Houvast in een veranderende wereld

In een virtuele woonkamer opgetrokken uit blokjes van Minecraft, een onder jongens wereldwijd populair computerspel dat zich laat samenvatten als ’s werelds grootste online Legodoos, staat een Lego-achtig mannetje met een bril op en een overhemd aan. De nerd, verklaart een mechanische voice-over. Links op het scherm knappert een blokkerig haardvuur, rechts van de nerd staat een ladekast gedecoreerd met een vaas vierkante bloemen. Er hangt ook nog ergens een stilleven in kubistische stijl.

De nerd krijgt uitgelegd hoe hij een sixpack moet krijgen van een ander Minecraft-figuurtje (vierkant van nature dus waarom zouden ze, maar goed). Hij is duidelijk de stoere fitnessheld: grote mond, slechts gekleed in een boksbroek. De virtuele fitnessheld schreeuwt dat stap één bestaat uit het doen van ‘pelvic thrusts’: spierbevorderende pelvisbewegingen voor een platte buik. Kan de nerd niet.
Stap twee dan maar. ‘You’re going to have to eat protein shakes!’ gilt de held. Gewoon online bestellen, legt hij uit, op iets rustigere toon. Het volgende shot is de nerd, ongedurig wachtend op de komst van de postbode die vervolgens om onduidelijke redenen wordt uitgescholden (‘You suck!’). Als de proteïneshake naar binnen is geschoven, volgt stap drie: cardio. Een onmisbaar onderdeel van de weg naar het felbegeerde sixpack. De nerd krijgt opgedragen een berg te zoeken: ‘Go find a mountain and climb it. Make that mountain your bitch.’
Een Minecraft-gebergte van groenbruine blokjes doemt op. De nerd doet een halfslachtige poging de top te bereiken, klaagt over het krijgen van een aneurysma, dondert een paar keer naar beneden en geeft het uiteindelijk op. Hij gaat weer porno kijken, mompelt hij terwijl hij het beeld uit sjokt. Einde YouTube-filmpje, waarvan er tienduizenden zijn die Minecraft als onderwerp hebben, veelvuldig bekeken door jongens tussen pakweg acht en zestien.
Voor alle duidelijkheid: een sixpack bestaat uit de zes buikspieren (drie keer horizontaal en twee keer verticaal gegolfd, volgens Wikipedia) die mits goed getraind en ontdaan van overtollig vet de vorm aannemen van een verpakking van zes blikjes bier of frisdrank. In het Nederlands heet dat een wasbord, maar dat woord is inmiddels zo Openluchtmuseum dat het niemand geboren na 1980 nog iets zegt. Kinderen, met name jongens, koesteren op steeds jongere leeftijd de wens een gespierd lichaam te krijgen. Niet als iets voor later, maar zo snel mogelijk. Het sixpack is het meest gewild. Vraag een willekeurige negenjarige of hij weet wat het is en hij trekt met een hoofd van ‘ja, duh’ zijn shirt omhoog om vervolgens precies te kunnen aanwijzen waar zijn packs zitten of horen te zitten.

Sixpack-rolmodellen

Het filmpje van de nerd en de fitnessheld eindigt ergens bovenaan bij een zoekopdracht ‘sixpack en kinderen’, een woordencombinatie die fascinerend materiaal oplevert. Uiteraard massa’s foto’s van sixpack-rolmodellen voor jongens in de (pre)puberteit. Jonge acteurs als Taylor Lautner of Zac Efron, hun oudere collega Hugh Jackman, voetballer Cristiano Ronaldo. En niet te vergeten het eerste via YouTube beroemd geworden kindsterretje Justin Bieber, inmiddels twintig. Biebs (dat is zijn bijnaam) laat geen Instagram-moment voorbij gaan zonder zijn ‘fabbs’ (fabulous abbs) te tonen aan zijn tientallen miljoenen fans (beliebers), onder wie vijftig miljoen volgers op Twitter.
Aan de zijkant van de Google-pagina verschijnen daarnaast veel verwijzingen naar Amerikaanse instructie-dvd’s gericht op piepjonge bodybuilders en naar chatforums waarop kinderen van een jaar of tien, elf met elkaar bespreken welke belangen gemoeid zijn bij het hebben van een sixpack. Ook komt aan bod de wederopstanding van de ‘Coca-Cola light-man’, beroemd van commercials uit 1994 en 1996. Daarin neemt een ‘hottie’, zoals een lekker ding tegenwoordig heet, in de rol van respectievelijk bouwvakker en glazenwasser om precies half twaalf een pauze voor het nuttigen van een blikje cola light. Vanuit omringende kantoorgebouwen staart een gezelschap van vrouwelijk kantoorpersoneel kwijlend naar zijn naakte, extreem gespierde torso. De eenentwintigste-eeuwse versie borduurt hier vrolijk op voort, met het verschil dat de glazenwasser nu een grasmaaiende plantsoenendienstmedewerker is. De hitsige vrouwen zitten niet meer op kantoor maar in een park. Ze dagen de opwindende plantsoenenman ook uit, in plaats van giechelig af te wachten tot zijn sixpack in beeld komt.

Pindakaaspuber

De Coca-Cola light-reclame mag dan eigenlijk gericht zijn op vrouwen en zijn oorsprong hebben in 1994, een jaar waarin Justin Bieber nog veilig lag opgeborgen in een wieg in Canada, kleine jongens van nu willen de cola-man zijn. Of althans, ze willen zijn lichaam. En dat van Biebs. Of gewoon dat van Enzo Knol, een oer-Hollandse pindakaaspuber uit Assen met een populair eigen YouTube-kanaal waarop hij filmpjes post over zijn dagelijks leven, met de nadruk op seks, Minecraft en zijn sixpack.
Natuurlijk, jongens en spierballengedoe is iets van alle tijden, maar dat neemt niet weg dat het interessant is om achter het sixpackverlangen van de mannelijke basisscholieren van tegenwoordig te kijken. Sinterklaas met zijn ongetwijfeld niet al te strakke pepernotenbuik heeft zijn hielen nauwelijks gelicht in hun belevingswereld, de Duplo staat nog in de hoek en ze willen al push-ups doen in de sportschool. Dat is op zijn minst opmerkelijk. Lauk Woltring, gedragswetenschapper gespecialiseerd in de ontwikkeling van jongens en auteur van onder andere ‘Dat maak ik zelf wel uit!?’ Werken met jongens. Pedagogiek met gevoel voor sekseverschillen, beaamt dit. Een redelijk potje kunnen voetballen en in staat zijn wat zombies neer te knallen op een scherm is niet meer genoeg. Een sixpack moet.
Woltring stelt voorop dat we geen problemen moeten maken waar ze niet zijn. Als er in het obesitastijdperk een groep kinderen is die een gestroomlijnd lichaam nastreeft door gedisciplineerd te bewegen en gezond te eten en daar wat zelfvertrouwen aan ontleent: prima, mits het er niet te verbeten aan toegaat. Wat hem wel bezighoudt, is dat het sixpack een aanwijzing is voor het welbevinden van jongetjes in de bovenbouw van de basisschool. De zes blokjes rond de navel staan symbool voor maatschappelijke ontwikkelingen die vanuit het oogpunt van jongenspedagogiek ook zorgwekkend kunnen zijn, onvermijdelijk of niet.
Het begint ermee dat jongens tegenwoordig iets jonger bezig zijn met zichzelf te bekijken door de ogen van anderen. Voltrok dit proces zich vroeger bij jongens vanaf pakweg hun twaalfde en bij meisjes vanaf hun negende, nu neigen jongens ook naar steeds eerder. Een lastige bijkomstigheid is echter dat hun fysieke ontwikkeling niet meedoet met deze verschuiving. In tegenstelling tot de vrij gelijkmatige groei van meisjes, groeien jongens in scheutjes. En een van de belangrijke groeischeuten in de overgang van pre-puber naar adolescent begint pas tegen hun elfde, onder invloed van testosteron, legt Woltring uit. ‘Testosteron is een enorm leuk hormoon, het maakt mannen van ons, maar het stelt ons ook voor opgaven. Vlak voor de geboorte gaat het gehalte in de baarmoeder sterk omhoog. Jongetjes worden de laatste maanden van een zwangerschap echt gemarineerd in testosteron. Tussen hun tweede en hun vierde jaar is het ook hoog. Daarna is het een lange tijd laag, maar tegen het einde van de basisschoolleeftijd schiet het vrij plotseling met achthonderd procent omhoog. Dat maakt dat veel jongetjes tussen de acht en de twaalf in een wat wankele fase zitten, een fase waarin ze grijpen naar houvast in de zoektocht naar wie ze zijn. Dat ze nu jonger bezig zijn met hoe ze overkomen op anderen, vergroot hun kwetsbaarheid. Daarbij komt dat zowel jongens als meisjes jonger geseksualiseerd gedrag vertonen, terwijl dat in de meeste gevallen nog niet wordt gedragen door daadwerkelijke seksuele aandrang.’

Identiteitsroep

Woltring ziet het sixpackverlangen onder mannelijke tweens (kinderen tussen tien en twaalf) of zelfs jonger dan ook vooral als een identiteitsroep: wie ben ik? Wie ga ik worden? De antwoorden op deze vragen zijn voor jongens anno 2014 stukken minder overzichtelijk dan een paar generaties terug. Niet in de laatste plaats door de versterkte feminisering van de samenleving in de eerste tien jaar van hun leven. Vanaf hun geboorte tot ze naar de middelbare school gaan, hebben kinderen veel meer vrouwen om zich heen dan mannen. Crècheleidsters, oppassen, leerkrachten op de basisschool, kinderartsen, de schooltandarts, kinderkappers, winkelpersoneel in kledingzaken: bijna iedereen die zich ook maar een beetje met hen bemoeit, is vrouw. Woltring: ‘Nog afgezien van de bepalende invloed van de moeder. Gelukkig is dat aan het veranderen ten gunste van de vader, maar die emancipatieontwikkeling gaat nog niet zo hard als we vaak roepen. Er zijn nog steeds bijzonder veel kinderen die het moeten doen met een vaderlijk kwaliteitsuurtje ’s avonds en in het weekend. Dat was vroeger natuurlijk beduidend erger, maar toen hadden jongens toch meer mannelijke rolmodellen om zich heen op dagelijkse basis, vooral in het onderwijs.’
Daar komt bij dat het onderwijs taliger is. Minder uren in de gymzaal. Minder ruw spel. En alles is netjes en geformatteerd: niet schreeuwen, niet vechten, stil zitten. Er zijn natuurlijk altijd jongens die dat heerlijk vinden, maar de meeste van hen zitten zo in een korset dat niet past bij hun typisch jongensachtige ontwikkeling, zegt Woltring. ‘Jongetjes kunnen knettergek worden van getut. Daardoor ontstaat een druk op het groot willen doen, want in die kindertijd is geen fuck te beleven, vinden ze. Natuurlijk, er zijn ook stoere juffen, maar in het algemeen geldt dat de vervrouwelijking van de kinderjaren met bijbehorende rust, taal en weinig spannende dingen zijn weerslag heeft. Jongens groeien nu eenmaal anders op dan meisjes. Daar is op dit moment minder ruimte voor door een gebrek aan mannelijke leerkrachten die in de regel een wat hogere risicodrempel hanteren, en jongens zo steunen in het krijgen van een sterker zelfbeeld en het leren hanteren van hun impulsieve energie.’

Karikaturale afbeelding

Ook kinder- en jeugdpsycholoog Aniek van Hoogstraten ziet de vervrouwelijking van met name het onderwijs als een mogelijke aanwijzing voor toenemende fixatie op stereotiepe mannelijkheidssymbolen als het sixpack. ‘Het kan een oplossing zijn voor een onzekerheidsprobleem. Meisjes begrijpen meer van de zachte en verbale manier waarop ze tegenwoordig worden aangepakt. Voor de meeste jongens is dat een verstoring: ze worden geremd in hun dadendrang en krijgen continu te horen dat het niet goed is wat ze doen, terwijl het gewoon hun natuur is: de beste, de sterkste en de grootste zijn. En als je te dichtbij de alfa male komt, krijg je een oplawaai. Dat is waar het om gaat bij jongens, ook in de prepuberale fase. Het gros van de vrouwelijke types in het onderwijs snapt dat niet. Het helpt niet dat het vak van leraar niet bepaald meer een cool imago heeft.’
Het gevolg is, volgens Woltring en Van Hoogstraten, dat jongens wat ‘identiteitszwakker’ opgroeien in vergelijking met meisjes, die vanaf de eerste dag van hun leven een huiddichte weerspiegeling om zich heen hebben van hun eigen sekse. Ze hebben steun aan elkaar en aan oudere vrouwen, ook omdat ze eerder zijn in het verbaliseren van hun gevoelens. Woltring: ‘Meisjes onderling beginnen al heel jong te kleppen, te luisteren en nog meer te kleppen. Het lijkt misschien nergens over te gaan in de ogen van mannen, maar in wezen is het een zeer genuanceerde uitwisseling van gevoelens. Een enorme training van het verbale brein, waar meiden terecht zekerheid aan ontlenen. Niet dat jongetjes zielig zijn of zo, maar het is wel een feit dat ze mannelijkheid acteren met geweldig weinig aanwijzingen over wat echt in mannen omgaat. Ze willen een man zijn, maar ze weten bij god niet wat het is. Daarom zoeken ze hun toevlucht tot de beroemde rolmodellen die van alle kanten op ze worden afgestuurd.’
Zowel Woltring als Van Hoogstraten leggen een verband met de snelle visuele ontwikkeling van jongens. Woltring: ‘Jongens kijken, ze kijken razendsnel en ze kijken met een zekere spanning. Deze eigenschappen worden in games, clips en commercials enorm bediend. Hun beeld van mannelijkheid wordt gevoed door extremiteiten, visueel spektakel en macho-achtige, karikaturale manfiguren, zonder enige aandacht voor wat er in die kerels omgaat. Er zijn niet zo barstens veel rolmodellen die op een gezonde manier de kinderwereld binnenkomen. Dat is een ontwikkeling waarmee ik wat minder blij ben.’
Dat geldt ook voor Patti Valkenburg, hoogleraar Media, Jeugd en Samenleving aan de Universiteit van Amsterdam. Zij publiceerde onlangs een onderzoek waaruit blijkt dat jongens, net als meisjes, onzeker kunnen worden van de maatschappelijke verheerlijking van een mooi uiterlijk. ‘Onderzoek met het uiterlijk als onderwerp gaat vaak over vrouwen en wordt uitgevoerd vanuit de feministische invalshoek. Wat mij stoort, is de houding dat jongens immuun zouden zijn voor de karikaturale afbeelding van hun geslacht: sixpack, brede schouders, smalle heupen. Het kan zijn dat meisjes iets gevoeliger zijn voor de manier waarop ze in beeld ondergeschikt worden gemaakt aan schoonheid, maar een Coca-Cola light-reclame met een man met een formidabel lichaam waar alle meisjes van flauwvallen, mist zijn uitwerking op jongens zeker niet.’

Dwingende schoonheidsideaal

Onzekerheid gericht op lichaamsbouw en -gewicht kan leiden tot eetstoornissen, en niet alleen bij meisjes. Afkeer hebben van het minste vetrandje rond het middel komt vaker voor bij het mannelijk geslacht, zegt Elske van den Berg. Zij is psycholoog bij Novarum, een behandel- en onderzoekscentrum voor eetstoornissen en obesitas. Bij overwaardering van uiterlijk en van de zichtbaarheid van spierbundels denkt zij bij mannen vooral aan de term orthorexia: zo gezond mogelijk eten en veel uren maken in de sportschool om er zo afgetraind mogelijk uit te zien. Uit het in 2013 gepubliceerde onderzoek Orthorexia and its background factors blijkt dat orthorexia bij ongeveer 7 procent van het mannelijk deel van de Nederlandse bevolking in meer of mindere mate voorkomt. In de hoogrisicogroepen (topsporters, body builders, modellen) ligt het prevalentiecijfer rond de 35 procent. Het gaat dan over volwassenen, maar Van den Berg kijkt er niet gek van op dat ook jongens steeds jonger geobsedeerd raken door hun lichaam. ‘We horen hier veel verhalen van meisjes die al in de basisschoolleeftijd willen voldoen aan het dwingende schoonheidsideaal. Waarom zouden jongens daar niet ook gevoelig voor zijn?’
Daarmee wil ze niet zeggen dat ouders van ieder tienjarig knaapje dat liever sit-ups doet dan paaltjesvoetbal zich meteen zorgen moeten maken. Het gaat om wat achter de sixpackwens schuilgaat: wat denkt hij dat het hem zal brengen? Kracht om weerstand te bieden aan andere jongens? Complimentjes van het mooiste meisje van de klas? Kopieert hij ouders die flink meedraaien in de fitnesscultuur? Of ontleent hij zijn identiteit iets teveel aan zijn lichaam en wat anderen daarvan vinden? ‘In het laatste geval is het voor ouders verstandig te proberen de overwaardering van het lijf wat te neutraliseren en te helpen zoeken naar andere waarden die hem vertrouwen kunnen geven over wie hij is. Daar zijn wij hier de hele dag zoet mee.’

Psychofysiek

In de Wassenaarse boks- en fitnessschool SJW, voor kinderen vanaf acht jaar, staat een groep schattige krachtpatsertjes klaar om te beginnen aan de warming-up. Squats, lunges, sit-ups, push-ups, optrekken; kortom, alle vervelende dingen die iedereen met een sportschoolabonnement kent en haat. De kinderen (meer meisjes dan jongens) hebben er zichtbaar plezier in. Ze hijgen, ze puffen, koppies lopen rood aan, maar ze lachen veel. Naar elkaar. Naar trotse ouders aan de kant. En naar Erwin Rijnbeek, de leraar die hen aanspoort, op zachtaardig maar stevige toon. Erwin, een innemende, opgeruimde dertiger met een charmant Haags accent is betrokken bij Rots & Water: een landelijk uitgerold ‘psychofysiek’ jeugdprogramma dat de training van lichamelijke weerbaarheid combineert met de ontwikkeling van sociale vaardigheden. Dat is ook de aanpak binnen de muren van SJW. ‘Fysiek bezig zijn werkt nu eenmaal mentaal goed door bij kinderen, ze worden er open en zekerder van,’ zegt hij met zijn ogen gericht op de kleine fitnesshelden op de mat. (‘Hé Twan, niet je billen omhoog, hè, dan slaat zo’n push-up nergens op. Ruggie effe rechthouden. Ja, precies, zo gaat-ie lekker!’)
Trainen met gewichten en toestellen doet hij niet met de kleintjes. Daar zijn ze fysiek niet klaar voor. Ze werken alleen met hun eigen gewicht. ‘Het gaat mij om de ontwikkeling van motoriek, stabiliteit en coördinatie. Natuurlijk is er aandacht voor de buikspieren want die maken deel uit van de kern van je lichaam. Als dat stevig staat, ben je een heel eind, niet in de laatste plaats mentaal.’ Kinderen vragen vaak aan Erwin of hij zijn spierballen en zijn sixpack even wil laten zien. Natuurlijk vinden ze dat mooi want het hoort bij de leeftijd, zegt hij. Meer maakt hij er niet van. ‘Ah joh, in principe heeft iedereen een sixpack. Alleen ligt er bij de meeste van ons een beschermlaagje overheen.’
Dat is nu precies wat Stefan niet wil. Hij is net dertien en doet thuis tweehonderd push-ups per week, naast wat krachttraining in de sportschool. Hij vindt het interessant om gespierd te worden. Arnold Schwarzenegger en Sylvester Stallone zijn voorbeelden voor hem. Oké, die lopen al tegen de zestig, erkent hij: ‘Maar ze zien er toch goed uit voor hun leeftijd?’ Een sixpack wilde hij al toen hij nog een paar jaar jonger was. ‘Ook als je tien bent, zie je gasten van wie je denkt: wow, zo wil ik er later uitzien. Zo is dat gewoon bij jongens. Alleen heb je op die leeftijd nog betere dingen te doen. Lego’en en zo. Dat doe ik niet meer. In mijn vrije tijd ben ik nu echt bezig met mijn kracht, als ik niet aan het gamen ben of iets op mijn mobiel doe.’
Twan van negen is kort en bondig over zijn sixpackwens: ‘Als het lukt, wil ik het wel.’ Waarom? ‘Om sterk te zijn.’ En voor de meisjes? Hij kijkt schuin omhoog. Zijn grote, bruine ogen zeggen: ‘Vraagt u dit nou echt serieus?’ Hij doet er wijselijk het zwijgen toe. Dat geldt niet voor de vrouwelijke leeftijdgenootjes met wie hij net op de mat stond. Eentje zet haar handen stevig in haar zij en vraagt vinnig: ‘Hé, waarom vraag je mij niks? Mijn sixpack is superzichtbaar!’
Daarmee slaat ze de spijker op de kop. Zij en haar sisters – al dan niet buikgespierd – zijn ontzettend zichtbaar. Zoals Erwin zegt: ‘De meiden douwen de jongens omver in de leeftijd van acht tot elf.’
Dat gaat niet alleen op in letterlijke zin. Jongens zijn vaker dan vroeger wat beducht voor meisjes, zegt Lauk Woltring. Dat is de uitwerking van een doorgaans positieve ontwikkeling. De wereld van vrouwen is de afgelopen decennia alsmaar groter geworden. Ze mogen meer en weten hun kansen te grijpen, zeker in het hoger onderwijs, waarin ze ver voorop lopen. Bij veel jongens is daar nog geen vanzelfsprekende zelfbewustheid voor in de plaats gekomen, zegt Woltring, zeker niet bij tweens. ‘Ze staan op de drempel naar de puberteit en zien dat het idee dat mannen de wereld beheersen, is verdwenen. Het traditionele masculiene verweer tegen vrouwelijkheid werkt niet meer. Ik denk dat we soms onderschatten hoezeer jongens – en hun vaders – het noorden kwijt zijn. Niet zo verwonderlijk dat ze grijpen naar het sixpack als attribuut van mannelijkheid: kom dan, sla op mijn spierpantser. Voel maar hoe onaantastbaar ik ben.’

Vrij Nederland 28 juni 2014

Vrij Nederland 28 juni 2014

Bladwijzer Online bron Coca-cola light break
Sexy mannen
Ook mannen worden steeds meer ingezet als lustobject. Niet alleen in de Coca-Cola lightreclames (foto) die gericht zijn op vrouwen. Jillz, het sparkling cider-drankje, maakt ook al langer gebruik van sexy mannen om de vrouwelijke aandacht te trekken. Bekijk en vergelijk.

Workouts
Agressief-sportief
Tijdens het spelen van videogames als Minecraft worden kinderen al geconfronteerd met agressief-sportieve mannen die nerds aansporen om te trainen voor een sixpack. Op YouTube is een groot aanbod aan sixpack workouts te vinden.
Ga naar .nl/sixpack

Gerelateerd