<div class="wpg-element paragraph">
Jaren geleden tijdens een literaire avond met Leo Vroman werd hem de vraag gesteld of de mens van a tot z geprogrammeerd is – want in dat geval zijn mensen niet anders dan marionetten: ‘trekpoppen in een soort hemels theater’, zoals de Perzische dichter Omar KhayyÁm het negen eeuwen geleden formuleerde. Leo Vroman antwoordde toen: ‘Nee, van a tot ij!’ Ik ben benieuwd naar uw reactie. Peter Dijkerman, Arnhem
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Leo Vroman heeft gelijk. Als de vrije wil niet bestaat, wat niet geheel ondenkbaar is, moeten wij veinzen dat die bestaat. Richard Dawkins betoogt dat wij in opstand kunnen komen tegen onze genen. Als dat kan, wat iets anders is dan in opstand komen tegen de staat of je ouders, is er reden om te vermoeden dat er zoiets bestaat als de vrije wil. Wat niet wegneemt dat wij marionetten blijven. Maar marionetten met een zeer beperkte mogelijkheid om in opstand te komen tegen de marionettenspeler. Of die opstand goed is of niet en hoe je er zeker van kunt zijn dat je in opstand komt en niet de instructies van de marionettenspeler volgt, laat ik in het midden. Zeker is dat de opstand gezien de aard van de marionet ironisch zal zijn. Een marionet die zonder voorbehoud gelooft in zijn eigen opstand is gek.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Al meer dan vijftig jaar word ik met regelmaat geconfronteerd met en gekweld door de vraag: ‘Maar waar ligt de grens?’ Een stuk of tien lieden kon ik vroeger nog wel eens afschepen door ze in de richting van Oldenzaal te sturen. Bij nader inzien denk ik nu: Dit gaat altijd door. Hoe verder, beste heer Grunberg? Wim Kamman (1940), Aadorp (Twente)
Een kind dat nooit grenzen heeft opgezocht, is een ziek kind. Volwassenen die verzuchten: ‘Waar ligt de grens?’ zijn zoogdieren die vrezen dat ze te weinig grenzen hebben opgezocht in hun leven. Anders dan sommigen vermoeden, wordt de wereld niet alleen maar slechter. Toegegeven, tegenwoordig ben je als cabaretier niet meer grensverleggend als je je geslachtsdeel laat zien of een invalide uitscheldt, maar daar staat tegenover dat het publiek dat naar cabaretvoorstellingen gaat het prettig vindt dat hun vermaak de gebaande paden niet verlaat. Zoals alle tijden is ook deze tijd uiterst benepen. Ik raad u aan veel mensen richting Oldenzaal te sturen en in het algemeen doet iedereen die de behoefte voelt werkelijk een grens te overschrijden er goed aan dat in een kelder onder zijn huis te doen. Of in een museum.
Een merkwaardig probleem: ik kan nooit kiezen als ik in een goed restaurant eet. Bestel ik dan iets dat ik thuis nooit eet of juist iets heel gewoons dat ik thuis ook eet, maar nu heel speciaal gemaakt krijg? S. uit A.
In een goed restaurant zijn hoofdgerechten meestal niet te eten. Bestel twee voorgerechten en een dessert en als u honger heeft, vraag om extra brood. Of vraag aan de ober: ‘Wat is lekker vandaag?’ De vrije wil heeft af en toe ook vakantie nodig.
</div>

Gerelateerd