Aardwarmte
In tijden dat het energievraagstuk om een oplossing smeekt, worden aan de lopende band eieren van Columbus gevonden. Aardwarmte is de goudmijn van deze week: in Heerlen treedt &#8216;s werelds eerste mijnwatercentrale in werking. Vijf putten van zevenhonderd meter diep zijn naar de met water volgelopen schachten van een oude kolenmijn geslagen. Via een buizenstelsel stroomt het daaruit opgepompte warme water de vloeren in van een paar honderd woningen, een gemeenschapshuis en een supermarkt. Dat zorgt voor een uitstoot van het broeikasgas CO2 die vijfenvijftig procent lager ligt dan bij verwarming met aardgas.
Vast en zeker is dit een mooie manier om afgedankte Limburgse mijnen nieuw nut te geven. Maar verlaten mijnschachten heb je niet overal. Elders in Nederland is het aardwater lastiger te bereiken. Is het ook daar een duurzame energiebron die we zo voor het aanboren hebben? Nee, vindt het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN). In zijn energievisie voor 2050 speelt &#8216;geothermie&#8217; hoegenaamd geen rol. Zon, wind en biomassa vervullen tegen die tijd samen vijfendertig procent van de energievraag, maar de bijdrage van aardwarmte is nul.
André Wakker, hoofd duurzame energie bij ECN, licht dat aldus toe. &#8216;In Europa is er maar één land waar de condities gunstig zijn: Italië. Daar is veel vulkanische activiteit en zijn de hogere aardlagen relatief heet. Op andere plekken is het simpelweg niet rendabel.&#8217; Het wereldwijde potentieel van de geothermie is volgens Wakker piepklein. &#8216;In heel de wereld staat er circa tienduizend megawatt opgesteld. Ter vergelijking: het Nederlandse elektriciteitsproductiepark alleen al heeft een meer dan dubbel zo groot vermogen.&#8217;
Aartsconservatief
Een aartsconservatief standpunt, vindt Victor van Heekeren van het Platform Geothermie. &#8216;Het ECN is een prachtig instituut, maar van aardwarmte hebben ze helemaal geen verstand. Als je ze over een jaar of drie nog een keer spreekt, zijn ze vast bijgetrokken.&#8217; Om zijn gelijk te staven, voert Van Heekeren aan dat deze energiebron voor tuinders nu al concurrerend is. Dat bewijst een tomatenteler uit Bleiswijk. Sinds eind 2007 levert water van zestig graden dat opgepompt wordt van zeventienhonderd meter diep bijna negentig procent van de energie voor zijn kassen. Daarmee bespaart hij 2,75 miljoen kubieke meter gas per jaar. In zeven tot acht jaar verdient hij de investeringskosten van zes miljoen euro terug. &#8216;In de glastuinbouw is geothermie het snelst rendabel,&#8217; zegt Van Heekeren. &#8216;De warmtedichtheid die je nodig hebt, is daar het hoogst. In woonwijken is het lastiger, maar zeker niet onmogelijk.&#8217;
Dat hoopt de gemeente Den Haag aan te tonen. IJs en weder dienende, verwarmt aardwater daar binnenkort vierduizend woningen. Absolute zekerheid dat de boringen tot op ruim twee kilometer diepte de nodige hoeveelheid warm water zullen opleveren, is er niet. Maar Van Heekeren schat de kans op een mislukking op minder dan vijf procent. &#8216;We maken gebruik van dezelfde prachtige geologische formaties die ons ook het Groningse gas hebben gebracht. In Nederland hebben we ongeveer drieduizend olie- en gasputten geslagen. Van die diepte weten we vergeleken met andere landen ongelooflijk veel af.&#8217;
Ultradiep
Jan-Diederik van Wees, onderzoeker geothermie bij TNO en bijzonder hoogleraar aan de VU, kan zich evenmin vinden in de sombere inschatting van het ECN. &#8216;De verwarming van kassen en huizen met aardwarmte kan prima op tweederde van de Nederlandse bodem. Het heeft enorme potentie en kan binnen enkele decennia een miljoen woningen verwarmen.&#8217; Vanuit de markt is er ook veel belangstelling voor aardwarmte, zegt Van Wees. &#8216;Bij TNO zien we een sterke toename van vergunningaanvragen.&#8217;
Veel duurzamer dan aardwarmte kan het niet, vindt de hoogleraar. &#8216;Je hebt veel minder CO2-uitstoot en de milieueffecten zijn verwaarloosbaar. Het water dat je eruit haalt, pomp je ook weer terug. Er komt enige drukverandering in de ondergrond, maar die is beperkt in vergelijking met aardgasboringen.&#8217;
Aardwarmte is ook te benutten voor elektriciteitsopwekking. Dan heb je echt heet water nodig om een turbine mee aan te jagen. In Nederland stijgt de temperatuur ongeveer dertig graden per kilometer. Daarom is boren tot zeker vier kilometer diep nodig. Van Wees ziet hier best kansen voor in West-Europa. Buurland Duitsland heeft als ambitie dat aardwarmte in 2020 een elektrisch vermogen van duizend megawatt heeft, waarmee de stroom is te leveren voor anderhalf miljoen huishoudens. &#8216;Die doelstelling komt niet uit de lucht vallen. Ze is ambitieus maar zeker niet onmogelijk,&#8217; vindt de TNO-onderzoeker.
Aanvalsplan
Ook voor Victor van Heekeren is Duitsland het lichtende voorbeeld. Niet alleen hun doelstelling voor stroomproductie laat zien dat de Duitsers erin geloven, ze willen er ook dertig keer zoveel verwarmingscapaciteit uit de aarde peuren als waar Nederland in 2020 op uit dreigt te komen. De Nederlandse overheid doet onrechtvaardig weinig om aardwarmte te stimuleren, vindt Van Heekeren. &#8216;Voor zon en wind is er een zee aan beleid, voor geothermie nog bijna niets.&#8217;
Hij schetst een kleine geschiedenis van pogingen Nederland te vergroenen. &#8216;Eerst richtten we ons helemaal op groene stroom. Toen we ontdekten dat we onze CO2-doelstellingen niet gingen halen met elektriciteit, kwamen schone brandstoffen voor het verkeer pregnant in beeld. Maar over biobrandstoffen ontstond een flinke rel. Daarna begon de belangstelling voor warmte langzamerhand te groeien. Een haast onontgonnen gebied, dat wel verantwoordelijk is voor grofweg veertig procent van onze energievraag. Het is hoog tijd voor een aanvalsplan warmte.&#8217;