Interview L.A. Raeven
Gezocht: ideaal individu. Met een advertentie van deze strekking hebben Angelique en Liesbeth Raeven wel eens medewerkers geworven voor een van hun kunstprojecten. Op zich geen rare oproep; elke werkgever zoekt naar de ideale persoon voor het vervullen van een vacature. Maar de eisen die de gezusters Raeven in hun advertentie formuleerden, gaven aan het begrip &#8216;ideaal&#8217; een vreemde draai. Er waren allemaal lichaamsmaten voorgeschreven: een maximum aantal centimeters voor de heupomvang en een minimum voor de lengte van armen en benen. Personen met amper borstontwikkeling en een &#8216;kinderlijke verschijning&#8217; werden vooral aangemoedigd om te solliciteren. En de vaardigheden waarover dit ideale individu moest beschikken, waren niet bepaald praktisch.
Angelique Raeven schiet in de lach als ze in het Arnhemse Museum voor Moderne Kunst langs de advertentie komt. Deze hangt aan de muur bij de overzichtstentoonstelling van het werk van L.A. Raeven &#8211; de naam waaronder de eeneiige tweeling al een jaar of tien optreedt. &#8216;Normaal staat er in een advertentie dat je stressbestendig moet zijn en creatief, maar bij ons staan eigenlijk allemaal nadelen.&#8217; Ze wijst naar hun eigen lijstje gevraagde vaardigheden, waar &#8216;ongewone eet- en drinkgewoontes&#8217; bij staat, en &#8216;problemen bij het maken van keuzes&#8217; &#8211; heel grappig, vindt Angelique Raeven. De oproep riep hevige reacties op, zoals wel vaker gebeurt bij de projecten van L.A. Raeven. De (Engelstalige) advertentie werd door The Guardian geweigerd: het kunstenaarsduo zou discrimineren en zich zelfs schuldig maken aan kinderporno. De tekst appelleert inderdaad aan de verheerlijking van te magere, kinderlijke lichamen door de mode-industrie en de modellenwereld. Maar wie zich in dit project verdiept, ontdekt dat het ook iets anders vertelt. De gezochte persoon is namelijk Angelique zelf, die er op het moment dat de advertentie werd opgesteld (in 2000) zo uitzag, en zelf de voorgeschreven onhebbelijkheden vertoonde. We leven in een tijd waarin vooral opgroeiende meisjes zich spiegelen aan onhaalbare ideaalbeelden en iedereen het beste uit zijn eigen leven dient te halen. Het getuigt van originaliteit en geestigheid om de boel om te draaien. Hoe afwijkend je er zelf ook uitziet, als je jezelf tot een perfecte persoon verklaart, dan leidt je ook een perfect leven, aldus de gezusters Raeven.
Concurrentiestrijd
Bij een rondleiding over de tentoonstelling tonen de zussen zich vrolijker dan het duistere imago van hun werk doet vermoeden. Vrolijker ook dan hun verschijning in de documentaire L.A. Raeven &#8211; de verbeelding voorbij die Lisa Boerstra over de tweeling maakte, een intiem en heel ingetogen portret waarin je de zussen in hun gezamenlijke huis ziet rommelen, ziet piekeren over beslissingen voor een nieuw werk, en moeizaam hoort praten over een toekomstige verandering die hun beiden zwaar valt: de beslissing van Liesbeth om apart van haar zus te gaan wonen. Een vrij normale behoefte voor zussen van om en nabij de veertig die hun eigen liefdesrelaties hebben, maar uit de zwaarmoedigheid van hun gesprekken hierover blijkt dat het bij deze tweeling zo eenvoudig niet ligt.
Boerstra is in haar documentaire dicht bij de zussen gekomen, maar het is alsof de camera niet de sprankeling vat die de identieke tweeling in het echte leven óók oproept. Ze vullen elkaar razendsnel aan, herhalen soms in een echo elkaars woorden, om dan plotseling tegen elkaar uit te vallen alsof er geen Vrij Nederland-journaliste bij staat. &#8216;Waarom moet je toch altijd zo overdrijven, Angelique!&#8217; roept Liesbeth uit als haar zus bij de video-installatie The height of Vanity uit 2008, over een Chinees meisje dat haar benen operatief heeft laten verlengen, vertelt dat het meisje drieëndertig cosmetische operaties heeft laten doen. &#8216;Het zijn er maar dertig!&#8217;
Ze hebben zich ingehouden in de nabijheid van de cameraploeg, verklaren de zussen. Dat hebben ze geleerd van een BBC-documentaire die eerder over hen werd gemaakt, en waarin het leek of ze voortdurend aan het ruziën waren. Toch hoort een felle strijd bij hun dagelijkse bestaan. Love knows many faces is de titel van hun indrukwekkende korte film uit 2005, waarin Liesbeth en Angelique in een meertje bij Ankeveen zwemmen. Het gepoedel in de vrije natuur heeft in deze filmloop iets sinisters. De bewegingen van de tweeling zijn traag en ongericht, alsof ze foetussen zijn in een baarmoeder, en ze klampen zich steeds aan elkaar vast in een verstikkende omhelzing. Alsof ze elkaar proberen te verdrinken. In ander werk spitst die strijd op leven en dood zich toe op eetgedrag: de tweeling is een periode angstaanjagend mager geweest, en bij een aantal projecten hebben zij de bizarre rituelen en strenge regels uitvergroot waarmee zij hun voeding heel lang exact op elkaar hebben afgestemd, opdat de één niet meer zou gaan wegen dan de ander. Toen ze nog thuis woonden, werd hun moeder gek van de signalen die de meisjes elkaar aan tafel gaven, vertelt Liesbeth Raeven in de documentaire van Lisa Boerstra. De meisjes moesten hun bord leegeten. &#8216;Maar ja, wat is leeg? Mag je één erwtje overlaten? Of misschien ook twee?&#8217; De ondeugende blik waarmee ze de interviewster aankijkt, verraadt de macht die ieder slecht etend kind uitoefent op bezorgde ouders, een wanhopig stemmend krachtenspel dat zich bij de ongrijpbare wisselwerking tussen een tweeling nog verdubbelt. Hier duikt anorexia op als gevolg van een concurrentiestrijd die misschien in de baarmoeder al is begonnen.
Pijnlijke scheiding
Hoe sterk de krachten kunnen zijn die binnen een tweeling woeden, blijkt uit de moeite die Angelique en Liesbeth Raeven moeten doen om hun verstrengelde levens weer uit elkaar te trekken na jarenlang te hebben samengewerkt en -gewoond. In hun studietijd hebben ze aanvankelijk verschillende wegen bewandeld. Angelique ging naar de modeacademie en Liesbeth volgde een opleiding als verpleegster. Maar als kunstenaarsduo konden ze hun verworven specialismen op een intrigerende manier verenigen: in het werk van L.A. Raeven herken je Angeliques affiniteit met de schoonheidsidealen van de modewereld en Liesbeths klinische beschouwing van ziektebeelden. Het feit dat Liesbeth hun twee-eenheid wil doorbreken &#8211; een slepend proces waar de documentaire van Lisa Boerstra verslag van doet &#8211; heeft er óók mee te maken dat zij, in tegenstelling tot Angelique, een kind wil. &#8216;Als wij samenleven, menstrueren wij niet,&#8217; vertelt ze als we op de tentoonstelling voor een installatie staan te dralen. &#8216;Pas als we apart van elkaar zijn, komt er sporadisch een cyclus op gang.&#8217;
Ze zegt het nuchter, als een constatering, maar de implicaties van deze mededeling zijn dramatisch voor een tweeling die moeilijk zonder elkaar kan. Het verklaart ook waarom Liesbeth bezig is met IVF, waar ze in de documentaire openlijk verslag van doet. &#8216;Als je in een tweelingrelatie zit, is er blijkbaar geen noodzaak om vruchtbaar te zijn,&#8217; concludeert Angelique in een interview dat de tweeling heeft gehouden met een Engelse professor die onderzoek doet naar eetstoornissen bij tweelingen, en dat in de mooie overzichtscatalogus staat die dit jaar is uitgebracht.
Het besluit van Liesbeth om zich tot IVF te wenden, heeft zelfs gevolgen voor hun fysieke verschijning. Door het verschil in medicijngebruik tussen de ene en de andere zus is de botontkalking waar ze beide aan lijden bij Liesbeth tot stilstand gekomen, maar bij haar tweelingzus niet. Die botontkalking is zo ernstig, dat de ruggengraat van Angelique in een paar jaar tijd is ingezakt, waardoor zij nu korter is dan Liesbeth. En dat terwijl zij altijd de langste was van de tweeling, een onderscheidend kenmerk dat handig was voor mensen die de twee zussen uit elkaar probeerden te houden. &#8216;Dat is het vervelende: ik moet steeds uitleggen dat het nu anders is,&#8217; verzucht Angelique. Het goede nieuws zou kunnen zijn dat de botontkalking bij Liesbeth wél is gestopt. Maar het is moeilijk om daarvan te genieten als jouw eigen geluk samenvalt met het geluk van een ander. &#8216;Ik denk steeds: we moeten in het vervolg maar precies dezelfde medicijnen nemen,&#8217; zegt Liesbeth. &#8216;Dan hoef ik me ook niet zo schuldig te voelen naar Angelique toe.&#8217;
Naarmate je meer te weten komt over de obstakels waar de tweeling mee kampt, wordt hun werk gelaagder. De videoinstallatie over het Chinese meisje dat haar benen operatief laat verlengen, is niet alleen gemotiveerd door de nieuwsgierigheid van L.A. Raeven naar de wrede implicaties van de wens om te voldoen aan een westers schoonheidsideaal. De tweeling herkent zich wellicht ook in het &#8216;gecorrigeerde&#8217; lichaam van het Chinese meisje, dat alleen nog maar voorzichtig mag lopen omdat haar verlengde botten zo broos zijn, en dat nu zulke lange onderbenen heeft, dat de verhoudingen een beetje zijn zoekgeraakt.
In hun meest recente werk A Dream loopt Angelique op krukken door een monumentaal huis te dwalen, waar ze een mooi geklede en opgemaakte Liesbeth telkens om de hoek ziet verdwijnen. Het is opnieuw een film die de elementen bevat waar L.A. Raeven steeds mee varieert: de zieke versus de gezonde, de krukken uit de gezondheidszorg versus de wereld van mode en glamour. Tegelijk raakt A Dream aan het werkelijke drama waar de zussen middenin zitten: Angelique had door de botontkalking haar heup gebroken, en haar wanhopige zoektocht naar de zich snel verplaatsende zus weerspiegelt de pijnlijke scheiding van hun wegen.
Een kopie van jou
Ongemakkelijke kunst is dit, die de bezoeker zelden een fijn gevoel geeft. De zussen zijn gewend geraakt aan de heftige reacties die ze oproepen. Dat ongemak komt niet alleen door hun focus op het anorectische lichaam. De films en foto&#8217;s waarin zij zelf optreden, maken korte metten met het romantische idee dat veel mensen hebben bij een identieke meerling. &#8216;We zetten het beeld neer van een onaangename tweeling, omdat mensen altijd denken dat het leuk is om een tweeling te zijn, want je hoeft nooit meer alleen te zijn,&#8217; verklaart de tweeling in de catalogus. &#8216;Maar het is een heel griezelig idee om gekloond te zijn. Er bestaat een kopie van jou, een spiegelbeeld waar je altijd mee wordt geconfronteerd.&#8217;
De tentoonstelling in Arnhem hangt vol formulieren, staatjes en onderzoekslijsten. Lichamen worden opgemeten, fotomodellen die voor een paar uur in een lege ruimte zijn opgesloten, krijgen een cijfer op hun schouder en over hun gedrag wordt minutieus gerapporteerd. Deze obsessie komt voort uit het vergelijkende onderzoek die elke eeneiige tweeling voelt in de blik van iedereen die hen ontmoet: wie van de twee is mooier, slimmer, creatiever, vrolijker? Maar de zussen noemen ook de nazi-arts Joseph Mengele als een inspiratiebron. Zijn experimenten met tweelingen liggen ver achter ons. Maar misschien voelt elke eeneiige tweeling zich wel een levend experiment. Voor enkelvoudige individuen is immers de vraag &#8216;hoe was mijn leven anders gelopen als ik die en die beslissing niet had genomen?&#8217; slechts een theoretische kwestie. Een identieke tweeling ziet in zijn of haar rondlopende spiegelbeeld de uitwerking van elke onderscheidende keuze. En het is blijkbaar niet altijd makkelijk om daarmee in het reine te komen.
De film ‘L.A. Raeven – de verbeelding voorbij’ van Lisa Boerstra gaat in première op het IDFA, zie www.idfa.nl.
De tentoonstelling ‘L.A. Raeven’ is tot 28 november te zien in het Museum voor Moderne Kunst in Arnhem.
Het boek ‘L.A. Raeven &#8211; Analyse/Research Paris’ is te koop bij Ellen de Bruijne Projects, Rozengracht 207, Amsterdam, www.edbprojects.nl

Marijn van der Jagt

Gerelateerd