Jaren geleden tijdens een literaire avond met Leo Vroman werd hem de vraag gesteld of de mens van a tot z geprogrammeerd is – want in dat geval zijn mensen niet anders dan marionetten: ‘trekpoppen in een soort hemels theater’, zoals de Perzische dichter Omar KhayyÁm het negen eeuwen geleden formuleerde. Leo Vroman antwoordde toen: ‘Nee, van a tot ij!’ Ik ben benieuwd naar uw reactie.
Peter Dijkerman, Arnhem

Leo Vroman heeft gelijk. Als de vrije wil niet bestaat, wat niet geheel ondenkbaar is, moeten wij veinzen dat die bestaat. Richard Dawkins betoogt dat wij in opstand kunnen komen tegen onze genen. Als dat kan, wat iets anders is dan in opstand komen tegen de staat of je ouders, is er reden om te vermoeden dat er zoiets bestaat als de vrije wil. Wat niet wegneemt dat wij marionetten blijven. Maar marionetten met een zeer beperkte mogelijkheid om in opstand te komen tegen de marionettenspeler. Of die opstand goed is of niet en hoe je er zeker van kunt zijn dat je in...