Reconstructie / Vermist, niet gemist

‘Mijn naam is Mary. Ik heb geen ouders meer, die zijn overleden. Mijn achternaam weet ik niet. Ik weet niet waar ik ben geboren. Ik heb geen vaste woon- of verblijfplaats meer. Ik kan niet meer terug naar Nigeria. U moet mij helpen.’

Het is 10 augustus 2006, 9.30 uur. Twee medewerkers van de Koninklijke Marechaussee verhoren op het bureau Falsificaten op Schiphol Mary, een zestienjarig Nigeriaans meisje. Zij noteren: ‘De verdachte is niet in staat om te lezen of schrijven en is geestelijk dusdanig in de war dat er met haar bijna niet te communiceren is.’ Vraag: ‘Waar wilde u vandaag naar toe reizen?’ Antwoord: ‘Ik weet het niet. Ik heb papieren van een blanke man gekregen.’ Vraag: ‘Heeft u mij zojuist uw echte identiteit gegeven?’ Antwoord: ‘Ik weet het niet, ik word door mensen Mary genoemd.’ De beambten nemen een foto van Mary. Ze kijkt met een slaperige, verdrietige blik de lens in, ogen halfdicht, het haar steekt alle kanten op. Mary reist op een Nigeriaans paspoort en een Iers visum van een achtentwintigjarige Nigeriaanse vrouw, Amy Oshuwuke, op wie ze in de verste verte niet lijkt. Bovendien zien de douanebeambten meteen dat paspoort en visum vervalst zijn.

Wereldwijde arrestaties

Mary is niet het eerste meisje dat de Koninklijke Marechaussee op Schiphol met valse papieren onderschept. Het Openbaar Ministerie liet oktober vorig jaar weten dat er in de loop van 2006 en 2007 ongeveer honderdveertig meisjes in Nederland arriveerden om vervolgens als sneeuw voor de zon te verdwijnen. Een internationaal opererende bende zou deze ‘risicomeisjes’ – zoals ze gingen heten – op het Nigeriaanse platteland hebben geronseld en ze via Schiphol in Nederland, Engeland, Italië, Frankrijk en Spanje in de prostitutie aan het werk hebben gezet. In 2006 begon de nationale recherche het zogenoemde Koolvisonderzoek en de Koninklijke Marechaussee het Kluivingsbosonderzoek. Zij kregen twee losjes met elkaar samenwerkende Nigeriaanse benden in beeld die ze in oktober 2007 arresteerden.

De hoofdverdachte in het Koolvisonderzoek, Solomon O., werd in New York gearresteerd en uitgeleverd, de hoofdverdachte van het Kluivingsbosonderzoek, Peter S., liep in Dublin tegen de lamp en zat enkele maanden later in een Nederlandse cel. Ook Engeland en Frankrijk leverden Nigerianen uit. De Italiaanse antimaffiapolitie arresteerde eenenvijftig bendeleden. Veertien verdachten verschenen onlangs voor de Nederlandse rechter. De wereldwijde arrestaties en uitleveringen zijn een schoolvoorbeeld van internationale politiesamenwerking, meldden projectleiders uit Italië en Nederland trots. Maar hoewel er voortvarend jacht is gemaakt op de boeven, blijft onduidelijk wat er met de – veelal minderjarige – meisjes is gebeurd. Slechts tien van de honderdveertig meisjes zijn teruggevonden. De rest is weg.

Voor het gerecht

Waar zijn mijn cliënten? Die vraag stelde de Haarlemse advocaat Hans Gaasbeek toen hij op last van de kinderrechter twee verdwenen minderjarige Nigeriaanse meisjes moest bijstaan in hun strafzaak. Mary, die ‘M. onbekend’ werd genoemd, en ene Jasmine O. werden verdacht van het bezit van en reizen met vervalste papieren; een overtreding van de strafwet. Gaasbeek, die de meisjes nooit had gezien, las hun dossiers en trok aan de bel. De Raad voor de Kinderbescherming, de IND, de Stichting Tegen Vrouwenhandel en de landelijke en plaatselijke afdelingen van de voogdij-instelling Nidos ontvingen brieven van hem met die ene prangende vraag: waar zijn mijn cliënten?

Niemand leek het te weten. Op 11 januari 2007 moest Jasmine voor de strafrechter verschijnen. Gaasbeek zei dat zijn vermiste minderjarige cliënt ‘met ernstige humanitaire problemen’ worstelde. De kinderrechter hoorde zijn betoog aan en veroordeelde Jasmine tot twee maanden voorwaardelijk, met een proeftijd van twee jaar. De officier van justitie had een onvoorwaardelijke straf geëist. Gaasbeek: ‘Twee kinderen zijn verdwenen en wij behandelen ze als verdachten, slepen ze voor het gerecht, dat klopt toch niet? Niemand maakt zich druk over hun welzijn, terwijl zij in grote problemen verkeerden en waarschijnlijk nog steeds verkeren. Hoe kunnen ze zo maar verdwijnen onder het toeziend oog van allerlei instanties?’

Dreigbrief in bagage

Het is geen gemakkelijke vraag. Nigeriaanse meisjes arriveren op Schiphol met verschillende identiteiten en namen en vertellen rammelende vluchtverhalen. Vaak zijn ze moeilijk benaderbaar. De Nederlandse staat beschouwt de meisjes als verdachten, want ze reizen op vervalste papieren, maar tegelijkertijd zijn zij asielzoekers én vermoedelijk slachtoffers van mensenhandel. Ze komen terecht in twee parallelle juridische procedures; een strafrechtelijke en een vreemdelingenrechtelijke.

Ze zat in Nigeria al in de problemen, zei Mary tegen de verhorende IND-ambtenaren. Ze verkocht water op de markt in het stadje waar zij woonde; werk waar ze nauwelijks iets mee verdiende. Haar moeder was gestorven en haar vader had haar uitgehuwelijkt aan de chief van een geheimzinnig voodoo genootschap, de ‘Okhudie Priesthood of Bini Kingdom.’ Er zat een dreigbrief van het genootschap in Mary’s bagage. Als zij niet teruggebracht wordt, zullen de goden zich wreken, schrijven ze. In Mary’s tas zat ook een vervalste brief van de Nigeriaanse High Court of Justice, waarin wordt verklaard dat Mary vanwege een gedwongen uithuwelijking moet vluchten. Vellenga vermoedt dat de criminele bende in Nigeria deze documenten in haar tas stopte, zodat Mary een asielverzoek kon indienen. Mary keek verbaasd naar de IND-medewerker toen hij haar confronteerde met de brieven en vele identiteitsdocumenten, ze had geen flauw idee dat het in haar bagage zat. Wel verklaarde ze dat ‘een man met mij in het “grote vliegding” mee ging, hij zat achterin, ik voorin.’

Mary’s asielverzoek werd in behandeling genomen en tegelijkertijd werd ze aangemerkt als potentieel slachtoffer van mensenhandel. Op 17 augustus 2006 kreeg het Nidos Arnhem de voogdij over Mary. De voogdij-instelling plaatste haar in een kleine wooneenheid in Lelystad. Na ruim een maand, op 28 september 2006, verdween zij met onbekende bestemming.

‘Ja, Mary was een van de risicomeisjes, we kregen er veel in die tijd,’ zegt een begeleider van de woongroep over de telefoon. ‘Mary viel onder een tijdelijke voogdijregeling van een half jaar omdat we ervan uit gingen dat haar ouders zich snel zouden melden.’ Er klinkt gerommel aan de andere kant van de lijn: ‘Om de een of andere reden is haar dossier zoek, ik kan het niet vinden.’ Wat zich precies voordeed ten tijde van Mary’s verdwijning blijft onduidelijk. Haar toenmalige voogd is vertrokken, andere medewerkers weigeren medewerking.

Kaas vergeten

Ook Jasmine is een ‘risicomeisje’. Op 6 juli 2006 arriveerde ze met een ander meisje op het vliegveld. De douanebeambten zagen meteen dat de zeventienjarige Jasmine niet dezelfde persoon was als de tweeëndertigjarige vrouw op het paspoort en het Italiaanse visum dat ze liet zien. Tijdens haar verhoor vertelde Jasmine dat zij als thuiskapper werkte in Benin City. Begin 2006 verhuisde haar familie naar het islamitische noorden. Moslims vermoordden haar christelijke ouders en verbrandden hun huis. Sindsdien zorgde ene ‘priester Mozes’ voor haar. Hij hielp haar in Abuja bij het inchecken voor haar vlucht naar Milaan, hij gaf haar het paspoort en loodste haar langs de immigratiemedewerker op het Nigeriaanse vliegveld. Waarom hij dit deed, wie voor het ticket betaalde, hoe hij aan de documenten kwam, waren vragen die Jasmine niet beantwoordde. De beambten vroegen haar of ze wist dat ze op weg was naar Nederland. ‘Ik wist helemaal niks van de reis, ik was verbaasd dat ik ineens hier was,’ zei Jasmine. Op 8 juli werd haar asielverzoek eveneens aangemerkt als een aangifte van mensenhandel. De Koninklijke Marechaussee nam contact op met het Nidos en Jasmine kwam terecht in een kinderwoongroep in Deventer.

‘Ze was voorkomend, beleefd, keurig gekleed,’ herinnert medewerker Esther Bangma zich. ‘Tijdens haar intakegesprek hield ze zich op de vlakte. Hier zit meer achter, dacht ik toen al. Ik vond het bevreemdend dat ze in een simpele jurk arriveerde en de volgende dag verscheen ze in een keurige outfit; rokje, blazer, opgemaakt. Waar had ze die kleren vandaan? We vertelden haar dat ze altijd met ons kon praten over mensenhandel, prostitutie, noem maar op. Maar prostitutie, daar zou ze nooit aan beginnen, ze hadden haar werk in de huishouding beloofd, was het enige dat Jasmine losliet.’ School, daar wilde ze het over hebben. ‘Ze wilde verder leren. Haar droom was later politieagent te worden. De Nederlandse politie vond ze zo aardig en vriendelijk.’

Maar die aardige politie kon Jasmine’s verdwijning niet voorkomen. Op klaarlichte dag, in de hoofdstraat van Deventer, verdween zij samen met het meisje met wie ze op Schiphol was aangekomen. ‘Ze gingen wat boodschappen doen bij de supermarkt op de hoek,’ zegt Bangma. ‘De meisjes mogen nooit alleen de straat op. Jasmine en haar vriendinnetje zeiden tegen een derde meisje toen ze de supermarkt weer uitliepen: “Blijf even hier wachten, we zijn kaas vergeten.” De meisjes gingen terug naar de winkel en dat was de laatste keer dat iemand hen in Nederland heeft gezien.’

Politieagent Floris Kamphuis van de vreemdelingenpolitie Deventer interviewde Jasmine en haar vriendinnetje in de zomer van 2006. In de maanden daarvoor waren in korte tijd zes meisjes verdwenen uit het opvanghuis in Deventer. Kamphuis: ‘Jasmine kwam heel zelfverzekerd over, maar ik kon helemaal niets met haar verhaal, voelde dat ze loog. Jasmine vertelde over priester Mozes die alles voor haar in Nigeria had geregeld. Het meisje met wie zij later verdween, had een soortgelijk verhaal; ene meester Frank had haar geholpen, hij had haar foto’s laten zien van familie in de VS en haar voorgehouden dat zij ook zo welvarend zou kunnen worden.’ Op 15 augustus 2006 verdwenen dus ook deze twee meisjes. De teller stond daarna in Deventer alleen al op acht meisjes binnen twee maanden.

God straft me

Ook in Friesland, Zeeland, Flevoland, Drenthe, Groningen verdwenen Nigeriaanse meisjes. Sommigen bleven maar één dag in de open opvang. Dat viel in Friesland als eerste op. Nadat twee meisjes uit een opvanghuis waren verdwenen, hoorde de Friese politie via de telefoontap hoe een man in Vlaardingen, ene Peter B., zijn partner inlichtte dat er twee nieuwe meisjes onderweg waren. Deze arriveerden een week later en belden prompt met B.. De politie greep in en kwam erachter dat de meisjes contactgegevens bij zich hadden van drie andere meisjes, in Zeeland en Flevoland.

Op 29 november 2006 verdween weer een meisje. Eerder die dag was ze op het NS-station gesignaleerd in het gezelschap van een Nigeriaanse man. ‘We vinden ze waarschijnlijk niet meer in Nederland terug. We hopen dat we hun spoor nog op de een of andere manier na kunnen trekken,’ zei een Friese politiewoordvoerder in de krant. De Friese politie droeg de zaak over aan de nationale recherche. Daarmee begon het Koolvisonderzoek.

In Drenthe wist de politie een verdwijning te voorkomen. Vijf Nigeriaanse meisjes vroegen toestemming van de begeleiders van een opvanghuis om naar de bakker te gaan. Een medewerker volgde hen. Ze zag hoe een busje stopte. Een man stapte uit en knoopte een gesprek aan met de meisjes. De medewerker belde met de politie, die de man arresteerde. Vier van die vijf meisjes verdwenen enkele dagen later uit een opvanghuis in Assen.

Het vijfde meisje verdween niet meteen. Overstuur belde ze haar advocaat, Wilma Hompe: ‘”God straft me,” zei ze tegen me. Ze was bang. Enkele dagen later meldde ze zich bij de politie in Assen. Die plaatste haar in Leeuwarden. Maar de druk werd te groot. Op een dag zei ze dat ze een vriendin in Assen wilde bezoeken. Ze vertrok en kwam nooit meer terug.’ Hompe heeft de meisjes nog wel eens gesproken. ‘Kreeg ik opeens een man aan de telefoon die zei: “Uw cliënt wil u spreken.” Daarna kreeg ik een meisje te spreken dat helemaal overstuur was, ze kon alleen maar huilen. Haar “begeleider” wilde haar vrij krijgen uit de vreemdelingenbewaring. Maar voordat ik kon vaststellen waar zij zat, werd de verbinding verbroken.’

Moederkloek

Ondanks de massale inzet van binnenlandse en buitenlandse politieteams, wordt maar sporadisch een meisje teruggevonden. Zoals Mary. ‘Ja, dat meisje komt me bekend voor,’ zegt Esther Bangma, de medewerker van de Nidos-kinderwoongroep in Deventer, met enige aarzeling. ‘Ze kwam begin november 2006 hier in de woongroep. De politie in Deventer had via de telex foto’s van haar gekregen, waarop ze halfnaakt op een balkon in het buitenland stond.’ Mary werd teruggestuurd naar Nederland.

De Stichting Tegen Vrouwenhandel meldt desgevraagd echter dat Mary helemaal niet in Nederland is, ze zou MOB, Met Onbekende Bestemming, zijn vertrokken. In het opvanghuis in Drenthe waar ze geplaatst zou zijn, hebben ze in eerste instantie niet van haar gehoord. Maar na enig doorvragen blijkt dat Mary daar geregistreerd is geweest onder de naam Amy Oshuwuke, die op Mary’s ‘geleende’ identiteitspapieren stond.

Een medewerker: ‘Ze kwam hier inderdaad nadat zij was teruggevonden in het buitenland. Amy was een leuke meid. Ze maakte zich zorgen over de andere meiden hier in de groep, speelde een bemiddelende rol bij problemen, organiseerde de boodschappen en besloot wie moest koken. Een echte moederkloek.’ Maar praten deed Mary nog steeds niet. ‘Ze liet niets los over wat er met haar was gebeurd, richtte zich op de toekomst, ze wilde in Nederland blijven. Ze droomde van een vriend, samenwonen, een huis.’

Het personeel van het opvanghuis was tegen die tijd in de hoogste staat van paraatheid; de meisjes moesten telefoons inleveren en mochten niet alleen de straat op. De spanning binnen de groep was bijna niet meer te houden, volgens de medewerker: ‘Je voelde gewoon dat ze bezig waren hun vlucht voor te bereiden. Ze stelden gewiekste vragen: hoe gaat de voordeur open en dicht, hoeveel uur is het van hier naar Assen? Is er een station in de buurt? Welke mentoren zijn vanavond en morgen aanwezig? Er lag druk op die meisjes. Maar wij zijn geen gevangenisbewaarders, we zijn er om de jongeren te helpen.’ De spanning in de groep bereikte ongeveer elke drie weken een hoogtepunt: alle meisjes waren dan extra onrustig, en de deuren en ramen van het opvanghuis gingen op slot. Blijkbaar probeerden de mannen en vrouwen van de bende op gezette tijden hun ‘vracht’ op te halen. Om Mary te onttrekken aan de groepsdynamica, werd ze weer overgeplaatst, dit keer naar een asielzoekerscentrum in Drachten, waar ze momenteel nog steeds zou zitten.

Logisch doorvoerland

Jasmine is niet meer teruggevonden. Vreemd genoeg prijkt haar naam wel bovenaan de voorlopige dagvaarding van de hoofdverdachte van het Koolvisonderzoek, Solomon O.. Hij zou haar en vier andere meisjes hebben verhandeld. Maar ook het OM weet niet waar ze is.

Rechercheur Woppenkamp van het Koolvisteam legt uit hoe haar naam kan bovendrijven zonder dat er iets bekend is over haar verblijfplaats of welzijn: ‘Jasmine kwam als belangrijk slachtoffer naar voren uit een analyse die we hebben gemaakt van deze groep. De meisjes gebruikten veelal hetzelfde paspoort, reisden op bepaalde tijden en data. Op de vlucht van Jasmine reisde een bekende handlanger mee, achter in het vliegtuig. Uit een analyse van deze en andere gegevens, zoals haar documenten en vluchtverhaal, kunnen we opmaken dat zij een risicomeisje is, dat er sterke verbanden zijn met de bende van Solomon O. Maar nee, wij hebben geen flauw idee waar zij nu is.’

Solomon O. (43) weet het ook niet. Tijdens de rechtszittingen ontkende hij in alle toonaarden dat hij ook maar iets te maken heeft met Jasmine of welk meisje dan ook. Sterker nog, het hele idee van mensenhandel is hem vreemd: ‘Ik heb zelf drie dochters. Hoe kan ik dan meisjes in de prostitutie laten werken? Mijn kinderen zijn werkelijke slachtoffers, zij hebben geen ouders meer.’

Zaaksofficier Veurink was stellig: de eis tegen de verdachten zal worden uitgedrukt in jaren, niet maanden. Solomons echtgenote Vero zou de meisjes hebben begeleid naar Frankrijk, Italië of Spanje. Andere verdachten zouden hebben geholpen bij het transport, de huisvesting, en de vervalsing van papieren. Solomon, Vero en de in Sheffield woonachtige Gilbert E. hielden vanuit Europa de touwtjes in handen. Nederland was een logisch doorvoerland vanwege de vele voorzieningen voor minderjarige vreemdelingen. Van binnen het Nidos Arnhem regelde een minderjarige jongen – voor vijftig euro per keer – het contact met de handelaren.

Voodoo

Het lot van de meisjes blijft tot nu toe ook tijdens de rechtszittingen in nevelen gehuld. Van de tien meisjes die nog in Nederland zijn, hebben vier aangifte van mensenhandel gedaan. Een van hen wilde meewerken aan een verhoor, maar trok zich op het laatste moment terug. Volgens het OM was ze bang. De belangrijkste stelling van het OM in de Koolvis- en Kluivingsboszaken is dat de meisjes slachtoffers zijn van voodoopraktijken en daardoor doodsbang zijn dat hen of hun familie wat wordt aangedaan. Maar zijn deze meisjes eigenlijk wel willoze slachtoffers, is het weerwoord van de advocaten van de verdachten. ‘Voodoo’ is simpelweg een handig excuus om hun eigen rol te verbloemen. Hadden Solomon en co. hen niet geholpen aan werk, een inkomen, een uitweg uit de armoede? Hadden zij zelf niet stad en land af gebeld om in contact te komen met de verdachten?

De Nederlandse autoriteiten weten niet goed wat ze aan moeten met de verhalen over zwarte magie, hekserij, geheimzinnige pacten tussen Nigeriaanse meisjes, priesters en hun goden, of de doodsangsten die de meisjes zeggen uit te staan. Om grip te krijgen op de problematiek, richtte de Nederlandse politie in 1998 zelfs een voodoo-team op. Een Haagse rechter oordeelde in 2000 dat het gebruik van voodoo gelijk staat aan het gebruik van geweld. Maar in het in 1999 verschenen rapport Een schijn van voodoo stelden onderzoekers van het Afrika Studie Centrum dat ‘voodoo’ te pas en te onpas werd aangehaald. Zelden tot nooit werd voodoo precies gedefinieerd, wat ruimte liet voor opportunistisch misbruik van het fenomeen. Slachtoffers gebruikten het om aan verblijfsvergunningen te komen en het OM wees op de vele slachtoffers van voodoo om de boeven te kunnen vervolgen. Met verwijzing naar het kritische rapport verleende de IND prompt nauwelijks meer voortgezet verblijf aan Nigeriaanse minderjarige meisjes.

In 2007 keerde het tij echter weer. Na enkele spraakmakende mensenhandelzaken verscheen in het ambtsbericht over Nigeria van 2007: ‘De angst is echt, het geloof in de priesters en rituelen zit diep.’ Anno 2008 neemt het OM voodoo erg serieus. Het heeft zelfs een Nigeriaanse priester uit Amsterdam-Zuidoost, ‘Moses’, in de arm genomen om te helpen. Hij praat met de meisjes voor ze worden verhoord door de politie. ‘In Nigeria bezegelen mensen allerlei afspraken of wensen met een pact bij de voodoopriester, bijvoorbeeld als ze een stuk land kopen,’ legt Moses uit. Voodoo is niet voor ieder meisje dat door Solomons bende werd verhandeld een probleem. De meisjes die daar wel last van hebben, krijgen nachtmerries: ‘Of ze denken dat ze overal worden gezien en gevolgd. Vaak hebben ze beloofd gehoorzaam te zijn, niet weg te lopen, een grote som geld af te betalen. Op het verbreken van deze beloften staat een zware straf, soms zelfs de dood.’ Volgens Moses is de oplossing voor het probleem ‘verlossing’: ‘Ik vraag ze eerst de waarheid te vertellen, vervolgens worden ze verlost. Ze moeten afstand doen van wat ze hebben gezegd, pas dan zijn ze klaar voor Jezus Christus. Soms duurt dit uren, dagen.’

Babysitter

Chigume (22), een Nigeriaans meisje dat rond dezelfde tijd als Mary en Jasmine waarschijnlijk door dezelfde bende naar Nederland werd gehaald, onderging een voodooritueel. Ze is hoogzwanger – van welke klant weet ze niet. Ze zit achter de computer in het leslokaal van Vital Aid, een organisatie in Den Haag voor Afrikaanse slachtoffers van mensenhandel. ‘Ik woonde in Nigeria als dienstmeid bij een familie in huis, mijn moeder had het geld niet om voor me te zorgen. Toen ik twintig was, kreeg ik een baan aangeboden in een kapperszaak. Maar ik had geen geld om me te registreren als werkende. De man en vrouw die de kapperszaak runden, zeiden dat ze me konden helpen. “We kennen iemand die je naar Europa kan brengen. Je kunt daar als babysitter werken.” Ze brachten me naar een voodoopriester die okselhaar, schaamhaar, bloed en hoofdhaar van mij in een pot deed en kookte. Ik moest het in een wond op mijn arm smeren. Ik beloofde dat ik vijftigduizend euro zou betalen als ik mijn belofte geld te verdienen niet nakwam.’

Chigume reisde met de man en zijn vrouw mee als dochter, naar een huis in de Bijlmer. Daar werkte zij zeven maanden als prostituee, met zeven andere Nigeriaanse meisjes. De bordeelhouder werd op een dag gearresteerd en zijn echtgenote en handlangers verschenen niet meer. Chigume kwam via een kennis in Den Haag terecht. Daar zocht zij naar verlossing van haar voodoovloek in een Nigeriaanse kerk.

Ik vraag Chigume of voodoo niet neerkomt op bangmakerij. Ze kijkt verschrikt en antwoordt stellig: ‘Nee, het is echt, je kunt er dood aan gaan en je lijk zwelt dan enorm op van de geest die nog in je zit.’

‘Je kunt dergelijke verhalen niet begrijpen als je nooit in Nigeria bent geweest,’ zegt Marilyn Martins, directeur van Vital Aid. ‘De druk die op de meisjes wordt uitgeoefend is enorm. Ze moeten voor hun families zorgen en gaan op zoek naar werk. Het zijn echt geen onschuldige engeltjes, maar we moeten niet vergeten dat ze hoe dan ook in een mensonterende situatie zijn terechtgekomen: geen vrijheid, geen mogelijkheden het verdiende geld naar huis te sturen, om van het geweld en de mishandeling maar te zwijgen. Voodoo is een van de middelen waarmee ze bedreigd worden.’

Martins zucht ontevreden: ‘Maar wat ik niet begrijp, is dat iedereen zich zo druk maakt over de meisjes die zijn verdwenen. Ik probeer binnen mijn organisatie zo’n vijftien meisjes en vrouwen van vlees en bloed te helpen. Niemand kijkt naar hen om. Chigume is zwanger, maar kan niet naar de dokter, want ze heeft nog geen verblijfsvergunning en de dokter vraagt geld. Ze heeft geen geld voor eten. De voedselbank komt hier een keer per week, maar dan zijn er nog zes dagen over. Ik wil eigenlijk niet weten hoe die vrouwen voorzien in hun behoeften, hoe ze hun huur betalen, hoe ze vervoer regelen. Ik onderhoud Chigume nu uit eigen zak.’

Nigeriaanse vrouwen druppelen het leslokaal met computers binnen, instructeurs lopen rond. ‘Inburgering,’ zegt een van hen kort als ik vraag welke lessen zij geven. Gezeten voor de computers vertellen de meisjes op zachte toon, blik naar beneden, wat Martins niet wilde weten. Dat ze een kamer huren bij een man die ze op straat ontmoetten, dat hij seks wil voor de huur, dat ze dakloos zijn als ze niet vaak genoeg koken, niet goed schoonmaken of seks weigeren, dat ze niet genoeg te eten hebben, niet naar een dokter kunnen, dat ze daarom soms weer in de prostitutie werken.

Gedeprogrammeerd

Advocaat Hans Gaasbeek vreest dat zijn vermiste cliënten, die nog steeds vervolgd worden vanwege hun vervalste papieren, in een zelfde of ergere toestand zijn geraakt. Herhaaldelijk verzocht hij staatssecretaris van Justitie Albayrak om opheldering. Na lang aandringen kreeg hij antwoord: ‘snelle actieteams’ van de IND en Koninklijke Marechaussee zullen naar Nigeria gaan om op vliegvelden de stroom Nigeriaanse meisjes te stoppen, schreef de staatssecretaris aan Gaasbeek.

Ook de opvang is veranderd. Tegenwoordig is er een ‘pilot project beschermde opvang’ voor minderjarige vreemdelingen met een ‘risicoprofiel’. In de opvanghuizen moeten beveiligingscamera’s, keycards, pasjes, beveiligingspersoneel, vervoer van en naar school en een meldplicht de verdwijningen voorkomen. ‘Ze weten niet wat hen overkomt,’ zegt advocaat Hompe. ‘Ze worden opgesloten, er is geen tuin, luchten is maar een paar keer per week mogelijk.’

Het doel van de besloten opvang is dat de jongeren worden ‘gedeprogrammeerd’, zodat ze uiteindelijk aangifte doen van mensenhandel. Martin Berk, woordvoerder van voogdij-instelling Nidos: ‘Wij vinden niet dat je deze meisjes als slachtoffer mag opsluiten, ook niet in hun eigen belang. Ze krijgen eerst intensieve bescherming en later neemt dat geleidelijk af. In principe kunnen ze gaan en staan waar ze willen, maar wel onder begeleiding.’

Komt een dergelijk streng regime de minderjarigen eigenlijk wel ten goede? ‘Nee,’ zegt Hompe. ‘Het Nidos had gewoon veel beter op deze kinderen moeten passen,’ oordeelt asieladvocaat Vellenga. Berk is het daar niet mee eens: ‘Mevrouw Vellenga is niet goed geïnformeerd over de rol van Nidos in deze problematiek. Wij werden in 2006 geconfronteerd met de toenemende verdwijningen van Nigeriaanse meisjes. Vaak verdwenen ze voordat wij contact met ze hadden. Wij hebben in najaar 2006 op eigen initiatief een project gestart om deze risicomeisjes beschermd en kleinschalig op te vangen. Dit leidde met succes tot een substantiële afname van de verdwijningen.’

Het ministerie van Justitie pompt veel geld in het tegengaan van de verdwijningen. Maar vreemd genoeg worden pogingen vanuit de Afrikaanse gemeenschap om een oplossing te bieden voor het probleem genegeerd of zelfs tegengewerkt. De organisatie Don Bosco heeft in de Bijlmer drie opvanghuizen voor onder meer slachtoffers van mensenhandel, onder wie veel Nigeriaanse meisjes en vrouwen. Ze hoorde onlangs dat de gemeente Amsterdam de ondersteuning gaat stopzetten. Hierdoor moeten de opvanghuizen binnenkort de deuren sluiten. Martins ondervindt eveneens tegenwerking: ‘Ik wil graag een opvanghuis voor ze openen, want deze meiden vertrouwen vaak alleen mensen uit de eigen cultuur. Maar ik krijg de fondsen niet. Ook de Ghanese pastor Tom Marfo moest twee van zijn vijf opvanghuizen voor Afrikaanse slachtoffers van mensenhandel in de Bijlmer onlangs sluiten. De overige drie kunnen blijven bestaan dankzij individuele schenkingen van kerkgangers.’

Het ministerie van Justitie zoekt wel samenwerking met de Internationale Organisatie voor Migratie, die wereldwijd migranten ‘helpt in het humaan terugkeren naar eigen land’. Het zwaartepunt van Albayraks beleid lijkt dus te liggen op het stoppen danwel terugsturen van de meisjes. Ook de IND zint op terugsturen. De dienst schrijft op 11 januari 2008 een brief aan Hans Gaasbeek: ‘Mary is uitgeprocedeerd en er bestaat geen bezwaar tegen haar uitzetting. Zij is verwijderbaar. Wij verzoeken u dan ook vriendelijk te laten weten waar zij is, om tot uitzetting over te kunnen gaan.’

De meisjes

Nigeriaanse meisjes verdwijnen al minstens vijftien jaar vanuit Nederlandse opvangvoorzieningen. Tussen 1989 en 1995 kwamen 6818 AMA’s (Alleenstaande Minderjarige Asielzoekers) naar Nederland, blijkt uit gegevens van het COA. In 1996 kwam de eerste grote verdwijningzaak aan het licht: tussen 1993 en 1996 waren vanuit een Eindhovense opvangcentrum 223 asielzoekertjes van uiteenlopende nationaliteiten verdwenen. Enige tijd later werden enkele Nigeriaanse meisjes teruggevonden in het prostitutiecircuit in Antwerpen. Antwerpse hulpverleners beweerden dat er daar meer dan tweehonderd Nigeriaanse meisjes in de prostitutie werkten. Toenmalige staatssecretaris van Justitie Schmitz stelde destijds dat er geen aanleiding was te concluderen dat de meisjes in een prostitutiecircuit belanden.

Een jaar later werd de bende, die de meisjes doorsluisde naar bordelen en ramen, gearresteerd. In 1999 brachten organisaties Terre des Hommes en de Nigerian Democratic Movement in the Netherlands (NDMN) een onderzoeksrapport uit waarin zij stellen dat tussen 1995 en 1999 vierhonderd Nigeriaanse meisjes verdwenen uit opvanghuizen en vermoedelijk in de prostitutie terechtkwamen. In 1999 verdwenen veel Nigeriaanse meisjes uit de opvang van de stichting Valentijn in Nunspeet en Lochem. Enige maanden later arresteerde de politie de bende. De hoogste straf voor de bendeleden was drie jaar gevangenisstraf vanwege mensenhandel voor de prostitutie, onder bedreiging van voodoo. In 2000 arresteerde de politie twaalf verdachten in Groningen die vanuit Nigeria jonge meisjes naar onder meer Nederland zouden halen. In 2001, 2002 en 2003 werden ook enkele Nigerianen wegens mensenhandel door de rechter veroordeeld.

De bendes

Op 24 oktober 2007 arresteerde de Nederlandse politie vijfentwintig verdachten die zich zouden hebben beziggehouden met mensenhandel in Nederland, de Verenigde Staten, Nigeria, Engeland, België, Italië, Ierland, Duitsland en Spanje. De internationaal opererende bende zou honderdveertig minderjarige Nigeriaanse meisjes die uit Nederlandse opvanghuizen waren verdwenen, voor de prostitutie verhandeld hebben naar Italië, Frankrijk en Spanje. De Nationale Recherche onderzocht een Nigeriaanse bende die de codenaam Koolvis kreeg, de Koninklijke Marechaussee deed onderzoek naar een gelieerde bende onder de codenaam Kluivingsbos (een natuurgebied in de buurt van een van de opvanghuizen van waaruit meisjes verdwenen). De Italiaanse politie arresteerde op dezelfde dag eenenvijftig verdachten in de operatie ‘Viola’.

De hoofdverdachten van het Koolvis-onderzoek zijn Solomon O., zijn vrouw Vero O. en Gilbert E. In Nigeria zouden handlangers van dit trio de meisjes hebben benaderd met de belofte van werk in Europa. De meisjes vlogen met een ‘begeleider’ naar Nederland. Op Schiphol verdween de begeleider; de meisjes dienden een asielverzoek in. De marechaussee stuurde hen door naar de landelijke voogdijinstelling Nidos, die hen plaatste in kleine wooneenheden verspreid over het land. Vanuit die opvanghuizen pikte de bende de meisjes enkele dagen of weken later op.

Hoofdverdachte van het Kluivingsbos-onderzoek is Peter S. Zijn bende opereerde op eenzelfde manier en werkte losjes samen met die van Solomon. De inhoudelijke behandeling van de zaak vindt waarschijnlijk medio oktober van dit jaar plaats. Er zitten nog elf verdachten vast. Tien van de honderdveertig meisjes zijn nog in Nederland. De rest is verdwenen.

De namen van de meisjes zijn om privacyredenen gefingeerd en enkele plaatsnamen zijn uit veiligheidsbelang niet nader omschreven.

Gerelateerd