<div class="wpg-element paragraph">
07-02-2009 Door David Kleijwegt
Van Morrison brengt een live-uitvoering van zijn klassieker Astral Weeks uit. The Buzzcocks spelen volgende week hun eerste twee platen live. Hoe de popmuziek steeds meer klassieke trekjes krijgt. 
In het iTunes-tijdperk is het album al meermalen doodverklaard. Tough shit, kun je dan natuurlijk zeggen. Het was altijd al een rotwoord. Met mensen die &#8216;album&#8217; zeggen moet je, net als met degenen die liedjes aanduiden als &#8216;stukken&#8217;, meestal enorm oppassen. Voor je het weet heb je een conceptuele drumsolo in bes klein voor je kiezen, die onze verbintenis met het universum moet symboliseren.
Aan de andere kant is er, als de redenering klopt, ook iets verloren gegaan. De hedendaagse muziekliefhebber heeft alleen nog aandacht voor individuele liedjes, en er zijn er maar weinigen die de moeite nemen een plaat in zijn geheel te beluisteren, in de volgorde zoals de makers die bedoeld hebben. (Als die makers zelf, per slot van rekening ook kinderen van hun tijd, ze nog wel zo bedoelen.)
Met downloaden gaat meer verloren dan alleen de samenhang van een album. De digitale luisteraar moet het stellen zonder de ooit zo heilige hoes. Hooguit staat er een plaatje onder in het beeldscherm. Vrijwel niemand nestelt zich nog op de bank om songteksten en liner notes uit te pluizen. Waarmee het album, dat op zijn beste momenten toch beschouwd werd als een soort muzikaal boek, waar je ook niet zomaar een hoofdstuk uitscheurt, zijn betekenis grotendeels kwijt is geraakt.
Hits, meneertje. Waar je ringtones van kunt bakken. Daar draait het om.
Afstoffen Tegelijkertijd is er de laatste jaren, wellicht in reactie op dit alles, een duidelijke trend onder gerenommeerde rockmuzikanten op leeftijd om hun oude platen af te stoffen en in zijn geheel te vertolken. Van begin tot eind, alsof het een klassiek stuk betreft.
Van Morrisons integrale uitvoering van Astral Weeks (zie kader) is de zoveelste in een reeks die, als we goed hebben opgelet, begon in 2002, toen Brian Wilson terugkeerde in de publieke belangstelling met een concertversie van Pet Sounds, het meesterwerk van de Beach Boys. Later zou hij de truc nog een keer herhalen met het nooit verschenen Smile. In het kielzog van Wilson volgden, onder anderen: Lou Reed (Berlin), Sonic Youth (Daydream Nation), Public Enemy (It Takes A Nation Of Millions To Hold Us Back) en The Stooges (Fun House).
De voornaamste reden van dit verschijnsel laat zich raden. Herkenning, zo verkondigde ex-directeur Leon Ramakers van Mojo Concerts al in de jaren negentig, is de grootste attractie van een optreden. &#8216;Bijna geen mens komt naar een zaal om experimentele muziek te horen. Bij de klassieke muziek lopen ook de programma&#8217;s met Bach, Beethoven, Mozart en Vivaldi het best. Waarom? Ze hebben het allemaal al tien keer eerder gehoord. En thuis hebben ze het minstens zes keer zo goed op cd. Als je jong bent, kan popmuziek wellicht uitdrukking geven aan wie je bent. Voor de meeste ouderen geldt: pop is entertainment.&#8217;
Natuurlijk is nergens de herkenning zo groot als bij de integrale uitvoering van een elpee van vroeger. Zeker dit soort platen die, als ze niet al gelden als klassiekers, in elk geval een enorme cultstatus hebben.
Voor de artiesten kunnen de beweegredenen om ze in hun geheel op te voeren verschillend zijn. Voor Brian Wilson, als bekend niet de meest stabiele persoonlijkheid, vormden de Pet Sounds-concerten een min of meer veilige weg terug in de muziekwereld. &#8216;Als ik die liedjes zing,&#8217; zei hij indertijd blijmoedig in VN, &#8216;is het in mijn hoofd weer 1966.&#8217;
Voor Lou Reed was het in eerste instantie een kwestie van revanche. Het ijzige Berlin, zo meent hij tot op de dag van vandaag, was een onbegrepen meesterwerk. &#8216;This one will show them that I&#8217;m not kidding,&#8217; had hij tijdens het maken ervan al aangekondigd. Volgens Reed was het hem gelukt om de ideeën en technieken van romanschrijvers te vertalen naar een &#8216;rock format&#8217;. Bij het verschijnen, in 1973, lieten de critici bar weinig heel van de plaat. &#8216;Last shot at a once promising career,&#8217; schreef Rolling Stone. &#8216;Goodbye, Lou.&#8217; Toen Reed Berlin 34 jaar later voor uitverkochte zalen naspeelde, sprak hetzelfde blad van een &#8216;triomf&#8217;, waar de zanger &#8216;te lang op had moeten wachten&#8217;. Ook Van Morrison hintte op oud zeer. De Astral Weeks-concerten in de Hollywood Bowl, die exact veertig jaar na de originele opnamesessies gehouden werden, waren &#8216;een welkome gelegenheid om deze songs te spelen zoals ik ze van origine bedoeld had&#8217;.
Dat Reed en Van Morrison iets recht te zetten hadden (ze vonden de heropvoering zelfs zo belangrijk dat die vervolgens ook op cd en dvd werd uitgebracht), zal de luisteraar weinig uitmaken. Voor hem draait het om het feest der herkenning.
Guitige sprongetjes Je kunt cynisch doen over die ontwikkeling en constateren dat er bij al deze oudjes sprake is van creatieve armoede. Maar waarom zou je? Want, zeg nou eerlijk, is er iemand in het publiek bij een concert van, pakweg, Public Enemy die echt zit te wachten op nieuwe nummers? Sterker nog: is er ook maar iemand in het publiek die de nieuwe nummers überhaupt ként? Voor de muzikanten in kwestie is het misschien niet makkelijk om toe te geven dat hun beste tijd achter hen ligt, maar bij de mensen die hun concerten bezoeken, zal die nuchtere constatering vast opluchting teweegbrengen. Het is zelfs een bevrijdende gedachte. Nooit meer plaspauze tijdens een optreden.
Maar hoe is voor muzikanten de praktijk van dit verschijnsel? Vijf jaar lang lukte het Pete Shelley, zanger van de Britse poppunkband The Buzzcocks, niet om een optreden in Nederland te regelen voor zijn groep. Nu staan er twee op het programma. En dat is geen toeval. Deze tournee speelt het kwartet zijn eerste twee elpees, Another Music In A Different Kitchen en Love Bites, beide oorspronkelijk verschenen in 1978, in hun volledigheid, met alle liedjes in de oorspronkelijke volgorde. &#8216;Daarna verdwijnen we even van het podium,&#8217; vertelt Shelley, aan de telefoon vanuit Glasgow, &#8216;om weer terug te komen en de vier singles uit die periode te spelen, plus hun b-kantjes. De mensen weten precies wat ze krijgen als ze naar deze tournee komen. We doen alle liedjes helemaal zo alsof je thuis naar de cd aan het luisteren bent. Alleen maken wij er nu als bonus guitige sprongetjes bij. En,&#8217; zo vervolgt hij: &#8216;laat ik er niet omheen draaien: het werkt. Er komt veel meer volk dan bij reguliere Buzzcocks-concerten.&#8217;
Voor even is tijdreizen het hoofdberoep van de zanger. Nou valt er op het verleden van The Buzzcocks niets af te dingen. In de jaren &#8217;78 en &#8217;79 haalden liefst acht singles op rij de Britse hitparade. Hoezeer de band in het collectieve geheugen van Groot-Brittannië is genesteld, blijkt ook uit de titel van de popquiz die al sinds mensenheugenis door de BBC wordt uitgezonden: Never Mind The Buzzcocks.
Desondanks lijkt het een nogal rigoureuze keuze, zeker voor een band die nog steeds nieuwe cd&#8217;s uitbrengt, om tijdens een concerttournee zo onomwonden te kiezen voor het (eigen) verleden. Hoe de laatste cd van The Buzzcocks heet, weten niet veel mensen. En al noemt Shelley de titel een paar keer tijdens het gesprek, hij wil maar niet blijven hangen. 
Pete Shelley vindt het echter niet vreemd om songs van dertig jaar geleden te spelen in plaats van nieuwe. &#8216;Aardig wat mensen horen deze liedjes live wel degelijk voor het eerst,&#8217; klinkt het beslist. &#8216;Er komen heus niet alleen maar ouwe bokken naar de concerten. Een heel leger aan kids, vooral in Engeland, is opgegroeid met onze liedjes.&#8217; Hij lacht: &#8216;Ik stel me zo voor dat ze tijdens ellenlange autoritten met hun ouders verplicht onze muziek moesten aanhoren. Nu doen ze met die ouders een wedstrijdje wie het hardst kan meebrullen. Althans, zo lijkt het vanaf het podium. En mocht je het je soms afvragen: nu we de vijftig zijn gepasseerd, zijn de songs live niet slomer geworden. We hebben zelfs de neiging ze iets sneller te spelen.&#8217;
Ja, zegt Shelley, tijdens de concerten voelt hij zeker iets van de opwinding van vroeger, maar van nostalgische gevoelens naar de late jaren zeventig heeft hij geen last. &#8216;Een afschuwelijke tijd, toch? Geen internet, geen mobiele telefoons. Geen idee hoe we toen konden communiceren. Als je foto&#8217;s nam, moest je naar een fotozaak. Nee, haha, alles is nu veel beter.&#8217;
Symfonie Het vertolken van platen in hun geheel heeft wel wat weg van de uitvoering van een symfonie door een orkest, met als voornaamste verschil dat de oorspronkelijke componisten en vertolkers nog steeds zelf de muzikale hoofdrol spelen. Toch kun je stellen dat popmuziek langzaam richting de klassieke muziek kruipt, en dat er zich een &#8216;klassiek&#8217; repertoire uit de popgeschiedenis begint af te tekenen.
Volgens Pete Shelley is die ontwikkeling in feite al begonnen in de jaren zestig. &#8216;Het waren de Beatles en de Beach Boys, en niet te vergeten Pete Townshend van The Who, die van een elpee een kunstwerk met een zekere samenhang wilden maken,&#8217; zegt hij. &#8216;Vóór die tijd waren platen op z&#8217;n hoogst een verzameling van singles. Wat deze trend in elk geval aangeeft, is dat een album &#8211; een elpee of een cd &#8211; voor veel mensen nog steeds iets speciaals is. Zélfs in een tijd dat je liedjes apart digitaal kan downloaden. Een complete cd achter elkaar beluisteren heeft kennelijk iets. Het is een uitstekende manier om de visie van een band te leren kennen. Een single is meer een beginselverklaring.&#8217;
Popmuziek kan natuurlijk pas echt de nieuwe klassieke muziek worden genoemd als in 2050, wanneer Pete Shelley vijfennegentig jaar wordt, vier jonge muzikanten de platen van de Buzzcocks zullen naspelen. Voor volle zalen &#8211; dat spreekt voor zich. De man die &#8216;Ever Fallen In Love&#8217; en vele andere popklassiekers op zijn naam heeft staan, moet hard lachen om de suggestie, en vertelt over een band in Chicago die het volledige Singles Going Steady, de schier onovertroffen singlesverzameling van de Buzzcocks, ten gehore brengt. Voor educatieve doeleinden, naar het schijnt. &#8216;Om de kids te laten horen hoe het moet.&#8217; Dan, na veel ge-eh en ge-uhm aan de andere kant van de lijn: &#8216;Maar serieus&#8230; Het is nogal wat om en passant te worden gevraagd naar je eigen kansen op onsterfelijkheid. Ik weet zeker dat Beethoven ook nooit nadacht over de mogelijkheid dat zijn muziek driehonderd jaar later nog zou worden gespeeld.&#8217; Pete Shelley laat even een stilte vallen. &#8216;Maar als er ruimte is voor Beethoven&#8230;&#8217;
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Astral Weeks</h3>
Het is een raadsel hoe een man die zo veel schoonheid en lyriek in zijn muziek wist te stoppen, in zijn gewone leven zo&#8217;n in zichzelf gekeerde mopperkont kan zijn. En als Van Morrison tijdens zijn carrière ooit hints heeft gegeven over de oorzaken van zijn getroebleerde gemoed, dan was het op zijn klassieker Astral Weeks. Een plaat die volgens een toenmalige recensent bestaat uit &#8216;acht poëtische inzichten in de liefde&#8217; &#8211; &#8216;Four are entrances, four are exits&#8217;.
Opgenomen in 1968 in New York, na een periode van contractueel gedonder en hevig geldgebrek, openbaarde die plaat een volstrekt andere Van Morrison dan de blanke soul- en RnB-zanger die de wereld tot dan toe kende. Plotseling was hij een vrij associërende dichter, met een voorliefde voor schijnbaar uit de lucht gegrepen beelden, oneindige herhalingen en avontuurlijke zangmelodieën.
De weelderige songs, aangekleed met vrij ongewone, akoestische instrumenten als dwarsfluit, contrabas, Spaanse gitaar, viool en sopraansax, waren zo ongeveer het tegendeel van catchy. Er werd geen single uitgebracht, en de platenmaatschappij was bij eerste beluistering teleurgesteld.
In muzikale zin was het een schitterend ongeluk. Producer Lew Merenstein kwam op het idee om Van Morrison te koppelen aan een stel gearriveerde jazzmuzikanten, die er flink op los improviseerden. De meesten hadden nog nooit van Van Morrison gehoord, en ze kregen hem ook nauwelijks te zien. Hij verliet tijdens de opnamen zelden het zanghokje. En áls hij eruit kwam, was hij meestal hevig geëmotioneerd. Maar waardoor?
Zelf omschreef Van Morrison de plaat als een opera, bestaande uit &#8216;multiple visual sketches&#8217;. De liedjes &#8216;just came through&#8217;. Alsof hij alleen maar het medium was waardoor ze naar buiten kwamen. Maar persoonlijker dan op Astral Weeks is hij nooit geweest. Het decor is het Belfast van zijn jeugd, de tuinen, spoorlijnen, rivieren en de straten. De zanger lijkt half hallucinerend te dolen door de mist van zijn herinneringen, die soms zoet en mooi zijn, maar nooit lang. Meteen in het openings- en titelnummer wordt hij geplaagd door het verlangen &#8216;to be born again&#8217;, en is hij niet in staat rust te vinden. Of, zoals hij zingt: &#8216;to never, ever, ever wonder why&#8217;.
Voor muziekschrijver Lester Banks was het duidelijk dat Van Morrison &#8216;verschrikkelijke pijn&#8217; had. Voortdurend hangt er een zweem van geheimzinnigheid in de lucht, iets verbodens, iets obsessiefs. Algemeen wordt aangenomen dat hij het dichtst kwam bij het benoemen daarvan in &#8216;Cyprus Avenue&#8217;. Daar bevindt zich de hoofdpersoon, &#8216;caught one more time&#8217;, terwijl hij naar de &#8216;little girls&#8217; kijkt. En naar een meisje in het bijzonder, &#8216;so young and bold, fourteen years old&#8217;.
In het slotnummer &#8216;Slim Slow Rider&#8217; &#8211; als &#8216;Madame George&#8217; en &#8216;The Way Young Lovers Do&#8217; de luisteraar al op de knieën hebben gebracht &#8211; is er sprake van een meisje (hetzelfde?) dat op sterven ligt. Hij weet het, en zij weet het ook.
Daar moeten wij het mee doen. En het is meer dan genoeg. &#8216;Het is geen wonder,&#8217; schreef Banks, &#8216;dat Van Morrison het leven nooit meer zo recht in de ogen heeft gekeken. On Astral Weeks […] he confronted enough for any man&#8217;s lifetime.&#8217;
In dat licht is het opmerkelijk dat mopperkont Van Morrison besloot de plaat opnieuw uit te voeren. En op voorhand ook nogal verontrustend, aangezien hij al vele cd&#8217;s consequent zijn meest ongeïnspireerde kant toont. Maar het moet gezegd: het prachtige materiaal weet de Ierse bard ook nu nog behoorlijk te begeesteren. Al is het zeer twijfelachtig of ook maar iemand deze uitvoeringen zal prefereren boven het resultaat van die paar magische dagen in het najaar van 1968. Sander Donkers
&#8216;Astral Weeks &#8211; Live at The Hollywood Bowl&#8217; is uitgebracht door EMI. Een concertfilm zal later op dvd verschijnen. Op 27 en 28 februari zal Van Morrison &#8216;Astral Weeks&#8217; nogmaals vertolken in Madison Square Garden, New York
</div>

Feest der herkenning