Reportage / Reünie van een kindertehuis
Aan het einde van een verloren lentemiddag bliepte mijn mobieltje. Een stem vroeg of de naam Paul P. een bel deed rinkelen. Mooi, in dat geval kon Paul na een gejaagd jou-ook-alles-goed ter zake komen. Hij vertelde dat hij in het comité zat dat een reünie ging organiseren voor ex-bewoners van Nieuw Voordorp, een kindertehuis in Voorschoten dat in 1975 definitief dichtging. Wist ik toch. Ik woonde er van mijn tiende tot mijn veertiende, Paul een paar jaar langer. Het idee was om na al die jaren nog één keer bij elkaar te komen. Gewoon wat sentimentaliseren over vroeger, hartstikke leuk toch? Het was nu of nooit. De meeste directieleden en groepsleiders van toen zijn nu bejaard tot hoogbejaard. Over een paar jaar liggen ze allemaal onder de zoden, samen met de pensioengerechtigden die ooit pupillen waren. En o ja, hoe of het trouwens ging. Paul liet doorschemeren dat hij geslaagd was in het leven. Hij was directeur geweest van een chemisch bedrijf. Een paar geleden had hij de boel verkocht.
&#8216;Tegenwoordig rentenier ik,&#8217; zei hij.
&#8216;En je organiseert reünies,&#8217; antwoordde ik.
&#8216;Ach, ik help een beetje,&#8217; lachte Paul.
Hij hoopte dat ik het reüniecomité wilde komen versterken. Hij voelde hij zich verloren in het clubje dat de voorbereidingen op zich had genomen. In vergaderingen verschilde zijn benadering van die van de ex-hoofdleider, de twee ex-leidsters en de ene ex-leider. Ze zaten niet op dezelfde golflengte. Daarom wilde Paul dat ik erbij kwam.
Superrijk
Anderhalve week later stapte ik op zaterdagmiddag het Amsterdamse grand café Dantzig binnen. Voor de zekerheid zat er een mobieltje in mijn binnenzak. Ik betwijfelde of na ruim veertig jaar de gezichten zou herkennen. Toen ik mijn jas ophing, zag ik meneer Van der Kamp zitten. Ik zwaaide, hij zwaaide terug. Meneer Van der Kamp was grijzer en iets rimpeliger dan vroeger, maar verder zag hij er nog steeds uit als het opperhoofd van het jongenshuis zoals hij me voor de geest stond. De begroeting was hartelijk. Ook de twee mannen naast en tegenover meneer Van der Kamp drukte ik de hand. De ene bleek Lex te heten, laatstelijk directeur van een ROC in de Zaanstreek, maar inmiddels gepensioneerd. Lex woonde vanaf zijn geboorte in Nieuw Voordorp. Op zijn zeventiende werd hij in een pleeggezin geplaatst. Hij haalde zijn kweekschooldiploma en keerde toen terug naar zijn roots: hij werkte enkele jaren als groepsleider in het kindertehuis waar hij opgroeide. Later koos hij voor het vak van onderwijzer.
Tegenover Lex en meneer Van der Kamp zat Paul. Omdat hij volledig kaal was, herkende ik hem niet op slag. Paul droeg een mooi jasje dat hij volgens mij in de P.C. Hooftstraat had gekocht. Bij de koffie wisselden we voor de hand liggende trivialiteiten uit, zoals dat het best gek was om hier na al die jaren weer bij elkaar te zitten. &#8216;Zeg maar Ad, hoor,&#8217; zei meneer Van der Kamp.
Diny en Coby, de twee vrouwelijke leden van het voorbereidende comité, waren vanmiddag verhinderd. Ad legde uit dat het comité al veel werk had verzet. Na de opheffing van Nieuw Voordorp in 1975 werd het gebouwencomplex gesloopt om plaats te maken voor luxe seniorenflats. Onze reünie zou op zaterdag 17 mei plaatsvinden in het cultureel centrum aan de Prinses Marijkelaan, een soort dorpshuis dat de genodigden zich vast herinnerden, alleen al vanwege de schoolconcerten die er werden gegeven voor een niet stil te krijgen publiek.
Ad somde het programma van de reünie op. Tussen half elf en half twaalf welkom met koffie en gebak. Registratie van de deelnemers. Kosten per persoon tien euro entree, inclusief het reünieboek en een cd-rom met honderden kiekjes van vroeger. Na een korte inleiding van de dagvoorzitter zouden de mensen vast met elkaar willen kletsen. Er waren vast liefhebbers voor een wandeling door het inmiddels volgebouwde Voorschoten. Voor lunch, een popgroepje met hits uit de tijd toen we jong waren, hapjes, koude en warme snacks, koffie, frisdrank en alcoholische versnaperingen zou worden gezorgd.
&#8216;Goh,&#8217; zei ik, &#8216;en dat allemaal voor tien euro per persoon?&#8217;
&#8216;Dat kan niet, maar gelukkig hebben we een sponsor,&#8217; zei Paul. &#8216;Ik ben rijk, maar mijn broer Harry is superrijk. Hij betaalt alles.&#8217;
Harry had zijn kapitaal in het vastgoed vergaard, lichtte Paul toe. Ik kende Harry niet, maar ongezien leek hij mij een goed mens die mijn achting verdiende. Later hoorde ik dat zijn naam wordt genoemd in de Endstra Tapes.
Paul had nog een tweede broer, Jan. Die was ook bij de organisatie betrokken. Jan en Paul zouden samen de cd-rom met foto&#8217;s gaan vervaardigen. Over zes weken was de grote dag. De broers moesten overuren moeten maken om alles op tijd klaar te hebben.
Gezellige omnibus
De redactie van het boek met bijdragen van reünisten berustte bij Lex, die begon te glimmen zodra het onderwerp ter sprake kwam. Enthousiast vertelde hij over het formaat, de papiersoort en wat het ging kosten om honderdvijftig exemplaren van een boekje met honderd pagina&#8217;s te laten drukken. Het was de bedoeling, zei Lex, om er een gezellige omnibus van te maken. Gevarieerd, met foto&#8217;s, tekeningen, anekdoten, een historisch verhaal over de oorsprong van het tehuis en weetjes over bijvoorbeeld Madurodam en Duinrell waar de kinderen van Nieuw Voordorp feestelijke momenten beleefden.
&#8216;Maar het boekje mag niet te braaf worden,&#8217; waarschuwde Paul.
Lex staarde hem niet begrijpend aan. &#8216;Hoezo?&#8217;
&#8216;Nou,&#8217; zei Paul, &#8216;in wat ik er tot dusver van gelezen heb, worden de zaken hier en daar wel erg rooskleurig worden voorgesteld.&#8217;
Lex schoot overeind in zijn stoel. Hij leek ineens zeer op zijn hoede. &#8216;Wat is er mis met een positief verhaal?&#8217; vroeg hij scherp. Voor hem stond voorop, zei hij, dat alle feiten in het boek moesten kloppen. Hij had ook grimmige epistels ontvangen, maar die waren sowieso te lang om in hun geheel te worden afgedrukt. Bovendien kon je je afvragen of al die verschrikkelijke dingen die in die stukken werden beweerd, wáár waren. Het kon toch niet zo zijn dat de reünie werd aangegrepen om leugens te verspreiden? Elke psycholoog weet dat getraumatiseerde volwassenen de neiging hebben om de oorsprong van hun ongemak te projecteren op weinig ter zake doende gebeurtenissen. Bij een vrolijke reünie past geen zwartboek waar iedereen ongeremd onverwerkte frustraties uit het verleden in kan spuien.
&#8216;Heb ik dat gezegd dan?&#8217; vroeg Paul. &#8216;Ik wil een boek dat recht doet aan de realiteit.&#8217;
Ad stak vier vingers in de lucht en wees de ober op de lege kopjes.
We nipten aan onze koffie en noteerden de datum van een volgende bijeenkomst in onze agenda&#8217;s. Nee, ik had niets voor de rondvraag. Hooguit een kleine opmerking. Complimenten voor de digitale oproep aan oud-Nieuw Voordorpers om op de derde zaterdag van mei van de partij te zijn. Misschien was het overgevoelig van me, maar ik stoorde me een beetje aan de waarschuwing dat degenen die van plan waren om op deze dag &#8216;zijn of haar gram&#8217; te halen, niet welkom waren. &#8216;Als er iets is dat mensenwerk was en is, dan is dat opvoeden,&#8217; vervolgde de tekst. &#8216;In een tehuis zijn de omstandigheden, spanningen en emoties weer heel anders dan in een gezin. Maar als alle gezinsopvoeding zo perfect was, dan zouden velen van ons niet hebben gewoond aan de Leidseweg 96 te Voorschoten.&#8217;
Ad keek me aan over zijn bril. &#8216;Ach, zo&#8217;n zinnetje staat er voor de zekerheid, om onaangename verrassingen uit te sluiten,&#8217; zei hij.
&#8216;Toch zou ik hem liever schrappen,&#8217; zei ik. &#8216;Het is typisch een zin van een ex-leidinggevende. Pupillen onder mekaar spreken elkaar niet op die manier toe.&#8217;
&#8216;Helemaal mee eens,&#8217; zei Paul. &#8216;Zoals het er nu staat, lijkt het alsof de leiding van toen nog steeds iets over ons te zeggen heeft.&#8217;
Ad krabbelde iets in een blocnote. &#8216;Oké, geschrapt,&#8217; zei hij.
Gezinsvoogdes
Het vooruitzicht van een reünie drukte me weer eens op het zwarte gat dat ergens ligt tussen mijn prille jeugd en mijn entree in de grotemensenwereld, toen ik ging studeren. De moeilijke periode overbrugde ik door me voornamelijk op te stellen als toeschouwer van mijn eigen leven. Zo voelde het. Er was altijd een uitgesteld straks, een dag waarop het afgelopen zou zijn met de flauwekul en het weer even leuk zou worden als vroeger.
Dit langdurige intermezzo begon misschien wel toen een nette mevrouw, opgedoemd uit het niets en aangewezen als onze gezinsvoogdes, haar Citroën 2CV met op de achterbank mijn broer en ik het grintpad van Nieuw Voordorp opdraaide. Heel even waanden we onszelf minstens zo belangrijk als koningin Juliana op staatsbezoek in Paramaribo, maar de werkelijkheid had maar enkele dagen nodig om in al haar kilte tot ons door te dringen. Ons verblijf in Voorschoten was helemaal niet tijdelijk, zoals ons was voorgespiegeld, maar &#8216;voorgoed&#8217;. We waren geen koningskinderen en niets was leuk aan onze situatie. Mamma kwam nooit meer terug bij pappa. Nieuw Voordorp was voortaan ons thuis.
In die tijd moet ik het gezonde wantrouwen hebben ontwikkeld waar ik in mijn beroep dagelijks profijt van heb. Het minste vermoeden van manipulatie maakt me giftig. Ik ben allergisch voor een uitdrukking als &#8216;een slag om de arm houden&#8217; &#8211; een deur moet open of dicht zijn, ik haat onduidelijke afspraken en kan slecht tegen halfzacht gedoe. Terugdenkend aan de vierenhalf jaar tussen de muren van het instituut schieten me vooral ieders goede bedoelingen te binnen. Ondanks alles probeerde je er in zo&#8217;n groep met vijftien jongens het beste van te maken. Het was in diverse opzichten geen leuke tijd, maar generatiegenoten verzekeren me dat hetzelfde gezegd kan worden van de zogenaamd harmonische omgeving waarin zij opgroeiden. Later zou ik me in een pleeggezin meer alleen voelen dan ik in het kindertehuis ooit was geweest.
Ik kijk niet met wrok of woede op Nieuw Voordorp terug. Dat dit voor een aantal van mijn lotgenoten van toen compleet anders ligt, besefte ik steeds beter naarmate de datum van onze reünie dichterbij kwam.
Opgekropte woede
Je merkte het aan de allengs korzeliger wordende toon in zijn mailtjes dat de gang van zaken Paul niet beviel. Dan mailde hij bijvoorbeeld dat hij dit of dat onder onze aandacht wilde brengen, maar dat dit wel weer zinloos zou zijn omdat er naar hem toch niet geluisterd werd. Zijn broer Jan had een verhaal voor het reünieboek geschreven dat volgens Lex in deze vorm niet publikabel was. Ook in andere bijdragen kwam Nieuw Voordorp er niet altijd best vanaf. Paul vroeg zich af waarom Lex er zo&#8217;n punt van maakte om geen &#8216;negatief proza&#8217; in de reünie-uitgave op te nemen. Hij vond dat zijn vraag niet bevredigend werd beantwoord. Op die manier had Paul, mailde hij ons met veel uitroeptekens, er geen zin meer in. Hij stapte uit het feestcomité. Een paar keer kreeg ik hem daarna nog aan de telefoon. &#8216;Dit wordt een feestje voor de groepsleiding.&#8217; voorspelde hij mismoedig. &#8216;Wij ex-pupillen bungelen er een beetje bij.&#8217; Hij verzekerde dat het hele gedoe hem behoorlijk had aangegrepen. Zijn vrouw zei het ook: bemoei je er niet mee, ze weten het toch zo goed, laat ze hun eigen zaakjes opknappen. &#8216;Ik noem ex-Nieuw Voordorpers mijn broeders en zusters. Het personeel van toen kijkt er anders tegenaan; voor hen was het gewoon een baan,&#8217; zei Paul. Alle opgekropte woede flapte hij eruit in het laatste mailtje dat het comité van hem ontving: &#8216;Het verbaast mij dat het leidingteam uit het verleden niets heeft geleerd en nog altijd een halsstarrige, betuttelende en manipulerende houding heeft jegens de pupillen.&#8217;
Lex bleef bij zijn standpunt. Hij vond dat het reünieboek verschoond moest blijven van bijdragen die geen recht deden aan hoe het er volgens hem écht in Nieuw Voordorp aan toeging. Zelf zou ik daar niet zo&#8217;n punt van hebben gemaakt. Ik zou alle inzendingen hebben opgenomen, rijp en groen, waar of niet waar, maakt niet uit, gun iedereen zijn eigen werkelijkheid, maar ja, ik was niet de samensteller van dat boek. Nieuw Voordorp bestaat niet meer, dus de vrees dat de reputatie van het tehuis wordt geschaad, slaat nergens op. In gedachte zag ik die vijftigers en zestigers boven het toetsenbord zitten zweten om misschien wel voor het eerst van hun leven hun herinneringen aan hun jaren in het kinderhuis op te schrijven. Hoe kreupel geformuleerd het resultaat van deze inspanningen soms was, ik zou beschroomd zijn om daar een letter in te veranderen.
Ik kreeg een mailtje van Jan S., die ooit met mij in jongensgroep De Drempel zat. &#8216;Stap nú uit het reüniecomité!&#8217; schreef hij. &#8216;Wees solidair met ons, andere ex-pupillen!&#8217; In eerste instantie wekte het schrijven mijn verbazing, maar al snel realiseerde ik me wat hier gaande was. Naarmate de reünie dichterbij kwam, was het alsof iedereen in zijn rol van veertig jaar geleden schoot. De ex-bewoners van Nieuw Voordorp veranderden in de opstandige jongens en meisjes van toen. De positie van Lex in dit interessante krachtenspel innam, wees op de duidelijke keuze die hij ooit moet hebben gemaakt: hij was zowel ex-pupil als ex-groepsleider, maar zijn identiteit lag toch vooral bij het laatste.
In de voorbereidende bijeenkomsten van ons feestcomité in café Het Wapen van Voorschoten en andere locaties bespraken Lex en ik ons verschil in compassie jegens het verborgen leed van ex-voogdijpupillen. &#8216;Voor mij ligt het anders dan voor jou en de meeste anderen,&#8217; legde Lex uit. &#8216;Vergeet niet dat ik direct na mijn geboorte in Nieuw Voordorp werd geplaatst. Dat was mijn thuis. Mij bleef de traumatiserende ervaring bespaard om als opgroeiend kind uit mijn omgeving te worden weggerukt om verder te leven in een tehuis.&#8217;
Censuur!
Veel verhalen van ontgoochelde oud-Nieuw Voordorpers lijken op elkaar. Ze moesten hun bord tot op de laatste hap leegeten, ook als het niet smaakte. Wie er te lang over deed om een portie bruine bonen weg te werken, kreeg pap over de warme hap gegoten. Als het niet lukte om de combinatie te verorberen, stond dat bord daar de volgende dag rond etenstijd opnieuw en de dag daarop wéér. Een andere terugkerende nachtmerrie betreft de wijze waarop het in bed plassen werd gestraft: het natte laken werd opgehangen, de bedplasser moest ervoor gaan staan en de groep sloot zich daar in een kring omheen, met gestrekte vinger naar de schuldige wijzend en op instructie van de groepsleidster kreten jouwend. Er werd geslagen met de mattenklopper of een kleerhanger. &#8216;Elke week werden onze nagels geknipt en als je ze dan had afgebeten, kreeg je slaag met de afwaskwast. Elke week kreeg ik er tien boven op mijn handen,&#8217; schreef een vrouw. Een andere vrouw herinnerde zich twee dagen opsluiting in de isoleercel nadat ze schaatsend met een jongen uit het dorp op de ijsbaan was betrapt. Vijftien was ze toen. Een half jaar later liep ze deze Kees weer tegen het lijf, nu op de markt in Voorschoten. Een leidster zag het tweetal met elkaar in gesprek en dit keer bestond de straf uit een week isoleercel. Toch zat een happy end aan dit verhaal vast: &#8216;Mijn vriendschap met Kees groeide uit tot liefde en inmiddels hebben we twee dochters, twee kleinkinderen en een huwelijk van al bijna drieënveertig jaar.&#8217; Jan P., de broer van Paul, memoreerde &#8216;vreselijke taferelen&#8217; in Nieuw Voordorp. Als zijn bed kraakte, kreeg hij ervan langs met een plank. Bovendien: &#8216;Wij werden heel vaak als boksbal gebruikt door de leiders. De leidsters konden er ook wat van. Vooral het object oren was erg in. Wanneer je weer eens iets had uitgevoerd, werd je zowat opgehangen aan je oor dat ook vaak tot bloedens toe inscheurde.&#8217;
Toen het er op begon te lijken dat het reünieboek aan de &#8216;vreselijke taferelen&#8217; voorbij zou gaan, veranderde de website die met het oog op de bijeenkomst was ingesteld opeens ingrijpend van karakter. &#8216;Censuur!&#8217; Daaronder volgden teksten die niet in aanmerking zouden komen om in het gedenkboek te worden afgedrukt. &#8216;Kindermishandeling Nieuw Voordorp!&#8217; De website begon contouren van slachtofferhulp aan te nemen. &#8216;Klik hier voor meer verhalen die je van Van der Kamp en Lex niet mag lezen!&#8217; Zou die zeventiende mei eigenlijk wel zo&#8217;n gezellige dag worden? Als comité vroegen we het ons af. Op de site werden &#8216;excuses&#8217; geëist voor de levenslange beschadiging die het regime bij deze en gene had aangericht. Besloten werd om alle bijdragen van ex-pupillen ongewijzigd in het reünieboek te publiceren. Als iemand onder de aanwezigen zou opstaan om verontschuldigingen te vragen, dan zou Ad van der Kamp antwoorden dat opvoeden mensenwerk is, dat je methodieken in het licht van de tijd moet zien en dat hij in die zin wel bereid was om &#8216;sorry&#8217; te zeggen.
&#8216;Ik hoop dat je er op die manier mee weg komt,&#8217; zei ik.
Het werd een onvergetelijke dag met roze gebakjes, kroketten, beslagen ramen, toespraken, herinneringen, nostalgisch geroezemoes, 498 koppen koffie en nog één keer met z&#8217;n allen schateren om die krankzinnige jaren in dat maffe tehuis. Er viel geen onvertogen woord.
De gebroeders Paul, Jan en Harry P. waren ondanks hun dreigement om weg te blijven toch gekomen. Met de armen over elkaar zaten ze op de achterste rij, de drie mannen die dit evenement grotendeels mogelijk hadden gemaakt.
Onze mecenas Harry P. oogstte een ovationeel applaus vanwege zijn gulle gift van 5.565 euro. Toevallig weet ik dit bedrag zo precies omdat een kopie van de factuur vorige week bij ons, de leden van het inmiddels ontbonden reüniecomité, werd bezorgd. De vraag is: wie gaat dit betalen?
Harry P. betaalde tot dusver geen cent. Hij is onvindbaar.