&#8216;Langdurige vorstperiode in aantocht&#8217;, kopte de site weer.nl van Meteo Consult eind januari. Op het Radio 1 Journaal werd zelfs al gesproken over een Nederlands Kampioenschap schaatsen op natuurijs. Maar in zijn weerpraatje repte RTL-weerman Peter Timofeeff alleen over kwakkelweer voor de komende week en SBS-weerman Piet Paulusma voorspelde een dag later temperaturen van acht graden voor het eerste weekend van februari. Paulusma kreeg gelijk. Hoe kan het dat de weersvoorspellingen van de verschillende weermannen soms zo sterk uit elkaar lopen?
De vader van het weerbericht is Robert Fitzroy. Hij stond aan de wieg van de Britse Met Office, ontwikkelde de technieken van de moderne meteorologie en verzorgde de eerste weerberichten in The Times. Maar zijn voorspellingen klopten zo vaak niet, dat hij overladen werd met kritiek van andere wetenschappers, de media en zelfs het parlement. Op 30 april 1865 zette Fitzroy een scheermes in zijn hals omdat hij het niet meer kon verdragen voor de zoveelste keer belachelijk gemaakt te worden na opnieuw een verkeerde weersvoorspelling.
Honderdvijfenveertig jaar later is er eigenlijk niet zo veel veranderd. Als Fitzroy nu een bekende televisiemeteoroloog was geweest, had hij waarschijnlijk niet veel minder kritiek gekregen. In Engeland ontstond vorige maand nog ophef nadat de Met Office de sneeuwval van 13 januari onderschatte. Naar verluidt overwoog de BBC zelfs om het contract met het weerinstituut te verbreken. In Nederland is veel kritiek op het weeralarm en nog niet zo lang geleden stelde de PVV kamervragen aan minister Cramer over verkeerde temperatuurmetingen in de Bilt. Reken maar dat Piet Paulusma, Peter Timofeeff en Erwin Krol met gemengde gevoelens naar de supermarkt gaan. &#8216;Hé Erwin, ik heb een paar dure schaatsen gekocht &#8211; het zou toch gaan vriezen?&#8217;
Weerfanaten
Driehonderdvijfenzestig dagen per jaar, vierentwintig uur per dag zitten hoogopgeleide meteorologen in de weerkamers van het KNMI in De Bilt en Meteo Consult in Wageningen naar grote beeldschermen te kijken. Satellietbeelden laten zien hoe de wolken bewegen, radarbeelden tonen waar neerslag valt en supercomputers berekenen hoe het weer de komende uren, dagen en zelfs weken evolueert. Toonaangevende modellen zijn die van het European Centre for Medium-Range Weather Forecasts (ECMWF) en het Amerikaanse Global Forecast Model (GFS). Vier keer per dag is er een run van het Amerikaanse model en twee keer per dag een van het Engelse. Op het KNMI draait daarnaast viermaal daags het Hirlam model, dat alleen de luchtstromingen in het gebied rond Nederland simuleert. Maar nog steeds gaan weersvoorspellingen vaak verkeerd en komen er van verschillende media verschillende weerberichten.
Tot voor kort was het vrijwel onmogelijk om na te gaan waar dat aan lag. Meteorologen houden niet van pottenkijkers. Vragen over de kwaliteit van de weersvoorspellingen liggen bij Meteo Consult en het KNMI erg gevoelig. Maar de laatste jaren is het mogelijk om met de meteorologen mee te kijken. Een groot deel van de informatie die de weerkamermeteorologen hebben, is vrij beschikbaar op internet. Op de site buienradar.nl staan actuele kaarten met radar- en satellietbeelden en op de site van de Duitse Wetterzentrale rolt de zogeheten modeluitvoer van het ECMWF en het Amerikaanse GFS binnen. Weerfanaten bespreken de kaarten meteen als ze binnenkomen op het forum weerwoord.be, een Belgische website waar Nederlandse en Vlaamse weeramateurs, meteorologen en weergekken elkaar ontmoeten.
Twéé Elfstedentochten
Je hoeft het forum op weerwoord.be niet lang te volgen om te ontdekken dat weerfanaten temperamentvolle romantici zijn die vanaf november hopen op hetzelfde: een legendarische winter die je je leven lang bijblijft. Voor sommigen was 1997 de laatste echte winter, toen werd voor het laatst een Elfstedentocht gereden. Anderen wachten op een herhaling van 1979, toen Noord-Nederland bedolven lag onder sneeuwduinen van drie meter hoog. Gepensioneerde meteorologen lachen om dit soort &#8216;prikjes&#8217; en &#8216;kwakkelwinters&#8217; en kijken uit naar een herhaling van 1963, toen een geïmproviseerde weg in het ijs van het IJsselmeer gehakt was en er ijsschotsen dreven voor kust van Scheveningen.
Romantici zijn er in twee smaken. De hoopvolle optimisten die overal spannende dingen zien en sceptische pessimisten die weten dat het saaiste scenario de werkelijkheid het meest zal benaderen. De optimisten zien altijd aanwijzingen dat het keihard gaat vriezen of dat grote hoeveelheden sneeuw gaan vallen. Als dat niet deze week is, dan over twee weken. Desnoods toveren ze het Japanse weermodel (&#8216;Jaap Aap&#8217;) uit de hoge hoed om een of andere apocalyptische weerkaart van tien dagen vooruit te laten zien. Altijd is er wel ergens een computermodel dat op de lange termijn vorst voorspelt.
De meest uitgesproken optimist verschuilt zich achter de naam Seppie. Toen zich in de tweede week van december de eerste vorstdag aankondigde, schreef een weerwoorder: &#8216;O nee, Seppie zal al wel over een Elfstedentocht gaan beginnen.&#8217; Waarna Seppie monter opmerkte dat als de vorst al zo vroeg in het jaar inviel, het misschien wel mogelijk was om in één winter twéé Elfstedentochten te organiseren.
Aan de andere kant van het spectrum staan de pessimisten. Zij geloven pas dat het hard gaat vriezen als de ijsbloemen op het raam staan. En ze zijn het gespeculeer helemaal zat. &#8216;Want het gaat toch altijd mis. Het komt allemaal door die vervloekte visbak.&#8217; Wind vanaf de Noordzee, die &#8216;s winters relatief warm is, is de grote vijand van weerwoorders.
Piet had gelijk
Weerwoord.be is een afspiegeling van de niet-digitale wereld. Als het ene weermodel geen sneeuw aankondigt en het andere model veel sneeuw, zullen de visies van de meteorologen uiteen lopen en zal het weerbericht een scenario beschrijven waarover de meteorologen het eens kunnen worden. Dat is een van de redenen dat voorspellingen van de grote weerinstituten vaak minder extreem zijn dan die van individuele weermannen. Voor 17 december voorspelde Piet Paulusma een belachelijk pak sneeuw van 30 tot 40 centimeter. De weerwoord-site ging zowat uit de lucht van het hoongelach. Belachelijk, die voorspelling!
De volgende dag begon het in Noord-Nederland te sneeuwen zoals het in jaren niet gesneeuwd had. Op weerwoord verschenen berichten over enorme sneeuwval. Over scharende vrachtwagens op de A7, terwijl het KNMI het nog steeds had over vijf tot tien centimeter sneeuw. Later verscheen een bijna fluisterend berichtje. &#8216;Heeft iemand al opgemerkt dat Piet Paulusma gelijk had?&#8217; Sindsdien spreken de weerwoorders met iets meer respect over Paulusma.
Lantaarnpaalstaren
Ook over de sneeuwsituatie van woensdag 6 januari, toen de ring Amsterdam tot diep in de nacht vast stond, was veel te doen. De kritiek op weerwoord was dat het KNMI wel erg laat kwam met een sneeuwwaarschuwing. Maar ook op weerwoord had niemand de zware sneeuw aan zien komen. Sneeuwbuien zijn grillig. Ze kunnen uitsneeuwen, maar ook samensmelten tot enorme sneeuwbuien. Pas een uur of zes van tevoren is duidelijk of er in plaats van een enkele bui een cluster aankomt. In de ochtend van 6 januari was eenvoudigweg helemaal nog geen zware sneeuwbui te zien. Toen duidelijk was dat buien samenklonterden tot een enorme wolk die recht op Amsterdam afging, reageerde het KNMI met een waarschuwing.
Of er sneeuw valt of regen en hoeveel, is vaak moeilijk te voorspellen. Het KNMI en Meteo Consult hier op aanvallen, zoals de BBC met het Met Office doet is onrechtvaardig. Niemand weet een dag van tevoren hoe een sneeuwsituatie precies uitpakt en met name het KNMI kan het zich niet veroorloven om te gokken met voorspellingen. Ze moeten Schiphol duidelijk uit kunnen leggen waarom ze een paar landingsbanen dicht moeten gooien en kunnen dan niet aankomen met iets als &#8216;gevoel&#8217; of het &#8216;zesde zintuig&#8217;. Piet Paulusma kan veel makkelijker iets roepen.
Wel lijkt het soms of het KNMI traag reageert. Op weerwoord verschijnen tijdens sneeuwbuien soms berichten over zware sneeuwval. &#8216;Lantaarnpaalstaren&#8217; noemen de weerwoorders dat. Als jongens in hun pyjama, rechtop in bed, zitten de weeramateurs in het donker naar de straatverlichting te staren om te kijken of het nog steeds sneeuwt. De meldingen rollen dan binnen. &#8216;In Woerden nu zware sneeuwval.&#8217; &#8216;Hier in Utrecht nu ook. Zicht loopt terug.&#8217;
Het lijkt vaak nogal lang te duren voordat het KNMI op dat soort momenten een weeralarm uitroept. Maar dat is niet omdat de meteorologen in de weerkamer zitten te slapen. Pas als op een gebied van vijftig bij vijftig kilometer zware sneeuw valt, mag er op de &#8216;rode knop&#8217; gedrukt worden. Intern is daar veel discussie over bij de weerinstituten. En sinds 1 februari zijn de weerwaarschuwingen sterk verbeterd (zie kader).
Kantelmomenten
Dat Piet Paulusma het weer van het eerste weekend van februari goed voorspelde, is niet omdat &#8216;PP&#8217; het zo veel beter ziet dan de grote weerinstituten. De hele laatste week van januari lieten het ECMWF-model en het Amerikaanse GFS-model zien dat het de eerste week van februari keihard zou gaan vriezen. Op weerwoord.be vielen pessimisten en optimisten elkaar in de virtuele armen. Met deze aankomende vorstperiode erbij zou de winter van 2010 uitgroeien tot een winter van het formaat 1979 of 1997. Maar tot grote irritatie van de weerwoorders, deden weermannen en -vrouwen op radio en tv of er niks aan de hand was. Pas op 29 januari durfde Meteo Consult het aan om vorst aan te kondigen op de website. Peter Timofeeff bleef diezelfde dag nog steeds dwars liggen. &#8216;Het blijft gewoon een beetje kwakkelen.&#8217; Maar de sluwe Timofeeff schatte de situatie goed in. Zelden vertoonden de modellen zo&#8217;n radicale omslag als op de dag die op weerwoord al is omgedoopt tot &#8216;zwarte zondag&#8217;. De vorst was van de ene op de andere dag uit de modellen verdwenen. En er verschenen temperaturen van 10 graden Celsius op de kaarten.
Een doorgewinterde weerman weet dat je een door computermodellen aangekondigde weeromslag niet te snel serieus moet nemen. De modellen hebben moeite met dergelijke kantelmomenten. Het weer is dan soms letterlijk onvoorspelbaar. Na het omslaan van de weermodellen durfde de roekeloze Piet Paulusma het aan om deze omslag de andere kant op wél serieus te nemen. En hij had geluk. Het eerste weekend van februari was erg zacht. Maar zijn voorspelling dat het gedaan was met de vorst was weer helemaal fout. Want de modellen zijn nu weer een andere kant op gevlogen. Waarschijnlijk vriest het als u dit leest. Timofeeff zal het liever op gekwakkel houden, want een goede weerman blijft zo vaag mogelijk.
Weeralarm
Sinds maandag 1 februari hanteert het KNMI een nieuwe systematiek om te waarschuwen voor extreme weersomstandigheden. Het KNMI maakt onderscheid tussen drie fasen.
1. Waarschuwing voor gevaarlijk weer. Die geeft het KNMI op zijn vroegst 48 uur voordat er een kans van zestig procent bestaat dat een gevaarlijke weersituatie optreedt.
2. Waarschuwing voor extreem weer. Wordt op zijn vroegst 24 uur voor de weersituatie aangegeven. Ook hier geldt dat er zestig procent kans moet zijn dat de situatie optreedt.
3. Weeralarm. Wordt uiterlijk twaalf uur voor het weersverschijnsel afgegeven als er een negentig procent kans bestaat dat het zal optreden.
De waarschuwingen kunnen nu per regio verschillen. Zo kan er een weeralarm zijn voor Friesland en een waarschuwing extreem weer voor Noord-Holland. De waarschuwingen zijn op NOS-teletekst te vinden op pagina&#8217;s 710 en 713 en worden verder verspreid via extranet, fax, e-mail, sms en internet.

Gerard Janssen

Gerelateerd