Kunst / Surinaamse en Nederlandse kunstenaars
Bij binnenkomst in TENT Rotterdam betreed je een verduisterde ruimte. Aan de linkerkant een batikwerk dat gestut wordt door twee dikke bamboestokken die tot aan het plafond van de hoge tentoonstellingsruimte reiken. Sri Irodikromo heeft het de titel Ingiwinti, 2010 meegegeven.
De toon is gezet. Deze kunstenaars willen niet klein of vanuit een underdogpositie werken, en ze willen al helemaal niet gestigmatiseerd worden als hulpbehoevende buitenlanders of als Nederlanders die een Surinaams uitje hebben gehad. Ze wagen een poging om de discussie over Surinaamse kunst in de Nederlandse context buiten zijn oevers te laten treden met intelligent werk dat overal zou kunnen hangen, staan en spelen.
De discussie over interculturele kunst in een geglobaliseerde wereld hing er de afgelopen jaren immers maar een beetje bij. Deze kunstenaars willen daar verandering in brengen door een fundamentele discussie aan te gaan die verder reikt dan de grenzen van de geboden ruimte, denk je, als je naar het metershoge werk van Irodikromo kijkt.
Op de achterkant van de muur die de verduisterde ruimte doorklieft is een videodrieluik geprojecteerd, Man in gold, 2009, van Mels van Zutphen. De video, die in drie delen wordt vertoond, boeit zeker de eerste vijf à zes minuten. Daarna valt op dat het eigenlijk een te lange video is. En waarom wordt die op drie schermen getoond? Het is prettig om drie bewegende beelden naast elkaar te zien omdat er veel tegelijkertijd gebeurt. Het is een verhaal dat vanuit drie invalshoeken te volgen is. Maar of dat een meerwaarde oplevert voor de verhalende kwaliteit van het werk? Nee. Dat er esthetisch gezien veel te genieten valt, wil nog niet zeggen dat het een goed werk is. Boslandcreolen die een grote boom met een kettingzaag en hakbijl omhakken om daar een ouderwetse korjaal van te maken? Voor de ingewijde kijker is dat geen nieuws. Of dat voor de niet-ingewijde kijker anders is, betwijfel ik. Het bevestigt eerder het beeld van de bosneger die vast blijft houden aan zijn eigen cultuur en blind zou zijn voor wat er zich buiten het oerwoud afspeelt.
Mensen in slagorde
Ik hoor iets bekends. Het komt uit een kleine houten doos die aan de muur vastzit. Als ik dichterbij ga staan, zie ik dat er ook een videoscherm in de doos zit. Een veertigtal Surinamers zingt door elkaar heen. Ze dragen allen een zwart gewaad en bewegen een beetje. Ze doen hun eigen ding, om het populair te stellen. Deze video van Arnold Schalks kende ik al. Het is de registratie van een performance die hij in Suriname heeft gemaakt: Someni tongo (zoveel talen), naar een gedicht van de populaire volksdichter Dobru. Veertig Surinamers in zwart uniform dragen het gedicht voor in hun eigen taal, want Suriname is een mengelmoes van culturen. Er zijn onder anderen Indianen, Hindoestanen, boslandcreolen, blanken en Chinezen. Plichtmatig en onder monotoon getrommel wordt het gedicht door hen aan de man gebracht. Je verstaat de individuele stem niet, laat staan de taal die daarbij hoort: die valt weg in de drukte van het verplichte nummer van het samenzijn. Wie heeft deze mensen in slagorde naast elkaar gezet en brengt ze statisch in beeld? Waar is Schalks? De kunstenaar is er niet. Hij is de objectieve beschouwer, de man die de pionnen neerzet, de regisseur en bedenker van deze poppenkast.
Messnede in de rug
Er hangen zwarte mensfiguren aan het plafond. Ze bungelen aan dunne touwtjes. Het is Ravi Rajcoomars Suicide, 2010. Een installatie in de centrale zaal. De witte tekst op de grijze grond is in spiegelbeeld geschreven, dus onleesbaar. De mensfiguren zijn uit hout gezaagd en met zwarte schoolbordverf beschilderd. Op de figuren zijn weer aantekeningen gemaakt met wit krijt. Soms zijn het symbolen: xxx, &#8211; &#8211; -, + + +, en dan zijn het weer korte notities. Vluchtig. Precies zoals op een schoolbord. Om moedeloos van te worden. De figuren hangen met hun hoofden naar beneden. Ze hebben zelfmoord gepleegd.
De multimedia-installatie De nacht acht, 2010 van Kurt Nahar kent vele gezichten. Kruisvormen en fallussymbolen. Collagetechnieken met de thema&#8217;s religie en politiek. Je loopt over een paars tapijt het surrealisme van de Belg René Magritte tegemoet. Zijn zwarte bolhoeden hangen aan touwtjes in de hoek van de ruimte. Er is de clowneske figuur die zelfs met de meest wrange onderwerpen als dood, machtsmisbruik, oorlog en bloederige seks een loopje neemt. De dood en het verderf (beter bekend als de Decembermoorden) die op 8 december 1982 gezaaid zijn door het leger van de toenmalige legerleider Desi Bouterse, worden door een taalkunstenaar aan de hand van de wonden van de geëxecuteerde zwarte intellectuelen cool geregistreerd: schotwond in de borst; linkerwang doorboord; tanden naar binnen geslagen met bot voorwerp; een kruis van kogels door borst en buik; opgezwollen wang en lange messnede in de rug.
Een andere vorm van geweld toont Rosebel placer mine, 2010: hyperrealistische kleurenfoto&#8217;s van Bas Princen over de brute praktijk van de grondstofwinning. Het goud wordt uit de Surinaamse bodem gedolven. Er is geen Surinamer te bekennen. De foto&#8217;s laten zien hoe het landschap uitgebuit wordt en vervolgens als desolaat gebied achterblijft. Opgedroogde grond. Je ziet een eiland zonder natural resources. Alles is weg. Kale bomen. Uitgedroogd. Op.
Angst voor het onbekende
Na enkele mindere werken zie ik de tekstschilderijen van Neil Fortune. Ze tonen een begin van iets interessants. Hij studeert dit jaar af aan de Rietveld Academie. Dat is te zien, want de schilderkunstige vondsten zijn pril. De schilder is zich duidelijk aan het ontwikkelen. Kleur, vorm en inhoud zijn aanwezig. Erg eigen zijn die nog niet.
Ook George Struikelblok is duidelijk in ontwikkeling. Hij legt spiegels, die in een kinderlijke stijl met stift beschreven zijn, op de grond. De handspiegels zijn door de handen van weeskinderen gegaan. Zij hebben hun eigen verhaal op de spiegel getekend. Hartjes, &#8216;Ik mis je, papa en mamma&#8217;, &#8216;Ik ben geboren als bloem in huis&#8217;. Schrijnende bekentenissen die de vloer in Rotterdam bedekken. Het heeft iets teders, maar dan wel in naïeve zin. De kunstenaar heeft de reflecties op de spiegeltjes van de kinderen open en bloot tentoongesteld. Hij geeft ze weg op een presenteerblaadje, of erger nog: hij zet ze in als autonome kunstwerken die door het hongerige &#8211; lees westerse &#8211; kunstpubliek gratis en voor niets te consumeren zijn.
Maar een kunstenaar moet zich leren wapenen. Hij moet het discours leren kennen om daar zijn voordeel mee te doen. En eigenlijk geldt dat voor de meeste kunstenaars in deze show.
Over het geheel genomen is de angst voor het onbekende de belangrijkste motor van dit uitwisselingsproject geweest. De Nederlanders en de Surinamers moesten elkaar, waarschijnlijk onbewust, zwartmaken zodat de eigen problemen verbleekten. Wie zijn hier debet aan? De versnipperde samenlevingen van daar en hier. Die blijken een ongedefinieerde massa die parasiteert op de mestvaalt.
‘Paramaribo Perspectives, een uitwisseling tussen Surinaamse en Nederlandse kunstenaars’, TENT Rotterdam. Tot 31 oktober 2010.
Michael Tedja (Rotterdam, 1971) studeerde onder meer aan de Rietveld Academie en het Sandberg Instituut. In 1998 werd hij genomineerd voor de NPS Cultuurprijs en in 2001 ontving hij de Charlotte Köhler Prijs. Hij schreef de romans ‘A.U.T.O.B.I.O.G.R.A.F.I.E.’ en ‘Hosselen’.