Met een tevreden blik moeten de Amsterdamse ‘bloemenhandelaar’ Mient K. (bedoeld wordt: Mink K., MH 5/4/2006) en zijn vrienden hun televisie hebben uitgezet. De laatste verhoren van de parlementaire enquêtecommissie opsporingsmethoden, onder leiding van Maarten van Traa waren beëindigd.

De naam Mient K. was niet één keer gevallen tijdens de openbare zittingen die in het najaar van 1995 bijna dagelijks werden uitgezonden. En de hele tijd was het vooral over softdrugs gegaan. Mient K. en zijn criminele achterban waren letterlijk en figuurlijk buiten beeld gebleven.

Wie zijn oor te luisteren legt in onder- en bovenwereld wordt altijd gewaarschuwd: ‘Mient K. is levensgevaarlijk.’ En dan volgt een veelbetekenende blik. Alleen zijn advocaten zeggen uiteraard dat hij een ‘vriendelijk mens’ is. Volgens hen heeft niemand iets van hem te duchten.

Hij heeft nog acht jaar gevangenisstraf te goed, een oude zaak over wapenhandel, maar die is om onverklaarbare redenen nooit ten uitvoer gelegd. Zijn raadslieden hebben goede hoop dat hij zijn straf helemaal niet hoeft uit te zitten. ‘Voorlopig fietst hij gewoon door Amsterdam.’

In het milieu wordt er meestal schichtig gekeken als de praktijken van Mient K. ter sprake komen. Maar er is ook bewondering. Hij wordt gezien als een intellectueel. Hij spreekt ook vloeiend Hebreeuws.

Mient K. is een king pin in het Amsterdamse circuit. Maar eind jaren tachtig, begin negentig, dachten ze bij het Interregionaal Recherche Team van de politie van Amsterdam, Haarlem en Utrecht nog dat hij hooguit tot het ‘criminele middenkader’ behoorde, dat hij een van de vele subaannemertjes was in het milieu.

Wel zou Mient K. contacten onderhouden met Delta, een criminele organisatie die politie en justitie in die tijd als de poldervariant van de Italiaanse maffia beschouwden. Doelwit nummer 1 van het IRT.

De leiding van het Delta-misdaadkartel zou in handen zijn van een advocaat, een pornohandelaar en Etienne U. (U. is jarenlang afgeschilderd als de grootste ‘drugsbaron’ van de lage landen, maar werd eerder dit jaar vrijgesproken van handel in softdrugs en leiding geven aan een criminele organisatie; het enige feit dat overeind bleef was een belastingdelict.)

Tweehonderd containers
Politie en justitie gingen in het IRT-tijdperk tot het uiterste om hun doel te bereiken, en namen het niet zo nauw met de wet. Opsporingsregels werden opgerekt en informanten hadden de tijd van hun leven. Ze mochten volop strafbare feiten plegen, waarbij de politie zelfs een handje hielp, in de veronderstelling dat boeven met boeven gevangen moesten worden. Via een omvangrijk netwerk van criminele tussenpersonen – het IRT runde een hele stal informanten en infiltranten – hoopte het team uiteindelijk in de directiekamer van het vermeende Delta-imperium uit te komen.

Intussen beleefde de drugshandel gouden tijden.

‘Tot de grond toe afbranden,’ vond de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Ien Dales in 1993 dan ook. Terstond besloot ze het IRT met onmiddellijke ingang op te heffen. Ze had net vernomen dat het paradepaardje van opsporingsland pogingen wilde doen om behalve softdrugs , ook ‘gecontroleerd’ cocaïne in te voeren. Bij wijze van ‘proef’ wilde het IRT zijn criminele infiltranten toestaan om vijftig kilo coke te smokkelen. Als dat goed liep, zouden ze drieduizend kilo mogen bestellen bij de narcokartels in Colombia. Den Haag wilde scoren in de war on drugs, maar met deze cowboymethode ging het team volgens de minister ver over de schreef. De Haagse politici konden niet toestaan dat Nederlandse overheidsdienaren zo nauw betrokken raakten bij de handel in harddrugs.

Binnen het team had Amsterdam als klokkenluider gefungeerd. De hoofdstedelijke politie en het openbaar ministerie wilden bij de jacht op criminelen niet zo ver gaan als hun collega’s uit Utrecht en Haarlem. Amsterdam wenste zich aan de ‘regels’ te houden en ‘schoon’ te rechercheren. Maar wat heet schoon?

De commissie-Van Traa onthulde later dat het IRT met goedvinden van officieren van justitie – ook van het Amsterdamse parket – tientallen containers met marihuana (weed) had laten passeren om bij de top van Delta uit te komen. Tonnen softdrugs waren gewoon op de markt terechtgekomen en in rook opgegaan. De publieke en politieke verontwaardiging hierover was groot, want met dank aan het IRT hadden hasjhandelaren hun zakken kunnen vullen. Ook informanten van het team hadden op deze manier een fiks aantal miljoenen verdiend.

Het huidige hoofd van de douanerecherche van de Fiscale Inlichtingen en Opsporingsdienst (Fiod) in Haarlem, Gerard Bakker, vertelde Van Traa destijds dat er maar liefst eenenvijftig containers met softdrugs opzettelijk niet waren gecontroleerd. Volgens Bakker ging het om de periode tussen 1992 en 1995.

Toch kreeg de parlementaire enquêtecommissie maar een deel van de waarheid te horen, en ook nog eens het meest onschuldige deel. Het zou alleen maar om een beperkte hoeveelheid softdrugs en sigaretten zijn gegaan.

Verschillende bronnen bij politie en justitie, maar ook in het criminele milieu, hebben tegenover Vrij Nederland bevestigd dat het minstens tweehonderd containers met smokkelwaar betrof, en dat er ook een geheim traject via België heeft gelopen. Bovendien zat er lang niet altijd weed in de containers die de informanten van het IRT binnenhaalden. Het ging wel degelijk ook om grote hoeveelheden harddrugs. Tienduizenden kilo’s Colombiaanse cocaïne.

Schone handen
Vier jaar geleden leek het er even op dat de commissie-Van Traa de cokelijnen op het spoor was gekomen. Mient K. en zijn zakenpartners moet het zweet zijn uitgebroken toen de ‘Sapman’ ter sprake kwam tijdens de openbare verhoren. Deze limonadeproducent in België had miljoenen gekregen van de Haarlemse politieman Joost van Vondel (Criminele Inlichtingendienst IRT) om een fabriek op te zetten in Equador. De bedoeling was dat dit dekmantelbedrijf diepgevroren sappen naar Nederland en België zou exporteren, waarin zendingen cocaïne konden worden verborgen. Maar dit spoor van de commissie-Van Traa liep dood, omdat het zo ver nooit was gekomen met deze plannen van het IRT.

De bezorgdheid van Mient K. was dus gauw verdwenen. Alleen de twee meest betrokken politiemensen, het ‘koningskoppel’ Klaas Langendoen (CID-chef)en Joost van Vondel (runner), kwamen lelijk in de problemen door hun bemoeienissen met Sapman. Onder ede hadden ze Van Traa verteld dat ze nooit geld hadden gegeven aan de Belgische limonadefabrikant voor een nieuwe vestiging in Equador. Maar de parlementaire enquêtecommissie had ontdekt dat Van Vondel wel een grote hoeveelheid verdacht geld aan de Sapman had gegeven. Vele muf ruikende bankbiljetten, die waren afkomstig, zei hij, van de criminele organisatie. Ook kreeg de fabrikant nog eens extra geld om het verhaal over Equador stil te houden. Beide IRT’ers werden vervolgens aangeklaagd wegens meineed.

Ook menig gezagsdrager haalde, net als Mient K., opgelucht adem na het parlementaire onderzoek. Misschien lag het aan het opvallende geheugenverlies van veel verantwoordelijke officieren van justitie, maar alles wat er was misgegaan bleek op het conto van het koningskoppel te kunnen worden geschreven. Andere politiemensen, douaniers, en ambtenaren van de Fiod kwamen daardoor met de schrik vrij.

Procureur-generaal mr. René Ficq stelde vervolgens nog een onderzoekje in naar het optreden van een aantal officieren van justitie in de doorleveringsaffaire. Maar dat kwam eigenlijk slechts neer op het raadplegen van een aantal openbare bronnen. Ficq kwam tot de geruststellende conclusie dat de magistraten schone handen hadden. Iedereen kon weer met een gerust hart aan het werk. Vooral niet meer omkijken, was het devies.

Kamelenstront
‘Je denkt toch niet dat die weed uit Colombia veel zoden aan de dijk zet? Dat je daaraan verdient? Het kost klauwen geld om dat uit Zuid-Amerika te halen, terwijl dichter bij huis – denk aan Marokko – die kamelenstront ook volop verkrijgbaar is,’ zegt een drugshandelaar (soft- en hard-) die betrokken is geweest bij de doorlevertrajecten van het IRT tegen Vrij Nederland.

Ook anderen uit het milieu wijzen op het omslachtige van de operatie. De Hollandse klompenmaffia zou wel gek zijn om helemaal naar Cali en Medellin te gaan om alleen maar hasj te bestellen bij de narcokartels. ‘Die weed, die je hier bijna aan de straatstenen niet kwijtraakte, was vooral bedoeld als afleidingsmanoeuvre. Natuurlijk stopten we ook iets anders in die containers. Zonder enig risico, want we wisten dat onze bestelling probleemloos de douane kon passeren, omdat we sommige douaniers in onze zak hadden.’

Een bron binnen het justitieapparaat bevestigt desgevraagd dat begin jaren negentig ‘idioot’ grote hoeveelheden Zuid-Amerikaanse marihuana naar Nederland zijn getransporteerd. ‘Er bestaat een foto, gemaakt door de politie, van een terrein waar de ongeopende containers werden gestald, een stash, een soort voorraadschuur. De markt was goed verziekt. Er was veel meer aanbod dan vraag.’

Een van de criminelen: ‘De meeste weed was gewoon troep, goedkope rotzooi. Het draaide vooral om de tussen de weed verborgen coke, daar kwam de grote winst uit.’

In België werd de markt op een andere manier overvoerd door Mient K. en zijn partners in crime. Met citroenen, sinaasappels en limoenen uit Zuid-Amerika. Met bootladingen tegelijk via de havens van Amsterdam, Rotterdam en Antwerpen. De koelhuizen puilden uit.

Ook hier ging het om doorlatingen van partijen coke. Normaal gesproken had de douane alarm moeten slaan. Want het was verdacht om citroenen uit Zuid-Amerika te betrekken, terwijl het fruit voor een fractie van de prijs, en met aanzienlijk lagere vervoerskosten, ook uit Spanje of Noord-Afrika kon worden gehaald.

In België had Mient K. overigens meer moeite met het regisseren van de politie, waardoor er wel eens wat misging met een transport. Zo haalden overijverige rijkswachters honderd kilo cocaïne uit een voor Nederland bestemde container met rotanmeubelen die nota bene in Antwerpen werd bewaakt door personeel van de Haarlemse Fiod. Tot op de dag van vandaag probeert Mient K. uit te vinden wie hem die schadepost heeft bezorgd.

Wie runde wie?
De informanten van het IRT speelden dubbelspel. Ze konden straffeloos containers met drugs invoeren. Politie en douane grepen niet in, omdat ze hoopten op die manier meer inzicht te verwerven in de structuur van het zogenaamde Delta-netwerk. Daarmee schiep het opsporingsapparaat een perfecte infrastructuur voor de onderwereld. Die hield de politie bezig met hasj en weed – en zo nu en dan mocht er voor de vorm een containertje in beslag genomen worden – terwijl de cocaïnecarrousel op volle toeren draaide. Zo nu en dan liftte er ook een lading wapens en explosieven (semtex) mee.

Want Mient K. was van alle markten thuis.

Via Mient K. hoopte het IRT bij de top van de Delta-organisatie uit te komen. In werkelijkheid was Mient K. begin jaren negentig zelf een van de leidende figuren geworden. De politie holde nog achter Etienne U. aan toen de verhoudingen in het Nederlandse criminele bedrijfsleven allang ingrijpend gewijzigd waren.

De vraag is: wie runde wie? De rollen werden begin jaren negentig als het ware omgekeerd. Het IRT dacht de regie te hebben, in werkelijkheid maakten criminelen, en dan vooral Mient K., de dienst uit. En als de politie toch dreigde in te grijpen op een ongelukkig moment, dan was er altijd wel een informant die beweerde dat ‘zijn leven in gevaar’ was. Of een per ongeluk in beslag genomen partij drugs werd gewoon ‘teruggehaald’ zoals ooit in Dordrecht is gebeurd.

Was het opsporingsapparaat echt zo naïef?

Of zaten er corrupte figuren op cruciale plaatsen die hun goedwillende collega’s in de waan lieten dat ze met briljant speurwerk bezig waren?

Alive and kicking
Een van de spilfiguren in het doorlevertraject was douaneman Cees de Jongh. Hij was de contactpersoon tussen het IRT en de grensbewaking die ervoor zorgde dat containers met drugs ongecontroleerd het land binnen konden komen. Hij hoefde maar te kikken, of er werd de andere kant opgekeken.

De Jongh is nooit gehoord door de commissie-Van Traa. Hij zou ernstig ziek zijn, maar dat blijkt mee te vallen. De Jongh geeft regelmatig vechtsportdemonstraties. Hij is heel erg alive and kicking.

Bij de douanerecherche van de Fiod was hij in de jaren tachtig al een enigszins omstreden figuur, vanwege een directe familierelatie in Luxemburg. Dit familielid, onder meer actief in het internationale goederenvervoer, werd in verband gebracht met grootschalige wapenhandel en het witwassen van misdaadgeld. Volgens de Fiod kon De Jongh om die reden maar beter geen informanten meer runnen.

Maar de teamleider van de douanerecherche, Fred Teeven, wilde geen kwaad woord horen over De Jongh. Tegen alle interne adviezen in besloot Teeven, nu spraakmakend officier van justitie in Amsterdam en bekend van onder meer het proces-Hakkelaar, dat er geen vuiltje aan de lucht was. De Jongh mocht gewoon zijn oude inlichtingenwerk blijven doen. Hij beschikte immers over uitstekende ‘informatieposities’ binnen de organisatie waar ook het IRT onderzoek naar deed.

Dat zit ze nu bij de Fiod nog altijd dwars.

Een van de informanten (sinds 1986) van De Jongh was Alfred Maske, een Duitse vrachtwagenchauffeur. Hij maakte – vaak samen met Joost van Vondel – tientallen drugsritten voor het IRT. Het drietal had bijna elke week contact met elkaar.

Op dit moment loopt er in Duitsland een rechtszaak tegen Maske, die van grootschalige sigarettensmokkel wordt verdacht. Hij zou 161.000.000 mark aan accijnzen hebben ontdoken. Maske ontkent niet – en geeft zelfs ruiterlijk toe ook drugs te hebben gesmokkeld – maar zegt dat hij altijd in opdracht van de Nederlandse politie en douane werkte. Ook in zijn geval werd in Nederland de indruk gewekt dat het om doorlaten van hasj ging, maar Maske wordt in eigen land ook in verband gebracht met handel in cocaïne.

Een rare deal
Behalve de commissie-Van Traa deed de rijksrecherche vier jaar geleden ook onderzoek naar de IRT-affaire en mogelijke corruptie binnen het opsporingsapparaat. Het onderzoek eindigde vooral met vragen. De belangrijkste: waar zijn de drugswinsten gebleven? De rijksrecherche vroeg zich af of ook opsporingsambtenaren hiervan hebben geprofiteerd. Het Landelijk Recherche Team (LRT) doet al drie jaar in het diepste geheim pogingen om alle openstaande vragen te beantwoorden, maar boekt geen merkbare vooruitgang. ‘Ze modderen maar een beetje aan,’ zegt een medewerker van het Landelijk Bureau Openbaar Ministerie (LBOM). ‘Dat wordt nooit wat.’

Voormalig super-pg Arthur Docters van Leeuwen stelde vorig jaar al in een artikel: ‘Op veel bestaat nog geen zicht, vooral niet op de corrumperende werking die van de georganiseerde misdaad uitgaat. Van opsporing en vervolging van corruptie blijkt heel weinig tot niets. Dat is gelet op de ervaring in het buitenland uiterst zorgelijk. Nog zorgelijker is dat niemand zich daarover zorgen maakt.’

Bronnen binnen het justitieapparaat steunen die opvatting. ‘We hadden na Van Traa moeten doorpakken.’ En: ‘Nederland is hard op weg een narcostaat te worden.’ Niet de overheid bepaalt wat er gebeurt, maar criminelen met handige contacten in de bovenwereld.

De in de IRT-periode gemaakte drugswinsten zijn overigens veel hoger dan tot nu toe werd aangenomen, zo blijkt uit onderzoek van VN. Alleen al de informanten van het team hielden volgens nieuwe becijferingen van justitie met z’n allen honderd miljoen over aan hun dubbelspel.

De opsporingsambtenaren stelden de groepering rond Mient K. ook in staat om xtc-transporten naar Engeland (veertig gulden per pil) te organiseren. De opbrengst hiervan bedroeg zelfs een half miljard gulden. Toen de Britse douane de vrachtwagen met de geheime bergplaats onderschepte, zette de bende – met medeweten van het IRT – onmiddellijk een tweede geprepareerde tankauto in op het lucratieve traject. Dat hebben de verantwoordelijke opsporingsambtenaren altijd verzwegen, ook voor oud-minister Sorgdrager die aan alle kanten werd voorgelogen over het xtc-traject.

Mient K. is een machtig man, een spin in het web met uitstekende contacten. Ook in het ambtelijke apparaat. Via zijn corrupte connecties, onder anderen de Amsterdamse politieman B., was hij altijd uitstekend op de hoogte van lopende opsporingsonderzoeken. Twee jaar geleden dook zijn naam ook op in een Belgisch corruptieschandaal, waarbij een jonge Brusselse parketambtenaar tegen de lamp was gelopen. De zwaar aan de cocaïne verslaafde Belg verpatste vertrouwelijke dossiers (over internationale undercover-operaties) van Interpol en Europol. Mient K. was een van zijn vaste klanten en had speciaal belangstelling voor stukken over twee concurrerende drugshandelaren uit Amsterdam. Ook had hij de Belg gevraagd om uit te zoeken of hijzelf door de Nederlandse politie in verband werd gebracht met afrekeningen in het criminele milieu.

België verzocht internationaal om aanhouding van Mient K., die bij een routinecontrole aan de Spaans-Franse grens kon worden gearresteerd. Mient K. zat enkele weken in België in voorarrest en werd uiteindelijk van strafrechtelijke vervolging ontslagen. Nederland had in die tussentijd gek genoeg niet om zijn uitlevering gevraagd, terwijl er toch de nodige harde verdenkingen tegen hem bestaan, en hij nog een gevangenisstraf van acht jaar moet uitzitten wegens wapenhandel (mitrailleurs).

Toch was er wel degelijk belangstelling van de Nederlandse justitie voor king pin Mient K. In zijn Belgische cel kreeg hij heimelijk bezoek van de Amsterdamse officier van justitie Fred Teeven, voormalig teamleider van de douanerecherche en eertijds beschermheer van de omstreden Cees de Jongh.

Normaal gesproken gaat een magistraat nooit in z’n eentje op bezoek bij een crimineel in de gevangenis. Maar officier Teeven had blijkbaar geen enkele behoefte aan gezelschap.

Wat moest Teeven bij Mient K., die zo bedreven is in dubbelspel?

Een deal sluiten, zo blijkt nu Mient K. weer veilig in Amsterdam is. In ruil voor informatie (waarover werd niet nader gedefinieerd) zou hij voorlopig niet zijn straf van acht jaar hoeven uit te zitten. Maar waarom sloot het Amsterdamse openbaar ministerie een overeenkomst met iemand die in één adem wordt genoemd met drugs, wapens en criminele afrekeningen? Daarmee mengt Amsterdam zich bovendien ongevraagd in het toch al moeizaam verlopende post-Van Traa-onderzoek van het Landelijk Recherche Team.

Voldongen feiten
Het IRT-trauma leidde tot een aanscherping van de opsporingsregels. Er kwam een Centrale Toetsings Commissie (CTC) bij het openbaar ministerie die vooraf een oordeel moet vellen over het gebruik van bepaalde gevoelige opsporingsmethoden, zoals infiltratie en deals met criminelen.

Maar het Amsterdamse parket heeft geen boodschap aan de CTC. De deal tussen Teeven en Mient K. is niet vooraf ter toetsing voorgelegd. Het college van procureurs-generaal werd pas achteraf op de hoogte gesteld en liet het er verder maar bij zitten. ‘Een stelletje lamlullen zijn het,’ vindt een hoge justitieambtenaar. ‘In plaats van te zeggen: nou moet het gesodemieter een keer afgelopen zijn, laten ze zich keer op keer in de hoek drukken. Dat was wel anders onder Docters van Leeuwen.’

Het falend toezicht door het college wordt ook door anderen onderschreven. ‘De adviezen van de Centrale Toetsings Commissie worden vaak rechtstreeks naar de minister doorgestuurd, zonder dat het college zich principieel uitspreekt over opsporingsaangelegenheden. Visieloze kommaneukers zijn het.’

In dat gezagsvacuüm opereert Amsterdam op eigengereide wijze. Zo sloot het openbaar ministerie op eigen houtje een omstreden overeenkomst met een van de Heineken-ontvoerders die verdacht werd van handel in softdrugs. Cor van H. wist met een fiscale boete een diepgaand strafrechtelijk financieel onderzoek naar zijn handel en wandel af te kopen bij officier Teeven. Hiermee werd zijn criminele vermogen – inclusief de verdwenen losgeldmiljoenen van Heineken – feitelijk witgewassen door de justitie.

En nu heeft Amsterdam – buiten alle officiële kanalen om – een overeenkomst gesloten met een van de grootste spelers van de klompenmaffia, die daarmee in elk geval al heeft weten te bewerkstelligen dat hij de acht jaar cel die hij nog te goed heeft voorlopig niet hoeft uit te zitten. Welke tegenprestatie Mient K. zal leveren, is volstrekt onduidelijk.

Als de commissie-Kalsbeek ook maar een klein stukje van de ‘erfenis van Van Traa’ boven water haalt, kan de Tweede Kamer lastig om een nader onderzoek heen. Enquêtemoeheid ten spijt. Demissionair kabinet of niet. De IRT-affaire ziekt door. De crisis in de opsporing is allerminst bezworen. En de gezagscrisis blijft pijnlijk zichtbaar.

Het onderzoek van VN is gebaseerd op dossiers en gesprekken met politie-, justitieambtenaren, advocaten en betrokkenen uit het criminele milieu.

Gerelateerd