Binnenland
Dinsdag 16 januari was de bestuurlijke elite van Nederland bijeen op een congres, belegd door de twee belangrijkste adviesorganen van het kabinet: de Sociaal-Economische Raad en de Wetenschappelijke Raad voor het Regerings­beleid. Iedereen die achter de schermen een beetje meetelt, gaf acte de présence: Paul Schnabel van het Sociaal en Cultureel Planbureau, Coen Teulings van het Centraal Planbureau, Margo Vliegenthart van de MBO-raad, British Telecom-topman Ben Ver­waayen. Ze zeiden allemaal het zelfde: de verzorgingsstaat moet worden veranderd in een activerende participatiemaatschappij. Te veel Nederlanders leunen nu achterover en zo win je het nooit van de bewoners van Shanghai en Bangalore. Senioren, vrouwen, allochtonen – ze moeten aan het werk. Anders stort het sociale bouwwerk op den duur in. Het symposium was bedoeld als handreiking aan het nieuw te vormen kabinet – stond in de uitnodiging te lezen. Balkenende, Bos en Rouvoet konden een beetje hulp van hun vrienden in het maatschappelijk middenveld wel gebruiken. De Nederlandse politiek is sinds het rampjaar 2002 van slag, vatte SER-voorzitter Alexander Rinnooy Kan tegen borreltijd de gevoelens samen: ‘Het middenveld heeft voor de broodnodige continuïteit gezorgd.’
Bescheidenheid is nooit de sterkste kant van Rinnooy Kan geweest, maar dit keer heeft hij groot gelijk. Politici als Jan Peter Balkenende liepen achter populisten als Pim Fortuyn en Herman Heinsbroek aan, ruilden het ene kabinet met de LPF voor de andere coalitie met D66 in, lieten zich verblinden door de ‘stoomwals zonder stuur’ Rita Verdonk. Minister van Sociale Zaken Aart Jan de Geus dramde zo door over WAO en prepensioen dat het Museumplein vol liep met demonstranten. Niet alleen de gestaalde kaders van de FNV, ook ’s lands bestuurders klaagden over het autisme van het kabinet. Najaar 2004 maakte Vrij Nederland een rondgang langs vertegenwoordigers van de SER en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Het leverde uitspraken op als: het kabinet heeft zich vervreemd van werkgevers en werknemers, De Geus kan niet onderhandelen, Balkenende luistert niet. Piloten die zich in hun cockpit hadden opgesloten en geen contact meer onderhielden met de passagiers, noemde dit blad Balkenende en de zijnen. Ondertussen smeedden werkgevers en werknemers compromissen die wel op maatschappelijk draagvlak konden rekenen.
Nu moet Balkenende het boegbeeld zien te worden van een samenwerkingsverband met twee partijen die kritiek hadden op zijn hautaine gedrag tegenover de sociale partners. Het SER-bulletin interviewde onlangs de Kamerleden Jet Bussemaker van de PvdA en Tineke Huizinga van de ChristenUnie. Volgens Bussemaker hadden Balkenende I, II en III van hun verhouding met de SER ‘een zootje gemaakt’. Centrumrechts was als een olifant door de porseleinkast gestormd, constateerde Huizinga. Haar devies voor het volgende kabinet: ‘Niet doordrammen, maar zoeken naar consensus!’
De man die Balkenende moet helpen zijn draai te maken, informateur Herman Wijffels, is toevallig oud-voorzitter van de SER. Tussen hem en de premier bestaat een pikante verhouding: begin jaren tachtig schreef Wijffels voor het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA al een gezaghebbend rapport over de zorgzame samenleving. Rond die tijd kreeg Balkenende als jong broekie een baan bij dat instituut aangeboden. In 1995 maakte Wijffels (toen president-directeur van de Rabobank) deel uit van het Strategisch Beraad dat het CDA aan de nota Nieuwe normen, vaste waarden hielp. WI-staflid Balkenende mocht als secretaris van die commissie de notulen bijhouden. De twee Zeeuwen onderhielden een vader-zoonrelatie en er kon geen twijfel over bestaan wie de vader en wie de zoon was.
Zeven jaar later waren de bordjes verhangen. Balkenende was premier. Hij maakte brokken. Wijffels bood zijn diensten aan. De dag na de betoging op het Museumplein verscheen hij in Buitenhof. Als het kabinet het hem vroeg, was hij bereid met de vakbeweging te praten. Nog geen jaar later publiceerde CDA-veteraan Bert de Vries het boek Overmoed en onbehagen, waarin hij Balkenende en zijn volgelingen met de Amerikaanse neoconservatieven vergeleek. Wijffels wilde daarover een goed gesprek op gang brengen. Tot twee keer toe wimpelde Balkenende zijn aanbod af. De premier meende de hulp van zijn leermeester niet nodig te hebben. Hij wilde niet onder curatele worden gesteld.
Nu gebeurt dat toch. De taoïstisch ingestelde oud-bankdirecteur zal zijn vroegere rechterhand er indringend op wijzen hoe in Nederland sociaal-economisch beleid moet worden gevoerd: ‘Niet doordrammen, maar zoeken naar consensus!’
Via NRC Handelsblad beklaagden anonieme ambtenaren van het ministerie van Financiën zich erover dat de informateur hun berekeningen nog steeds niet heeft opgevraagd. Geen wonder, want Herman Wijffels heeft al een stuk. Welvaartsgroei door en voor iedereen, heet het. Officieel werd de SER-studie door Rinnooy Kan naar buiten gebracht. Maar zijn voorganger, die in april 2006 vertrok, was het grote brein erachter. Kroonlid Kees Goudswaard in het SER-bulletin: ‘Iedereen weet hoe intensief Herman Wijffels hiermee bezig is geweest.’ Op landgoed Lauswolt en in De Zwaluwenberg slaat de polder terug. Reken er maar vast op dat het komende regeerakkoord bol staat van termen als de activerende participatiemaatschappij.

Gerelateerd