Reportage / Een land in crisis

‘Ik ben volkomen overbodig,’ zegt Perikles (niet zijn echte naam), terwijl hij zijn kersverse admiralenpet met minachting op de cafétafel gooit. Hij ziet er niet ‘overbodig’ uit: lang, breed, vierkant gezicht, stekeltjeshaar, spiegelglazenzonnebril. Tot voor kort was Perikles havenmeester op verschillende Griekse eilanden. Zijn hele leven wilde hij admiraal worden. Net als zijn vader. Nu het eindelijk zover is, iets voor z’n vijftigste, is hij niet blij. Integendeel. Hij schaamt zich. ‘Weet je hoeveel admiralen onze havenpolitie telt? Veertig. En dan heb ik het dus niet over de marine. Daar zitten er tig meer. Ken jij één land dat zoveel admiralen telt?’

Ik ben al meer dan vijfentwintig jaar met Perikles bevriend. Hij mag het uiterlijk van een maffioso hebben, hij is altijd een integere havenmeester geweest: een zeldzame uitzondering. Veel van zijn collega’s laten zich onder tafel geld toestoppen. Om te overleven, legde Perikles me twee decennia geleden voor het eerst uit. Om havenmeester te kunnen worden, moet je een universitaire studie en een officiersopleiding doen. Veel moeite om vervolgens niets te verdienen. Zo gaat het al decennia.

Foeterend bestelt hij twee cappuccino’s. Dat is zeven euro. Hij verfrommelt het bonnetje en heft zijn spiegelbril naar de hemel.

Als ambtenaar behoort hij tot de Grieken die het hardst worden getroffen door de draconische bezuinigingsmaatregelen die de regering deze zomer onder druk van het IMF en Brussel moest nemen. Op salarissen van ambtenaren beknibbelen levert direct geld op. ‘Ze hebben ons de afgelopen jaren al zo veel en zo vaak uitgemolken, dat er bijna niets meer te halen valt. En het werkt alleen maar nog meer corruptie in de hand,’ briest de voormalig marineofficier.

Volgens de Griekse wet is de havenpolitie juridisch verantwoordelijk voor de kustlijn tot en met vijftig meter landinwaarts, precies waar de meest lucratieve horecagelegenheden liggen. Op sommige eilanden is – ondanks EU-subsidies – nog steeds geen riolering. Hotel-, taverna- en bareigenaren worden verondersteld een septische tank met filter te hebben. Maar dat is duur. Dus loost de Griekse horeca op grote schaal wc- en afwaswater direct in zee. De havenmeester moet daar toezicht op houden. Maar als je niet genoeg salaris krijgt om je gezin te onderhouden, knijp je wel een oogje dicht voor een fakelo (envelopje met geld). ‘En nu zal dat alleen maar erger worden, met alle ecologische gevolgen van dien,’ voorspelt de admiraal moedeloos.

Dat hij zelf onomkoopbaar is geweest, iets waar hij altijd trots op was, ziet hij voor het eerst als een stommiteit. Hij heeft niks kunnen sparen. Nu hij kinderen heeft, slaat de paniek toe. Want op Griekse scholen is het onderwijs zo abominabel, dat je als ouder je kroost naar dure frontistiria (bijscholen) móét sturen, en dat zal hij niet kunnen betalen. Hij ratelt een rekensommetje af: hij verdiende op zijn laatste post eindelijk 2800 euro per maand, netto. Na vele promoties zonder enige salarisverhoging. Als admiraal zou hij meer krijgen. Maar door de nieuwe bezuinigingsmaatregelen wordt hem nu 7800 euro per jaar afgenomen en verdient hij met zijn nieuwe titel per maand honderd euro minder dan voorheen. Zijn vader betaalt momenteel een deel van zijn huur, bekent hij gegeneerd. ‘Ik wil weg, voor mijn kinderen is hier geen toekomst meer.’ En hij is niet de enige, een recente peiling heeft uitgewezen dat 47 procent van de Grieken tussen de achttien en de dertig wil emigreren.

Ongegeneerd banen uitdelen

Ik denk aan begin jaren tachtig, toen ik Perikles voor het eerst ontmoette. De sfeer in Griekenland was het tegendeel van nu: euforie, optimisme, de verbeelding aan de macht. Alle Grieken vonden hun land het beste van de wereld. Ik was in Athene om een portret te maken van Melina Mercouri, de toenmalige Griekse minister van Cultuur, én wereldberoemde diva, bekend van de film Never on Sunday, waarin ze de rol speelde van een hoertje in Pireus. Ze was in Nederland bekend omdat ze samen met Max van der Stoel vanuit het buitenland tegen het Griekse kolonelsregime (1967-1974) had gestreden.

De volksmenner Andreas Papandreou – de ‘Allende van de Balkan’, vader van de huidige premier Giorgos Papandreou – had in 1981 met een landslide de verkiezingen gewonnen. Het was de eerste keer in de geschiedenis van Griekenland dat links aan de macht was. Andreas had na de val van de junta de Griekse socialistische partij, de Pan Helleense Socialistische Beweging opgericht, de PASOK. Papandreou strooide met overheidsbaantjes. De huidige, volkomen uit zijn voegen gebarsten Griekse overheid, wortelt in die tijd. Maar veel werd hem vergeven: na de Tweede Wereldoorlog, na de bloedige Griekse burgeroorlog van ’45 tot ’49 en na een opeenvolging van akelige dictaturen, gaf Andreas Papandreou het Griekse volk voor het eerst een (linkse) adempauze, hoop en vertrouwen.

Papandreou maakte van Griekenland een verzorgingsstaat die gebaseerd was op leningen in het buitenland. Na hem wisselden linkse PASOK- en rechtse Nea Demokratia-kabinetten elkaar af. Zowel de politici van de conservatieve partij ND als die van de socialistische PASOK bleven zorgeloos geld lenen, zonder de kiezers daarin te kennen, en deden niets aan het zieke Griekse systeem van cliëntelisme. In ruil voor stemmen deelden links en rechts ongegeneerd overheidsbanen uit. En als er geen baantjes meer waren, verzonnen ze nepbanen. Naar schatting telt Griekenland op elf miljoen inwoners 800.000 ambtenaren – er is recentelijk een commissie ingesteld om het juiste aantal vast te stellen, want niemand wist het precies. In Oostenrijk, dat hetzelfde aantal burgers heeft, zijn er maar 120.000 ambtenaren.

Perikles foetert op de EU, die toekeek hoe de Griekse politieke elite er de afgelopen decennia een potje van maakte maar nooit iets deed.

‘In die beginperiode was niet alleen het Griekse volk, maar ook Brussel verblind door het charisma van Andreas. En door Melina natuurlijk, onze nationale filmster, die indertijd als minister van Cultuur het buitenland om haar vingers wond. Nu weet bijna niemand, wij zelf ook niet, wie onze minister van Cultuur is en zijn we de slechtste leerling in de Europese klas,’ verzucht Perikles terwijl hij me op de boot naar Athene zet.

Speelbal van Brussel en IMF

Toen de Grieken begin jaren tachtig nog door een roze bril naar de toekomst keken en ik Melina Mercouri mocht interviewen, werd ik verliefd op haar toenmalige adviseur en rechterhand. Ik trouwde met hem en hij werd de vader van mijn kinderen. Uiteindelijk bleef ik dertien jaar in Griekenland en werd Balkancorrespondent. Gedurende die eerste jaren reisde ik aan de zijde van mijn Griekse vriend over de hele wereld mee in de hofhouding van La Melina. Andreas Papandreou stuurde haar tijdens zijn eerste premierschap overal naar toe om Griekenland te promoten.

Zijn zoon Giorgos Papandreou, de huidige Griekse premier, was goed bevriend met mijn geliefde. In die tijd was Giorgos nog getrouwd met zijn eerste vrouw, maar werd hij verliefd op een ander, inmiddels zijn wettige echtgenote. Hij kon zich in het begin niet met haar in het openbaar vertonen, hun relatie was geheim, overal lagen paparazzi op de loer. Dus kwamen Giorgos en zijn vriendinnetje af en toe stiekem bij ons op bezoek. Mijn vriend stelde wel eens voor om ze wat privacy te geven. Dan gingen we rondjes lopen om de Likavitos, de berg tegenover de Akropolis in het centrum van Athene waar ons flatgebouw stond.

‘Dat moet je toch over hebben voor de toekomstige premier van Griekenland,’ voorspelde mijn echtgenoot in spe.

Het duurde lang, maar hij kreeg gelijk. Afgelopen oktober won Giorgos Papandreou eindelijk, dertien jaar na de dood van zijn vader, de Griekse verkiezingen. Hij werd premier van een ziek land, dat hij zelf omschreef als een ‘Titanic’, een speelbal van Brussel en het IMF. Hij moest direct na zijn aantreden het tegendeel doen van wat hij tijdens zijn verkiezingscampagne had geroepen: maatregelen nemen die vooral de zwaksten in Griekenland treffen. In die zin werd hij op een bijna perverse manier tegen zijn wil – oh, ironie van de geschiedenis – gedwongen om een nare traditie van zijn vader in ere te houden, die als premier ook nooit deed wat hij tijdens zijn campagne had beloofd.

Een wolk van traangas

Omdat ik deze zomer een boek moet schrijven, zit ik een paar maanden in het huis van mijn Griekse ex op het autoloze eilandje Hydra, anderhalf uur met de draagvleugelboot van Athene. Sinds de dramatische uit de hand gelopen algemene staking en demonstratie in Athene van 5 mei, waarbij drie mensen omkwamen, weet Hilversum me te vinden. Er zullen nog veel meer protestmarsen komen, men vreest voor een Zwarte Griekse Zomer. Het toerisme is al met veertien procent gedaald. De VPRO vraagt of ik een radioreportage wil maken, net als vroeger. En zo beland ik eind juni voor het parlement op het Grondwetplein in het centrum van Athene midden in de zoveelste demonstratie. Ik wil met een paar duiders en parlementariërs spreken, maar kom met geen mogelijkheid door de woedende massa heen.

‘Jullie driehonderd daar, jullie dieven. Rot op. Verdwijn. Jullie respecteren het zweet van het volk niet,’ brult een man ritmisch door een megafoon. Hij bedoelt de driehonderd Griekse parlementariërs. Het parlement is omringd door ME en rijen agenten die er uitzien als robocops. Op de grond staat met grote letters ‘Burn the parliament’.

Het lijkt erop dat het rustig blijft, tot na een paar knallen de menigte uiteen stuift. De politie drijft de demonstranten in een hoek naar beneden. Ik kan ternauwernood langs de zijkant van het parlement ontsnappen, naar Kolonaki, de chique buurt van Athene waar veel politici wonen. In no time is ook hier het rustige straatbeeld veranderd in een oorlogszone. Een jonge moeder met een kinderwagen belandt in een wolk met traangas – gemeen nieuw spul uit Israël en Amerika – maar niemand doet wat. Overal marcheren kordons agenten, politie scheurt keihard met motoren over straat. Een zakenman trekt me een winkel binnen.

‘Het lijkt hier wel Bagdad of Kabul,’ snottert een jongen met baseballpet. Een lotenverkoper schudt zijn betraande hoofd en zegt: ‘Alsof het allemaal niet erg genoeg is, gaan ze maar door met staken en demonstreren. Op deze manier komt er geen enkele toerist meer.’ Een meisje met een rode vlag van de communistische vakbond om haar hoofd begint te schelden: ‘Die toeristen kunnen me geen reet schelen. Ik verdiende als kinderopvangjuf 730 euro per maand. Nu krijg ik nog maar ongeveer zeshonderd. Daar kan ik niet van leven, of er nou wel of geen toeristen komen.’ Het duurt anderhalf uur voordat we naar buiten kunnen.

Een soort shocktherapie

Nikos Vrettos zit strak in het pak in zijn glanzende kantoor van de Boston Consultant Group, ietsje achter het parlement, waar de laatste sporen van de rellen worden uitgewist. ‘Tot het volgende week weer hommeles is,’ glimlacht de economische adviseur. Samen met een professor heeft hij een boekje geschreven met tien geboden om de Griekse economie te saneren, zoals het inkrimpen van de overheid, het aanpakken van belastingontduiking en corruptie, liberalisering, vrijemarktwerking en investeren in industrie, want dat is nooit gebeurd.

Wat is het grootste probleem?

‘Eén woord: schuld.’ Vrettos is kort en bondig. Eind jaren zeventig was het Griekse begrotingstekort twintig procent. Andreas Papandreou voerde dat door buitensporig te lenen op naar negentig procent, en door de regeringen van links en rechts na hem is het nu rond de honderddertig procent.

Waarom ging het niet veel eerder mis?

‘Omdat Griekenland de afgelopen zestien jaar een uitzonderlijke groei van drie tot vier procent per jaar genoot. Zolang die groei er was, konden we betalen. Maar we investeerden niet. Toen kwam de economische crisis en de groei viel weg. Nu zitten we zónder industrie, mét de gebakken peren.’

Dat Brussel al die tijd niets deed, vindt hij begrijpelijk, want de EU-leden hebben zelf problemen genoeg om een begrotingstekort van onder de zestig procent te handhaven.

Hij beaamt dat de recente bezuinigingsmaatregelen onrechtvaardig zijn, omdat ze niet de politieke elite raken die verantwoordelijk is voor de huidige ellende. ‘Maar het kan niet anders. Het had veel eerder moeten gebeuren. Nu doet het meer pijn dan nodig had hoeven zijn. Het is een soort shocktherapie.’ Over de sociale onrust maakt hij zich niet zo’n zorgen. Gezien de hardheid van de maatregelen is die onvermijdelijk.

Het valt eigenlijk best mee, de pers overdrijft altijd schromelijk en ach, al die opstandigheid zal wel doodbloeden. Toeristen hoeven niet bang te zijn, op de eilanden is het rustig. Het is juist nu een goede tijd om naar Griekenland te komen, met al die aanbiedingen en verlaagde prijzen.

‘Het is nu of nooit, er móét een verandering in mentaliteit komen,’ zegt hij met een vinger in de lucht. De Grieken zullen het heel moeilijk krijgen, vooral deze winter. Maar hij vertrouwt op de Griekse familiestructuren, die vormen een ijzersterk vangnet.

Over de vraag of Giorgos Papandreou de juiste man is om deze klus te klaren, heeft hij geen mening. Hij houdt het liever bij cijfers en feiten. Bij het afscheid, als de bandrecorder al uit staat, geeft hij toe dat het wel goed zou zijn als de premier een verpletterend voorbeeld zou geven, een mentaliteitsverandering komt ten slotte niet van onder af, die gebeurt top down.

Wat moet hij dan doen?

Vrettos aarzelt even: ‘De Grieken moeten weer vertrouwen in hun politici krijgen. Als ik premier was, zou ik een half jaar afstand doen van mij salaris.’

Aanslagen

Takis Michas, journalist bij de Griekse krant Elefterotipia, vergelijkbaar met de Volkskrant, en bij The Wall Street Journal, vindt het wél onbegrijpelijk dat Brussel al die tijd niet heeft ingegrepen. ‘De EU is enorm schuldig aan de Griekse misère. Rechtse partijen in de EU hebben er een zootje van gemaakt,’ zegt hij monotoon.

Hij sluit zich daarmee aan bij Daniel Cohn-Bendit, Europarlementariër voor de Groenen, die al vanaf de lente in het Europese parlement de EU wat Griekenland betreft voortdurend om de oren slaat. Hij beschuldigt de EU-leden van schandelijke xenofobie en van gebrek aan solidariteit. En bovendien van hypocrisie, omdat Franse en Duitse regeringen Griekenland zouden chanteren: ze zouden alleen een aanzienlijk deel van het hulppakket op zich nemen in ruil voor Griekse aankoop van Duitse onderzeeërs en Franse gevechtsvliegtuigen die miljarden kosten.

Allemaal dingen die Griekenland kan missen als kiespijn, beaamt Michas. Maar hij ziet een groter plaatje. ‘We weten inmiddels dat een maatschappij niet maakbaar is, en in het verlengde daarvan is een parlementaire democratie naar noord-westers model niet zomaar oplegbaar.’ Hij verwijst naar Afrika en, meer recentelijk, naar voormalig Joegoslavië. Zimbabwe en Servië ontpoppen zich echt niet zomaar tot een soort Nederland. Griekenland was in 1981, toen het lid werd van de EEG, nauwelijks bevrijd van de laatste dictatuur. ‘Denk je nou echt dat zo’n land, met zo weinig parlementair-democratische ervaring, zonder begeleiding, controle en sancties helemaal vanzelf goed gaat functioneren? De EU had boter op zijn hoofd en wijst nu met het vingertje.’ Michas klinkt bedroefd.

Waarom zijn de vakbonden zo machtig en leggen ze elke keer het land plat, waarom pakt de premier de matrozenvakbondjes niet op die de haven van Pireus illegaal blokkeren waardoor duizenden toeristen stranden? Michas haalt diep adem: ‘Ik heb al honderd keer uitgelegd dat Griekenland een heel raar land is waar niemand in het buitenland iets van begrijpt. Het antiamerikanisme van links én rechts is hier bijvoorbeeld sterker dan in sommige Arabische landen. En de premier zit gevangen in zijn verleden. Hij is integer en doet zijn best, maar hij wil kost wat kost, ook vanwege zijn vader Andreas, als progressief gezien worden. Vakbonden en radicalen aanpakken wil hij niet en hij kan het zich electoraal ook niet veroorloven.’

De uitzonderlijke machtspositie van extreem links en het supersterke Griekse antiamerikanisme zijn onder andere ontstaan door jaren van dictatoriaal bewind. Na de val van de laatste, door Amerika gesteunde, extreem-rechtse militaire junta in 1974, maakte Griekenland een zwaai naar links. En daarmee won extreem-links ook terrein.

Griekenland is een echt Balkanland. Het gaat allemaal om geschiedenis, om het verleden, om onverwerkte trauma’s. Een daarvan is de studentenopstand van 17 november 1973. De junta viel toen met tanks de universiteit van Athene binnen, er vielen vele doden. In 1975, vlak na de val van de junta, ontstond de marxistisch-leninistisch georiënteerde groepering 17 November, vernoemd naar die zwarte dag. Jarenlang werd Griekenland regelmatig opgeschrikt door terroristische aanslagen van de beweging, die pas in 2002 werd opgerold. Even was het stil in Hellas. Maar sinds kort zijn er kleine, nieuwe, meer anarchistisch getinte groeperingen ontstaan. Hoe klein ze ook zijn, het is goed mogelijk dat ze achter de laatste aanslagen zitten.

Een nieuwe extremistische groep die zich Sekte der Revolutionairen noemt, heeft de moordaanslag van vorige maand op een Griekse journalist opgeëist. De aanslag in juni op het ministerie van Burgerbescherming werd ook door een nieuwe groep opgeëist.

De groep stuurde een verklaring naar de krant van Takis Michas. ‘Ach,’ zegt hij, ‘het zijn van die typisch extreem-linkse teksten, over oorlog tegen het grootkapitaal, over dat ze van Griekenland een oorlogsgebied zullen maken. Ze willen angst zaaien, toeristen wegjagen, van dit land een puinhoop maken in de hoop dat op de as een radicaal utopia zal verrijzen. Maar het tegendeel zal gebeuren. Griekenland zal een zwaai naar rechts maken, net zoals de rest van Europa.’

We zitten op het dakterras van een hotel in een van de slechtste buurten van Athene, vlak bij de vlees- en vismarkt van de Athinas, een grote winkelstraat niet ver van de Akropolis. Onder ons staat de straat vol met Nigeriaanse tienerhoertjes, Pakistaanse pooiers, Afghaanse en Indiase drugsgebruikers. Ze bepalen het straatbeeld in deze wijk, hun aantal groeit. Nog geen tien jaar geleden was er geen gekleurde immigrant in Athene te zien, drugsgebruik in het openbaar was ondenkbaar. Het is een relatief nieuw probleem. En het is koren op de molen van nieuw-rechts. Terwijl PASOK en Nea Demokratia elkaar de tent uitslaan en elkaar aanwijzen als grootste schuldige voor wat er allemaal gebeurt, groeit LAOS, de nieuwe rechts-nationalistische Griekse partij, vergelijkbaar met de PVV van Wilders. Ze wil korte metten maken met de immigratie en spint garen bij haar onbesmette verleden: LAOS (‘VOLK’) behoort niet tot de oude Griekse politieke elite.

Jeugdvriend van mijn ex

Op weg terug naar Hydra stap ik even uit op Poros, de laatste stop voor mijn eiland, om buiten een sigaretje te roken. Als ik opkijk, zie ik in de lage avondzon een bekend silhouet van de aparte VIP-lounge loopplank afkomen. En dan kijk ik, voor ‘t eerst in een kwart eeuw, recht in het gezicht van Giorgos Papandreou, zijn vrouw staat achter hem. Tot mijn verbazing herkennen ze me. Ze omhelzen me hartelijk, terwijl de premier vriendelijk een paar bezorgde bodyguards wegduwt. Giorgos is kleiner dan ik me herinner en heeft diepe kringen onder zijn ogen, zijn geliefde is niet meer het schichtige meisje dat bij ons op bezoek kwam, maar een aantrekkelijke volslanke vrouw met een doodvermoeide blik.

Ja, het was de moeilijkste maand ooit. En nee, premier van Griekenland zijn is geen lolletje. We wisselen telefoonnummers en e-mailadressen uit, ze vragen of ik mee wil naar een of andere conferentie, en dan worden ze voortgedreven door een dame van protocol. Voor ik het weet is het voorbij. In een kluwen mensen verdwijnt de jeugdvriend van mijn ex om de hoek van een straat, zijn rug een beetje gebogen, afhangende schouders. Daar gaat de zoon die de rotzooi van zijn pa op moet ruimen. Een wandelende Griekse tragedie.

Ooit was hij een idealistische, broeierige jongen die opkeek tegen zijn bejubelde oudeheer, in een land van melk en honing, vol hoop en met grote verwachtingen voor een betere toekomst. Nu is hij een teleurgestelde man van middelbare leeftijd op een Griekse Titanic, vol pijnlijke herinneringen aan een vader die jammerlijk van zijn sokkel viel, maar tegen wiens demonen hij vandaag harder moet vechten dan hij ooit had kunnen bevroeden. En even is het of ik de schorre stem van Melina Mercouri hoor, die altijd plagerig ‘Giorgaki mou, chamogiélá!’ (‘Mijn kleine Giorgos, glimlach nou eens!’) tegen hem riep.

Totale instorting

Op Hydra lijkt de tijd stil te staan, geen auto’s of brommers. Je hoort alleen duizenden krekels, pruttelende vissersbootjes, hoefgeklepper van ezels: een miniparadijsje ver weg van het drukke, opgefokte Athene. Maar juist hier is het leed van de eilandbewoners door de crisis en de illegale stakingen in de haven van Pireus groot. Het is nu midden juli, maar bijna niemand zit op de terrasjes in de haven, hotelkamers staan leeg, een paar souvenir- en juwelenwinkeltjes zijn verdwenen.

Een van de politici die wel al jaren geleden aan de bel trok, die van de daken schreeuwde dat de leningen de spuigaten uitliepen en de overheid uit zijn voegen groeide, is Andreas Andrianopoulos. Hij heeft een huis op Hydra. Ik ontmoet hem in een ijssalon. Hij was meer dan twintig jaar parlementslid voor de conservatief-liberale partij Nea Demokratia en acht keer minister, waaronder van Buitenlandse Zaken, Onderwijs, Cultuur en Industrie. In 1994 stapte hij vol walging uit de politiek, omdat niemand naar hem luisterde. Van de Griekse pers kan hij ook geen hulp verwachten, want die is nooit onafhankelijk geweest, zegt hij gelaten.

‘Wat er nu gebeurt, heb ik allemaal voorspeld. Wat Giorgos doet is goed, maar hij doet niet genoeg,’ vindt de oud-minister. Al dat geschreeuw over corruptie lijdt de aandacht af van waar de echte pijn zit: de monsterlijk grote overheid. Het Griekse budget zit grofweg als volgt in elkaar: zeventig procent gaat op aan ambtenaren, twintig procent aan het afbetalen van leningen en tien procent aan investeringen. Corruptie betreft alleen dat laatste percentage. Tot nu toe heeft Giorgos gefocust op het binnenhalen van cash flow: belasting verhogen, belastingontduiking aanpakken, sociaal bedenkelijke maatregelen nemen, zoals salarissen en pensioenen verlagen. Maar de regering moet in de staat zelf snijden. Er zijn honderden overheidsinstellingen waarvan volkomen onduidelijk is wat ze doen.

Hoe ziet hij de toekomst? Andrianopoulos tempert zijn stem, gaat recht zitten: ‘De Griekse mentaliteit moet veranderen. Dat kan maar op twee manieren. De milde weg is dat de regering rigoureus ambtenaren ontslaat. Of de harde weg: de regering doet dit niet, dan volgt een totale economische ineenstorting, die gepaard zal gaan met enorme sociale onrust, rellen, opstanden, nog meer terroristische aanslagen, the works. Dan zullen we ons wel noodgedwongen aan móéten passen. Ik vind het moeilijk om te voorspellen wat zal gaan gebeuren. Maar zolang ik geen structurele veranderingen zie, ben ik bang dat het slechtste scenario waarheid wordt.’

Omdat we allebei vijftig zijn geworden, komt Perikles, de admiraal, me vlak voor mijn vertrek van Hydra nog een keer opzoeken. Ik vertel hem over mijn kortstondige ontmoeting met de minister-president. Hij schudt zijn hoofd vol medelijden: ‘Giorgos heeft niet genoeg ballen om te doen wat zijn vader indertijd heeft gedaan.’ Hij doelt op het Griekse koningsdrama van 1965, toen Andreas als linkse jonge parlementariër zo dwars lag, dat zijn eigen, veel meer gematigde vader door de toenmalige koning werd ontslagen.

Zal Giorgos de kracht hebben om met het erfgoed van zijn mythische vader af te kunnen rekenen? ‘Popopóóóó. Toen we Giorgos nodig hadden, kregen we Andreas. En nu we Andreas nodig hebben, zitten we met Giorgos.’

Een ober die onze asbak verschoont, hoort de admiraal.

‘Dat is mooi gezegd,’ lacht hij. ‘Dat is de geschiedenis van de laatste jaren en hét probleem van Griekenland in één zin.’

vn.nl voor het tweeluik ‘Griekse crisis’ dat Ingeborg Beugel deze zomer samen met Katy Sherriff maakte voor de VPRO radio