<div class="wpg-element paragraph">
<h3>&#8216;Maak het onderlijf maar bloot&#8217;</h3>
<p>Gerard Reve is pas drieëneenhalf jaar geleden overleden, op 8 april. Het lijkt al zoveel langer, misschien omdat zijn laatste roman Het hijgend hert van 1998 dateert. Nu is de biografie er, althans het eerste deel: ruim zevenhonderd pagina&#8217;s. Er volgen nog twee delen, met een totale omvang van ruim tweeduizend pagina&#8217;s. Geen kattenpis. </p>
<p>Maar niet zonder literair precedent. Als het belang van de schrijver en/of de aanpak van de biograaf een dergelijke omvang wettigt, hoeft dat geen probleem te zijn.</p>
<p>De grootste hindernis die ik van tevoren voor Nop Maas als eerste serieuze Reve-biograaf voorzag, was dat hij zou moeten uitmaken wat feit en wat fictie is in Reves door hemzelf gemythologiseerde leven. Reve is weliswaar een semi-autobiografisch schrijver, maar juist van die speelruimte tussen werkelijkheid en verbeelding maakte hij ongegeneerd gebruik. Neem alleen al die gepubliceerde brieven, waarin gezinspeeld werd op intieme betrekkingen, maar die wel eens geantedateerd, zelfs nooit verzonden bleken.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Maas&#8217; voornaamste doelstelling, schrijft hij voorin Gerard Reve. Kroniek van een schuldig leven. Deel 1 &#8211; De vroege jaren 1923-1962, is &#8216;zo betrouwbaar mogelijk informatie te geven over leven en werk van Reve&#8217;. Tevens wilde hij in deze &#8216;eerste grote biografie&#8217; zoveel mogelijk gegevens vastleggen, die nu nog traceerbaar zijn. Daarom koos hij voor een chronologisch en documentair relaas, waarin aan bod moest komen: Reves relevante levensfeiten; de ontwikkeling van zijn denken; de ontstaansgeschiedenis, achtergronden en receptie van zijn vroege proza. We volgen de kleine Gerard in het communistische ouderlijk milieu in Betondorp, lijdend onder zijn pesterige, oudere broer Karel. Voorts op illegaal avontuur in de bezettingsjaren. Naoorlogs: als leerling-journalist, als heteroseksuele brokkenpiloot, als ontluikende schrijver. We volgen ook zijn artistieke en erotische escapades in Engeland, waar hij als toneelschrijver aan de bak wil.</p>
<p><b>Mislukt lijkende kroket</b><br />Zelf houd ik ervan als een gebiografeerde als kind van of juist als misgeboorte van zijn tijd wordt geschetst, maar het is begrijpelijk dat Maas, gegeven zijn al weinig selectieve aanpak, de literaire context en de maatschappelijke geschiedenis summier behandelt.</p>
<p>Maas wil vooral de complexiteit van Reves leven tonen, dat &#8216;vat vol tegenstrijdigheden&#8217;. Vandaar de keuze voor de wijde noemer &#8216;schuldig&#8217; in de ondertitel. Want het had ook, zegt hij rekkelijk, een religieus, competitief, geïsoleerd, egocentrisch, eenzaam, oversekst, depressief, mateloos, rusteloos leven kunnen zijn. Het adjectief &#8216;soeverein&#8217; mis ik nog in dit lijstje, vanwege het non-conformisme en vrijheidsstreven van Reve en zijn protagonisten, maar Maas prefereert het accent op Reve als sadomasochist, die zich immer ergens schuldig over voelde.</p>
<p>Aan die gekozen interpretatie kun je direct zien wat je van deze biografie kunt verwachten. Geen dwingende visie of analyse, maar de feiten controleerbaar op een rij. Volop voetnoten die bronnen benoemen. Totale orde in de reviaanse chaos, zou je denken, maar nee. Uit de noten of context is weliswaar duidelijk op welke overleveringen Maas zich baseert, maar hij incorporeert die vaak in de lopende tekst zonder aan te geven waar hij letterlijk citeert. Dit lijkt futiel, maar het toont een terugkerend mankement in Maas&#8217; omgang met bronnen.</p>
</p></div>
<div class="wpg-element paragraph-quote">
<blockquote>
<p>&#8211; Was Reves lid (in bloei: 16,8 centimeter) soms bruin, kruimig, stomp, opengebarsten, hapklaar?</p>
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<p>Zo lezen we dat Reve met Michaelis&#8217; minnaar Meik de Swaan een &#8216;zeer zondige maaltijd&#8217; geniet in een Londens restaurant. Zulk reviaans taalgebruik bevreemdt in deze aanhalingstekenloze vorm. Van een zorgvuldige biograaf als Maas verwacht je greep op zulke nuances. Ook lezen we dat Reve op een feestje zijn op &#8216;op een mislukte kroket lijkende lid&#8217; uit zijn broek haalde en het orgaan geruststellend toesprak. Blijkens een voetnoot komt dit verhaal van de schalkse oud-uitgever Theo Sontrop, maar er blijven vragen over die curieuze associatie die nu aanhalingstekenloos als feit opduikt. Was Reves lid (in bloei: 16,8 centimeter) soms bruin, kruimig, stomp, opengebarsten, hapklaar?</p>
<p>Problematischer is Maas&#8217; keuze om Reves breed gepubliceerde geschriften omstandig na te vertellen. Dat roept de vraag op tot wie hij zich eigenlijk richt. Enerzijds laat hij zich geen obscuur kattebelletje ontgaan, hetgeen de hardcore reviaan verblijdt. Anderzijds hoef je zo&#8217;n gast niet te vertellen waar Reves boeken over gaan, zonder een baanbrekende interpretatie ervan. En zou de beginnende Reve-lezer niet eerst alles ván de schrijver willen lezen en daarna pas alles óver hem, dus ook deze biografie?</p>
<p>Maar het grote voordeel van Maas&#8217; secure, welhaast boekhoudkundige, stapje-voor-stapje-aanpak is dat Reves mythomane bestaan vanaf de vroegste contouren getoond wordt, als werk-in-aanbouw dat voor ons geestesoog verrijst. Aldus zien we de eerste manifestaties van de maskers waarvan hij zich in diverse fasen van zijn schrijverschap bediende. Even geleidelijk zijn we deelgenoot van zijn coming out als schrijver en later als homoseksueel. Die genese strookt niet met Reves latere, meer apodictische presentatie van zichzelf in het publieke leven. Jarenlang was Reve onzeker over zijn seksuele geaardheid, keerde hij zich tegen het extraverte nichtengedoe (&#8216;queerism&#8217;) en dat beeld staat haaks op dat uit de jaren zestig: de volksschrijver als strijdlustige emancipator.</p>
<p><b>Psychiaters dankbaar</b><br />Over de onderhavige periode, 1923-1962, is in vergelijking met de latere periodes in Reves bestaan het minst bekend, maar Maas had twee troeven: de getuigenissen van Tine Fraterman en Hanny Michaelis, de twee vrouwelijke geliefden in Reves leven voordat hij zich exclusief tot heren wendde. Door hun verhalen en de inzage in vooral Michaelis&#8217; brieven en dagboeken leerde Maas de andere kant van het Reve-verhaal kennen, waaruit de gebiografeerde vervuld van twijfel, schuldgevoel, onzekerheid, zelfs verscheurd, opdoemt.</p>
<p>Zijn eerste geliefde Tine Fraterman was nagenoeg onbekend in de Reve-kunde. Hij had omgang met haar in de oorlogsjaren, schreef haar aan als &#8216;Konijn&#8217; en nam haar affectieve tips overijverig ter harte, hetgeen kon resulteren in langdurig zuigen aan een borst met een doe-ik-het-zo-goed-blik. Tine was de sterke partij, Gerard de verliefde zwakkere. Ze ervoer hun relatie als vriendschap en niet meer, voor hem was dat genoeg, voor haar niet. Bovendien was ze niet gediend van een ondertekening als &#8216;je trouwe echtgenoot en slaaf&#8217;. Ze maakte het uit en hij schreef haar uit zijn levensgeschiedenis.</p>
<p>Met Hanny Michaelis kwam het vlak na de oorlog tot een (combattief) huwelijk, waarin Reve de dominante partij was. Zo luidde hij de liefdesdaad in: &#8216;Maak het onderlijf maar bloot.&#8217; Reve bleef lang bij haar uit schuldgevoel, Michaelis bij hem uit verlatingsangst: een drama. Ze had het maar zwaar met deze tirannieke, praktiserende homoseksueel als echtgenoot en Maas kiest partij voor haar. Menselijk, maar zo&#8217;n moreel oordeel gaat een biograaf niet aan. Reves tragiek is juist dat hij altijd uittorende boven zijn partners, tegelijkertijd kon en wilde hij niet alleen zijn.</p>
<p>De aandacht zal in de publiciteit wel uitgaan naar Reves vrouwen, maar het echte inzicht waarmee dit eerste biografiedeel ons verrijkt, is dat we een tweetal psychiaters dankbaar mogen zijn. </p>
<p>Zonder hen was Reve wellicht de schrijver niet geworden die hij was. De jungiaan C.J. Schuurman, de therapeut die hij als adolescent bezocht vanwege zijn depressie, adviseerde Reve te schrijven en dat werd De avonden. Later, in zijn vriendschappelijk contact met de freudiaanse psychoanalyticus Louis Tas, durfde hij zich voor het eerst, in een brief, als homoseksueel te manifesteren. Als dank voor de seksuele confidentie die Tas hem deed aangaande buitenechtelijk vertier, luchtte Reve zijn hart: &#8216;Mijn erotische verlangens gaan voor tachtig procent uit naar mannen.&#8217;</p>
<p><i>&#8216;Gerard Reve. Kroniek van een schuldig leven. Deel 1 &#8211; De vroege jaren 1923-1962&#8217; &#8211; Nop Maas</i></p>
</p></div>
<p> </p>


‘Maak het onderlijf maar bloot’

Gerelateerd