Toen oom Jaap met mijn vader het Humanistisch Verbond oprichtte, was het niet hun bedoeling om alle kerken uit Nederland weg te jagen. Ze wilden alleen dat Nederlanders die geen enkele godsdienst hadden niet meer als tweederangsburgers behandeld werden. De vernietiging van alle kerken lieten ze over aan de Dageraad en aan de toekomst. Mijn eigen overtuiging als twaalfjarige was dat je juist wel de gelovigen moest overtuigen van hun domheid, dus ik ben nooit humanist geworden.
Toen dokter Zamenhof in 1887 de internationale taal Esperanto uitvond, was het zijn bedoeling om de verwarrende veelheid van talen te vervangen door één, eenvoudig te leren, taal. Zamenhof was geen taalkundige en wist niet dat talen niet alleen verschillen doordat ze aan eenzelfde ding verschillende namen geven, maar ook doordat ze een keus maken wat ze onder ‘eenzelfde ding’ verstaan. Het Russische woord roeka kan arm en hand betekenen, dus moet een Rus die Nederlands wil spreken goed nadenken opdat hij niet zegt ‘ik klap in mijn armen’ of ‘ik neem haar in mijn handen’. Een ander, veel groter, probleem kon Zamenhof niet zien, omdat men in 1887 geen idee had wat een grammatica allemaal deed om een boodschap met woorden over te brengen.
Ondanks duizenden idealistische Esperan­tisten, en ondanks het feit dat in Nederland de twee grootste komieken, Kees &#038; Wim, een televisiecursus Esperanto gaven, ondanks het feit dat men in de Oost-Europese landen graag Esperanto leerde om niet alleen Russisch over te houden, was het in 1987 duidelijk dat Zamenhofs idee onuitvoerbaar was.
Ik schreef dat in 1987 in Elseviers Weekblad op, zonder enig leedvermaak of scheldwoord. Nog nooit heb ik zoveel giftige en dreigende brieven gehad. Tegenwoordig dicteert Geen Stijl zo’n scheldbrief en honderd mensen sturen die naar je door, waarop de ontvanger zonder enige moeite al die identieke brieven uit zijn mailbus gooit. Mij deden die brieven van Esperantisten pijn, want ik begreep hun idealisme en kende bovendien een aantal als aardige mensen. Ik had dat stuk niet moeten schrijven, maar ik had wel gelijk.
Nu komt er een nieuwe domoor. Cliteur heeft een boek geschreven met de titel Moreel Esperanto, waarin hij voorstelt om alle godsdiensten met hun moralen af te schaffen en daar één nieuwe moraal voor in de plaats te zetten. Als dat zou kunnen, zou ik ervoor zijn. Elke moderne godsdienst, dus niet de Joodse of de Indiaanse, wil trouwens de wereldgodsdienst worden. Het probleem is: welke moraal gaan we aan de hele wereld geven?
Cliteurs oplossing is aandoenlijk: Cliteur wil dat de wereld Cliteurs moraal als enige ware erkent! Alsof Zamenhof had voorgesteld allemaal Pools te gaan spreken – een idee dat meer kans had dan om allemaal Esperanto te gaan spreken.
Toevallig is de moraal van Cliteur in grote lijnen die van mij. Hij beweert weliswaar dat ik zou hebben opgeroepen hem te vermoorden, maar dat was een klein misverstand: ik had juist gezegd dat elke moord de wereld slechter maakt. Cliteur kan dus niet goed lezen. Kan hij wel goed schrijven? Ik heb Moreel Esperanto niet gelezen, want je hoeft niet alle onzin te lezen.
Zamenhof las ik om de lezers van Elseviers Weekblad te vertellen hoe het met Esperanto zit. Maar het idee dat alle aanhangers van alle religies op het denkbeeld van Cliteur zouden reageren met: ‘Die man heeft gelijk. Ik hou mijn bijbel voor de zondag, maar ik volg verder precies de moraal van Cliteur, dus ik eet geen vlees meer, ik schaf ons leger af, ik juich homoseksuelen toe, ik spreek altijd de waarheid, ik vind abortus en euthanasie uitstekend, maar schaf gevangenis en schelden af,’ is nog een tikje dommer dan het idee van Zamenhof dat hij met een zelfverzonnen woordenboek zou bereiken dat alle talen afgeschaft werden.
bchugo@gmail