lijf van de glibberige zeedikkerd met hazentanden kan behangen worden met colliers van parels en edelstenen. Ter vermaak van dinergasten kan hij worden gevoerd met een klunzig slaafje, dat toch al straf verdiende. Dat gourmetten met kleine hapjes mens in een bloederig bassin biedt urenlang spektakel &#8211; zeker het overwegen waard als een imperator eregast is. En gaat de geliefde huisvis dood, dan kan hij in rouwkleren worden opgebaard en beweend. Laat dat maar over aan de edellieden en/of parvenu&#8217;s uit het antieke Rome, waar de raven Julius Caesar &#8216;s ochtends met mensenstem begroetten en renpaarden de heldenstatus van moderne stervoetballers hadden.
We zijn weer thuis in de fascinerende antieke wereld van Fik Meijer die, zoals immer bij deze rasverteller over de mediterrane oudheid, in al haar geuren en kleuren, beschaving en barbarij opleeft. Inzet is ditmaal &#8216;het dier in de oudheid&#8217; zoals de ondertitel van De hond van Odysseus luidt. Maar dat het boek opent met het verhaal van Argos, de stokoude hond die als enige zijn meester herkent als die na jarenlange omzwervingen terugkeert naar Ithaka, betekent niet dat Meijer het zich gemakkelijk maakt door bekende dieren uit de oudheid de revue te laten passeren. Geen Apollo als dolfijn en stier van Europa.
Meijer kijkt voorbij de mythe naar de alledaagse omgang met en perceptie van dieren, zoals weergegeven in de geschiedschrijving en de vaak bizarre wetenschappelijke observaties van de Grieken en Romeinen. Geraadpleegd worden, naast Homerus, Hesiodus en Aisopos, vooral de Natuurlijke historie van Plinius de Oudere, Over dieren van Aelianus en De slimheid van dieren van Plutarchus. Het resultaat is een boeiende collage van wetenswaardigheden en smeuïge anekdotes, die helaas toch de indruk wekt haastig in elkaar gezet te zijn voor de Boekenweek. Noch een chronologie van de ontwikkeling van de antieke omgang van mens en dier, noch een wetenschappelijke of filosofische lijn stutten de materie. De terloopse observaties over dier- en mensbeeld uit die tijd, moraal, ethiek en rudimentair dierenactivisme zijn interessant en smaken naar meer duiding &#8211; die niet komt.
Meijer werkte ooit mee aan een documentaire over de dieren in het Colosseum; dat verklaart de gedetailleerde uitwerking van het hoofdstuk over het lot van wilde dieren die daar ter vermaak van volk en keizer in dagenlange gruwelmarathons gemarteld en gedood werden. Honderden olifanten per dag, tienduizenden leeuwen per week, panters, tijgers, nijlpaarden, krokodillen, beren, zelfs giraffen: dierenbloed moest er vloeien, soms in macabere combinaties met executies van mensen. Levensechte scènes worden dat door de begaafde pen van Meijer, die er zichtbaar plezier in schept de lezer te tergen met gruwel ter lering. Want de zorg om dierenwelzijn was toentertijd even marginaal als vandaag, de menselijke hang naar krachtpatserij en overheersing even groot en bizarre sentimentaliteit rond dieren is ook van alle tijden. Even wijdverbreid als de huidige vleesindustrie was in de Oudheid het vangen, verhandelen en transporteren van miljoenen exotische dieren voor Rome. Dat verwoestte de fauna, maar schiep wereldwijd werkgelegenheid. De schaarse pleitbezorgers van vegetarisme en de filosofen die toen in dieren een (mensen)ziel, een bijzondere intelligentie en een nobele ethiek ontwaarden, stonden haaks op de tijdgeest en zijn in onze ogen wellicht naïef. Maar hun beschaafdheid is nog steeds bewonderenswaard.
Fik Meijer, ‘De hond van Odysseus’, Athenaeum-Polak &#038; Van Gennep, 151 p., € 12,50

Gruwelen ter vermaak