‘Was gesagt werden muss’, heet het gedicht dat de Duitse Nobelprijswinnaar Günter Grass in de Süddeutsche Zeitung publiceerde. Eerst denk je: waarom zoveel opwinding? Het is ouderwetse tendensliteratuur – een tweederangs genre waarbij de literatuur slechts vehikel is voor een politieke opinie – waarin gesteld wordt dat Israël geen Duitse onderzeeërs meer mag kopen. Want ‘de atoommacht Israël’ bedreigt daarmee weldra het arme Iran.

Maar Frank Schirrmacher analyseert in de Frankfurter Allgemeine overtuigend dat Grass’ gedicht een omkering bevat van het naoorlogse, West-Duitse debat over de Vergangenheitsbewältung. ‘Nee, het is geen gedicht over Israël, Iran en de vrede. Hoe zou het gedicht dat kunnen zijn, als de Iraanse Holocaustontkenner er enkel als “grote bek” in één regel afgedaan wordt en het tegelijk overduidelijk geschreven is enkel en alleen om Israël tot bedreiging van de wereldvrede te verklaren? Het is een product van ressentiment. Het is, zoals Nietzsche over...