16-08-2008
Door Thijs Niemantsverdriet

Op een woensdagmiddag in juli, rond een uur of zes, dromt een dertigtal journalisten samen rond een flatscreentelevisie. We zijn op een redactie in het Aziatische deel van Istanbul, met fraai uitzicht over de Bosporus. De verslaggevers, gemiddeld rond de dertig jaar en overwegend ongeschoren, turen gespannen naar het beeldscherm.

Op de televisie verschijnt een man met een snor. Voor zijn neus staat een batterij microfoons. Het is de opperrechter van het Constitutionele Hof. Hij gaat vertellen of het hoogste juridische orgaan van de Turkse Republiek zal voldoen aan het verzoek van de openbare aanklager: verbod van de regerende islamitische AK-partij (of AKP) en verbanning uit het politieke leven van eenenzeventig van haar leden, onder wie premier Recep Tayyip Erdogan en president Abdullah Gül. Hun vergrijp: ‘anti-seculiere activiteiten’.

De rechter begint te praten, en hij kijkt bezorgd. Hij spreekt lang, meer dan vijftien minuten. Af en toe slaakt hij een vermoeide zucht. Dan spreekt hij het verlossende woord: de AK-partij wordt niet verboden. Wel krijgt de partij een geldboete. ‘Het vonnis,’ zegt de rechter, ‘is een zeer ernstige waarschuwing.’ In het redactielokaal barst een oorverdovend gejuich los. Sommige verslaggevers springen de lucht in. Anderen blijven zitten en ballen de vuisten. Daarna duiken de redacteuren weer achter hun computers. Het is half zeven ’s avonds – ze hebben nog drie uur om hun stukken af te maken.

De krant waar dit tafereel zich afspeelt, heet Taraf. Op het eerste gezicht is het een gewoon dagblad. Een druk redactielokaal. Bureaus vol stapels papier. Driftig tikkende redacteuren die de ene sigaret na de andere opsteken (ondanks een algemeen rookverbod). Het product dat dagelijks van de persen rolt, ziet er evenmin uitzonderlijk uit: grote koppen, schreeuwerige kleuren, middelmatige fotokwaliteit.

Maar schijn bedriegt. Sinds het eerste nummer van Taraf vorig jaar november verscheen, heeft de krant een revolutie ontketend in de Turkse media. De redactie doet namelijk wat geen enkele andere krant, weekblad of actualiteitenrubriek durft: kritiek leveren op het leger. Het motto van de krant luidt: ‘Düsünmek taraf olmaktir’ – wie nadenkt, kiest partij. Partij waarvoor, daar laat Taraf geen enkele twijfel over bestaan: vóór een echte democratie, vóór onafhankelijke rechtspraak en vóór een betere positie voor de Koerdische, Armeense en alevitische minderheden. En dat betekent in Turkije al gauw: tegen de krijgsmacht.

Vier keer in vijftig jaar zette het leger de democratie buitenspel, in 1960, 1971, 1980 en 1997. Telkens in naam van de seculiere republiek van Mustafa Kemal Atatürk. Vorig jaar volgde de ‘e-coup’: een dreigende boodschap op de legerwebsite om te voorkomen dat AKP-man Abdullah Gül tot president werd gekozen. En de aanklacht deze zomer tegen de AK-partij, vonden velen, was een poging tot een ‘juridische coup’.

Taraf heeft daar genoeg van. De afgelopen tijd publiceerde de krant een aantal indrukwekkende scoops. Vrijwel allemaal hadden ze te maken met het leger, vrijwel allemaal kwamen van bronnen binnen het leger, en vrijwel allemaal brachten ze het leger in verlegenheid. De columnisten van Taraf (onder wie twee Armeense Turken en een moslima met een hoofddoek) nemen voortdurend stelling tegen de behoudzuchtige kemalistische elite in Istanbul en Ankara. Het blijkt een succesvol recept. Volgens adjunct-hoofdredacteur Yasemin Congar heeft Taraf inmiddels een gemiddelde oplage van vijftigduizend stuks. Vanuit liberale kring klinkt er voorzichtige kritiek: doet de redactie van Taraf in zijn democratische zendingsdrang soms niet erg boude beweringen, met name over de rechterlijke macht? Maar over het algemeen overheerst de bewondering voor het lef van de krant.

Het succes van Taraf staat symbool voor de snelle veranderingen in Turkije. Tot enkele jaren geleden functioneerden vrijwel alle kranten als spreekbuis voor het seculiere establishment. Op een gegeven moment kwam daar een islamitisch dagblad bij dat de AKP-regering welgezind was. Maar een échte onafhankelijke krant was er nooit. Tarafs doorbraak illustreert ook de merkwaardige allianties en dwarsverbanden in Turkije. Taraf noemt zichzelf seculier en liberaal. En toch stonden de redacteuren te juichen bij het vonnis over de islamitisch-conservatieve AK-partij. ‘Het gaat in Turkije niet om secularisme versus islam,’ zegt een redacteur. ‘Het draait om een andere kwestie: ben je vóór de democratie of niet?’

Obsceniteiten
Twee dagen eerder ga ik eten met de hoofdredacteur van Taraf, Ahmet Altan. Yasemin Congar gaat ook mee. In de auto van Altan, een grote SUV, rijden we met hoge snelheid naar een deftig visrestaurant in de wijk Ortaköy, vlak naast de grote hangbrug tussen het Europese en het Aziatische deel van Istanbul.

Het is een krankzinnige dag geweest op de redactie. Vandaag zijn de hoogste rechters voor het eerst bijeengekomen om zich over de AKP te beraden, maar niemand weet wanneer ze eruit zullen zijn. Er zijn schokkende onthullingen over een nationalistisch moordnetwerk dat de politie aan het oprollen is. En alsof dat allemaal nog niet voldoende is, zijn er gisteravond twee bommen ontploft in een winkelstraat in de Istanbulse wijk Güngören. Er zijn zeventien doden gevallen: de zwaarste aanslag in Turkije sinds Al Qaida in 2003 het Britse consulaat, een bank en twee synagogen opblies.
Vooralsnog is het een mysterie wie achter de terreurdaad zit. De meest voor de hand liggende kandidaat, de Koerdische rebellenbeweging PKK, ontkent alle betrokkenheid. Op de redactie van Taraf is lang gediscussieerd over de headline van morgen. Uiteindelijk is gekozen voor de kop ‘Het einde van de onschuld’ – met een foto van de plaats des onheils.

In het visrestaurant lijken de bloedige beelden van vandaag ineens ver weg. Ahmet Altan ontspant achter een glas raki. Hij is een grote man met een nauwgezet getrimd baardje, een lage bromstem en twinkelende ogen achter een montuurloze bril. Spraakzaam is hij niet, maar als hij spreekt, doet hij dat bij voorkeur in aforismen. ‘Je hoeft niet serieus te zijn om van de waarheid te houden,’ zegt hij dan. Of: ‘Als het volk rijker is dan de staat, krijgt het vanzelf de macht.’

Ahmet Altan is eigenlijk romanschrijver. En zeer succesvol. Samen met Orhan Pamuk en Yasar Kemal is hij de best verkopende auteur van Turkije (van zijn acht romans werd alleen De secretaris in het Nederlands vertaald). Net als zijn collega-romanciers staat hij in een traditie van geëngageerde literatoren. En net als Pamuk en Kemal kwam hij de afgelopen decennia regelmatig in aanvaring met de Turkse autoriteiten. Zijn roman Sudaki Iz (Het spoor op het water), over een groep linkse terroristen in de jaren zeventig, werd in 1985 verboden wegens ‘obsceniteiten’. De rechtbank bepaalde dat alle exemplaren van het boek verbrand moesten worden – een lot dat alleen Henry Millers Nexus in Turkije eerder ten deel viel.

In 1995 kwam Altan opnieuw in de problemen. In het dagblad Milliyet schreef hij een column over een fictief land, Kurdey, dat geregeerd werd door Koerden. In naam van een mythische vader des vaderlands, genaamd Atakurd, onderdrukten deze Koerden een Turkse minderheid. De kemalisten apprecieerden Altans gedachte-experiment niet. Hij werd op staande voet ontslagen door Milliyet en veroordeeld tot anderhalf jaar voorwaardelijke gevangenisstraf (plus een verbod van twee jaar om zich uit te laten over de Koerden).

Dat waren de twee meest spraakmakende zaken. Maar alles bij elkaar, schat Altan, heeft hij zich een keer of dertig bij de aanklagers moeten melden. ‘Ach,’ grinnikt hij. ‘Je went eraan. Het wordt routine. Mijn vader was parlementslid voor de linkse Arbeiderspartij. Hij heeft in zijn carrière driehonderd zaken te verstouwen gekregen. Dan valt dertig nog wel mee.’

Lichtvoetigheid en nonchalance (al dan niet gespeeld) zijn terugkerende thema’s bij Altan. Het is de enige manier, zegt hij, waarop je in Turkije een krant kunt bestieren die zich tegen het systeem verzet. ‘Yasemin en ik proberen in ons werk een soort kinderlijke instelling te behouden,’ zegt hij. ‘Anders is het niet leuk. Dan ga je je zorgen maken, begin je te denken: het is toch best gevaarlijk wat we doen.’ Yasemin Congar valt hem bij: ‘Af en toe moet je krankzinnige dingen doen. Afgelopen februari hebben Ahmet en ik samen PKK-kampen bezocht in het zuidoosten van Turkije, om met de kopstukken van de beweging te praten. Vlak nadat de Turkse luchtbeschietingen in Noord-Irak waren begonnen. De militairen lieten ons overal netjes door.’

Ondanks de heftige gebeurtenissen van de laatste tijd is Altan optimistisch over de toekomst van zijn land. De strubbelingen in Turkije, zegt hij, gaan niet over westerse waarden versus de sharia. Het is een economische en politieke strijd. De traditionele kemalistische elite van militairen, politici, rechters en zakenmensen is bezig haar greep op de staat te verliezen. Ze zal haar macht moeten delen met de nieuwe klasse van welvarende Anatolische ondernemers die sinds de jaren tachtig de drijvende kracht zijn geworden achter de Turkse economie. De AK-partij vertegenwoordigt deze groep, en daarom boezemt ze zoveel angst in.

‘In Turkije leven twee groepen. Aan de ene kant heb je de Anatoliërs. Ze hebben een traditionele levensstijl. Ze zijn gelovig, drinken geen alcohol, hun vrouwen bedekken het hoofd. Ze drijven handel met Europa en verdienen veel geld. De Anatoliërs beseffen dat ze de politieke macht alleen zullen behouden als ze democratische waarden omarmen en toenadering zoeken tot de EU. Aan de andere kant staan de kemalisten. Die hebben wél een westerse levensstijl. Ze geven weinig om de islam, drinken wijn en vinden dat vrouwen geen hoofddoek hoeven te dragen. Hoewel ze het staatsbestel domineren, zijn ze in de minderheid. Ze weten dat ze de macht zullen verliezen als ze zich keurig aan de regels van de democratie houden. Daarom zijn ze steeds feller gekant tegen een vrije samenleving en tegen Europa.’ Altan neemt een hap van zijn zwaardvis en kijkt naar de lichtjes aan de overkant van de Bosporus. ‘Dat is de Turkse paradox. De meest Europees ogende groep is tegen Europa, de minst Europees ogende groep vóór Europa.’

Polarisering
Het besluit om met Taraf te beginnen viel afgelopen zomer. De eigenaar is Basar Arslan, een 39-jarige zakenman die vrijwel al zijn geld in Taraf heeft gestoken. Iedereen benadrukt dat Arslan de perfecte uitgever is voor een onafhankelijke krant. De meeste Turkse dagbladen en magazines zijn in handen van conglomeraten met brede investeringen, van toerisme via olie tot consultancy. Dat maakt ze kwetsbaar voor politieke of militaire druk: als hun kranten iets schrijven dat het establishment niet bevalt, volgen serieuze consequenties. Vorig jaar nog sloot het weekblad Nokta zijn deuren nadat het de onthullende dagboeken van een hoge marineofficier had gepubliceerd. De druk van politie en leger was volgens de eigenaar onverdraaglijk. Basar Arslan, zo verzekeren mijn informanten, is ongevoelig voor dit soort chantage. Hij bezit slechts een uitgeverij (Ahmet Altan publiceert zijn romans bij hem) en een boekhandelketen. Zoals een redacteur van Taraf het zegt: ‘Het leger kan veel doen. Maar ze kunnen niet tegen de mensen zeggen: koop geen boeken meer.’

Kort voor de oprichting van Taraf waren er parlementsverkiezingen, die werden gewonnen door de AKP. ‘Arslan en ik dachten: dit is het moment,’ zegt Altan. ‘Er breekt een nieuw tijdperk aan. Er komt meer en meer debat. Ze gaan een nieuwe Grondwet schrijven. Laten we een nieuwe krant oprichten.’

Erdogans herverkiezing werd alom bejubeld als een overwinning voor de democratie. Het leger had Erdogan en de zijnen proberen af te schilderen als een bende crypto-islamisten die Turkije zo snel mogelijk de sharia wilden opleggen. Maar de kiezer liet zich niets gelegen liggen aan deze dreigementen. Sterker nog, de militaire bemoeienis werkte averechts: ook veel seculiere, progressieve kiezers besloten hun stem te geven aan Erdogan. Het resumé van de premier was immers voorbeeldig: sinds 2002 had de AK-partij belangrijke democratische hervormingen doorgevoerd, een indrukwekkende economische groei bewerkstelligd, de positie van minderheden voorzichtig verbeterd en, bovenal, Turkije op koers gekregen voor het lidmaatschap van de Europese Unie. Dus kreeg de AK-partij op 22 juli 2007 een overweldigende 47 procent van het electoraat achter zich. Als dit geen mandaat was om met gezwinde spoed de hervormingen voort te zetten, dan wisten de politieke analisten het ook niet meer.

Het liep anders dan verwacht. Na juli 2007 brak er helemaal geen nieuw tijdperk aan in de Turkse politiek; er volgde juist een periode van verhevigde polarisering. Abdullah Gül, een vrome moslim wiens vrouw een hoofddoek draagt, werd in augustus weliswaar met gemak door het parlement tot president gekozen, maar de strijdkrachten boycotten zijn inauguratie. In het najaar raakte de partij al gauw de regie kwijt in het debat over een nieuwe grondwet. En in februari dit jaar beging Erdogan de grootste misstap uit zijn politieke carrière. Vanuit het niets besloot de AK-partij tot opheffing van het hoofddoekjesverbod op Turkse universiteiten – een heilige graal van het kemalisme en een politiek buitengewoon gevoelig onderwerp. Maar in plaats van de dialoog te zoeken met de seculiere oppositie, gebruikte Erdogan de ruime AKP-meerderheid om het wetsvoorstel binnen drie weken door het parlement te jagen.

Daarna ging het snel. Op 14 maart diende de hoofdaanklager een verzoek in bij het Hooggerechtshof in Ankara om de AKP te verbieden wegens ‘anti-seculiere activiteiten’. Twee weken later besloten de rechters unaniem de zaak in behandeling te nemen. Toen het Hof begin juni ook nog het hoofddoekjesbesluit terugdraaide (‘in strijd met het seculiere karakter van de Turkse staat’) wist iedereen het zeker: de AK-partij zou verboden worden.

Het politieke leven in Turkije kwam tot stilstand.Taraf moest partij kiezen. ‘Het was meteen duidelijk,’ zegt Ahmet Altan. ‘Wij zijn voor de democratie, dus moeten we het bestaansrecht van de AK-partij verdedigen. Dat betekent niet dat we hun beleid steunen. Sterker nog, we zijn het met een aantal van hun standpunten volstrekt oneens. Maar ze zijn democratisch gekozen en liggen onder vuur. Het is nu niet de tijd om tegen de AKP te zijn.’

In zijn kolommen opende Taraf de aanval op het leger, op de seculiere oppositie en op de rechterlijke macht. Met name over de aanklacht van procureur-generaal Yalcinkaya schreef de krant een aantal verwoestende stukken. Diens bewijsvoering tegen de AKP (169 pagina’s dik) kreeg al vrij snel de bijnaam ‘het Google-dossier’, omdat de bewijslast voor ‘anti-seculiere activiteiten’ van de AKP voornamelijk bestond uit citaten uit kranteninterviews en opmerkingen in het parlement.

In de mainstream media levert het Taraf weinig vrienden op. Kwade tongen beweren dat de krant geld krijgt van de AKP of aanverwante islamitische organisaties. Congar verslikt zich bijna in haar meloen als ik haar confronteer met deze geruchten. ‘Ze hebben al beweerd dat we gefinancierd worden door de CIA, de EU en George Soros. Maar deze is nog mooier. Volgens mij geloven ze het zelf niet eens. Ik ben atheïst. Ahmet is atheïst. En dan zouden we zeker vóór het invoeren van de sharia zijn?’

Ahmet Altan neemt nog een slok raki en grijnst. ‘Het is lachen om Turk te zijn, nietwaar?’

Inval
Achter een laptop in de redactiezaal zit een tenger, donker mannetje met een stoppelbaardje en ondeugend twinkelende oogjes. Hij eet een stuk pizza en struint het internet af. Dit is Mehmet Boransu, de sterreporter van Taraf. Het is twee dagen na de aanslag in Güngören, er is nog geen nieuws van het Hooggerechtshof.

Twee keer had Taraf in juni een grote scoop. Twee keer was dat het werk van Boransu. Op 17 juni publiceerde de krant geheime plannen van de Turkse legertop om de AKP-regering te verzwakken. Volgens een intern document waren de militairen van zins om toonaangevende journalisten, universiteitsrectoren en kunstenaars via een uitgekiende propagandastrategie ‘terug in het gareel’ te krijgen. Ook bleek dat er geregeld geheime ontmoetingen plaatsvonden tussen hoge militairen en rechters. Nadat Taraf het nieuws op de voorpagina had gezet, lieten de stafchefs weten het document ‘geen goedkeuring’ te hebben verleend – maar ze ontkenden het bestaan ervan niet.

Een week later sloeg Boransu weer toe. Ditmaal ging het om een aanslag van de PKK in Daglica, Zuidoost-Turkije, waarbij dertien militairen om het leven waren gekomen. Uit interne memo’s bleek dat hoge officieren van tevoren op de hoogte waren van de plannen van de PKK, maar niets hadden ondernomen. De legertop reageerde furieus op de onthulling in Taraf. De militaire aanklager eiste dat het dagblad de documenten meteen zou teruggeven – anders zou het leger ‘genoodzaakt zijn tot maatregelen’. De volgende dag luidde de opening van krant: ‘Generale staf plant inval bij Taraf’. Een week lang wachtten Boransu en zijn collega’s op het geluid van soldatenlaarzen in het trappenhuis. Voor de deur van de redactie, op de kade van Kadiköy, betuigde een honderdtal jonge demonstranten hun solidariteit met Taraf. Maar het leger bleef weg.

Onzin over de secularisten
Mehmet Boransu is van Koerdische komaf en groeide op in Oost-Turkije, in de buurt van de stad Kars. Zijn vaders familie is religieus en stemt op de AKP; zijn moeders familie is seculier en steunt de oppositie. Thuis in Kars is het altijd discussie. ‘Eerst geloofden mijn moeder en haar familie mijn artikelen over het leger niet. Maar sinds het verhaal over de aanval bij Daglica vertrouwen ze me.’
Op zijn achttiende kwam Boransu naar Istanbul om journalist te worden. Hij werkte enige tijd bij Hürriyet, het op één na grootste dagblad van Turkije en een ferme steunpilaar van de seculiere elite (en op de redactie van Taraf doorgaans aangeduid als ‘die fascistische krant’). Als ik hem vraag hoe hij toch aan al die legerdocumenten komt, buigt hij zich naar voren en zegt op samenzweerderige toon: ‘Ik krijg ze van officieren die net als wij vinden dat het leger zich niet met de politiek moet bemoeien. Die willen dat de aanvallen op de PKK in het zuidoosten ophouden.’
Mehmet Boransu, zo blijkt al gauw, koestert een onverwoestbaar optimisme over de toekomst van Turkije. Natuurlijk, er zijn bomaanslagen. En er zijn kongsi’s van rechters en generaals. Maar Boransu gelooft, net als Ahmet Altan en Yasemin Congar, dat Turkije onherroepelijk de weg naar vrijheid en democratie is ingeslagen. De officieren die documenten naar hem lekken, zullen straks een voor een topposities in het leger gaan bekleden. ‘Sommigen zijn links, anderen zijn rechts. Maar allemaal zijn ze democraat. Over acht tot tien jaar zullen de militairen zich niet meer bemoeien met de politiek. Het is een kwestie van generaties. Alle topmilitairen zijn ouder dan vijfenzestig. Dat betekent dat ze bij alle coups in de afgelopen decennia betrokken waren. Dan ga je vanzelf denken dat je de macht hebt.’

Er is nog iets anders dat Boransu optimistisch stemt: de groeiende pluriformiteit van de media. ‘Tien jaar geleden waren alle kranten nog voor het leger. Maar sindsdien zijn er allemaal nieuwe kranten en tv-stations geopend. De generaals weten dat. Ze kunnen geen coup plegen zonder steun van de media.’ En dan is er ook nog het internet. ‘Zelfs in kleine dorpjes in Oost-Turkije kunnen ze nu online. Mijn dochter van zes weet hoe Google werkt. Jonge mensen weten alles van elkaar via het internet. Ze willen geld verdienen, reizen, in contact komen met andere culturen. Ze gaan al die onzin van de secularisten echt niet meer geloven. Het systeem zal veranderen, geloof me.’

Boransu houdt zich de laatste tijd vooral bezig met een affaire genaamd Ergenekon, die Turkije sinds enige tijd in zijn greep heeft. In de zomer van 2007 werden zevenentwintig handgranaten gevonden in een huis in Istanbul. Er volgde een onderzoek, en in de maanden daarna werd een sinister netwerk van ultranationalistische samenzweerders blootgelegd. Volgens de aanklagers wil Ergenekon het land door middel van dood en verderf rijp maken voor militair ingrijpen. Ook zou de bende achter een aantal nooit opgehelderde moorden zitten, waaronder die op de Turks-Armeense journalist Hrant Dink vorig jaar.

Aanvankelijk leidde de Ergenekon-affaire tot de detentie van een aantal marginale figuren. Maar begin juli volgden nieuwe aanhoudingen. Het bracht een grote schok teweeg in Turkije. Onder de gearresteerden bevonden zich tal van prominente figuren: hoge generaals, invloedrijke journalisten, advocaten en zakenlui. Ook zou er een dodenlijst binnen het netwerk circuleren, met daarop onder meer twee oud-presidenten, de schrijver en Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk, de patriarch van de Armeense kerk en de Nederlandse europarlementariër en Turkije-watcher Joost Lagendijk.

De meningen over Ergenekon zijn verdeeld. Sommigen zien er het bewijs in dat leger en staatsbureaucratie nog dagelijks proberen om de democratie om zeep te helpen. Anderen, met name in het nationalistische kamp, beweren dat Ergenekon een afleidingsmanoeuvre is van de AKP. De partij heeft veel medestanders binnen het politieapparaat. Dan kunnen die arrestaties toch geen toeval zijn? ‘Over één ding is iedereen het eens,’ zegt Boransu. ‘De afloop van het Ergenekon-proces is cruciaal voor de toekomst van Turkije.’

Hij vertelt dat hij nog een derde grote scoop had de afgelopen weken. Maar boven dat artikel stond geen naam. Opzettelijk. ‘Ik wilde niet dat de militairen wisten dat ik de verslaggever was die achter dit verhaal zat, omdat ik binnenkort zelf in dienst moet.’

Pardon?

Boransu knikt. Hij is tweeëndertig jaar oud, en heeft zijn dienstplicht jaar in, jaar uit voor zich uit weten te schuiven. Maar nu is er geen houden meer aan. Een dezer dagen verwacht hij een oproep. Maar ook in deze netelige kwestie blijft hij optimistisch. ‘Ik hoef maar vijf en een halve maand. Als ik twaalf maanden was gegaan, hadden ze me inzicht moeten geven in bepaalde documenten. En dat wilde de legertop niet.’

De gymschoen
Iedere donderdag verschijnt in Taraf een column genaamd ‘Zuster Sivilay’. De titel is een verwijzing naar ‘Zuster Abla’, een bekende vraag- en antwoordrubriek over seks en relaties in het dagblad Hürriyet. Zuster Sivilay is in werkelijkheid een man en hij heet Turgay Ogur. De vragen komen ook niet van echte lezers. Hij bedenkt ze zelf. Ze gaan niet over masturbatie of condoomgebruik, maar over een onderwerp dat in Turkije veel heftigere sentimenten oproept: de politiek en het leger. De antwoorden van Ogur zijn geestig en getuigen van een volstrekt gebrek aan ontzag voor de powers that be. Neem zijn bijdrage van deze week. De vraag luidt: ‘Beste zuster Sivilay. De laatste tijd zijn er regelmatig onthullingen over mislukte couppogingen door het leger. Maar waarom gebruiken die militairen altijd zulke onnozele codenamen voor hun putsch-plannen, zoals “Maanlicht” en “Blondine”?’ Zuster Sivilay antwoordt: ‘Beste lezer. Onze topmilitairen zijn nu eenmaal simpele zielen. Ze worden ’s ochtends wakker en denken: wat voor coup zullen we vandaag weer eens plegen? Vervolgens zien ze een blonde zangeres op televisie en denken: dat is een goede codenaam.’

Ik tref Turgay Ogur in een kantoortje in een zijstraat van het Taksim-plein. Hij is vierendertig jaar, heeft een vriendelijk gezicht en lacht veel. De wekelijkse pastiche in Taraf is niet zijn enige bezigheid. Hij geniet ook bekendheid als aanvoerder van een groep jongeren genaamd Genc Siviller, de Jonge Burgers. Het is een eclectisch gezelschap. Ze zijn student, advocaat of bankier. De een is conservatief, de ander links-liberaal. Sommigen zijn devoot moslim, een enkeling heeft nog nooit een moskee van binnen gezien. (Turgays broer Yilderay, politiek redacteur bij Taraf, is ook lid.) Maar er is één ding dat de Jonge Burgers verenigt: ze walgen van de hiërarchie, van de oude mannen uit het kemalistische establishment die elke hervorming tegenhouden. Dus verzetten ze zich, hoe kan het ook anders, tegen het leger.

Turgay Ogur wijst naar zijn All Stars. ‘De gymschoen is het beeldmerk van de Jonge Burgers,’ zegt hij. ‘Het is de symbolische tegenhanger van de soldatenlaars. Vorig najaar nodigde Abdullah Gül me uit op de receptie van zijn inauguratie. Ik ben tegen alle formele regels in op mijn gympen gekomen, en heb Gül ook een paar cadeau gegeven. Mijn boodschap was: in dit presidentiële paleis hebben de militairen vanaf nu niets meer te zeggen. Gül kon het zeer waarderen.’

Humor en gevatheid zijn de belangrijkste wapens van de Jonge Burgers. Net als de redacteuren van Taraf voeren ze op lichtvoetige wijze oppositie tegen de oude elite. Maar waar de journalisten strijden vanachter hun bureaus, trekken de Burgers er op uit. Met kolderieke acties proberen ze de aandacht te vestigen op het hoge absurditeitsgehalte van de Turkse politiek. ‘Wij Turken zijn veel te serieus,’ zegt Ogur. ‘We discussiëren zó veel over politiek, dat de woorden hun betekenis hebben verloren. Humor is overtuigender. Het wordt door iedereen geaccepteerd. Als je praat, stuit je in Turkije vaak op barrières. Maar als je humor gebruikt, luistert iedereen tot het einde aan toe!’

Tijdens de presidentsverkiezingen van vorig jaar kwamen de Jonge Burgers met een eigen kandidaat. Een fictieve kandidaat. Ze heette Aliye Oztürk en was een Koerdische, Armeense, alevitische vrouw met een hoofddoek. ‘Aliye Oztürk verenigt alles in zich wat de seculieren en nationalisten verafschuwen,’ zegt Ogur terwijl hij op haar verkiezingsposter wijst. ‘Ze is de anti-wasp. Iemand die nooit, maar dan ook nooit president zal worden van de Turkse Republiek. Met haar kandidatuur wilden we zeggen: de elite wil model-Turken, maar de overgrote meerderheid van het volk voldoet daar niet aan.’

Een andere gedenkwaardige manifestatie heette ‘solidariteit met Fiji’. ‘Op een gegeven moment kwamen we erachter dat de situatie op de Fiji-eilanden opmerkelijke overeenkomsten vertoont met die in Turkije. Ook daar is tot viermaal toe een militaire coup geweest. Ook daar worden minderheden onderdrukt door de staat. En ook daar bestaat een jongerenorganisatie die zich verzet tegen het bestel.’ De Jonge Burgers besloten hun lotgenoten in Fiji te steunen. Ze huurden een houten zeilboot, stapten aan boord en zetten koers richting de Stille Zuidzee. ‘Helemaal naar Fiji zijn we niet gezeild,’ lacht Ogur. ‘We hebben rechtsomkeert gemaakt aan het einde van de Bosporus.’

Ook de Jonge Burgers zijn positief over de toekomst van Turkije. Maar het optimisme van Altan en Boransu over de terugtocht van het leger delen ze niet. ‘Democratie,’ zegt Turgay Ogur, ‘is als een ronde tafel. En in Turkije ligt op die tafel altijd een geweer. Over tien jaar is dat nog steeds zo.’ Ogur put zijn optimisme uit een ander verschijnsel: het nieuwe engagement bij jongeren. Het is een pragmatische betrokkenheid, zonder de ideologische of religieuze scherpslijperij van hun ouders. ‘Het draait bij ons niet om secularisme of islamisme, maar om onze manier van leven. Het leger zit onze manier van leven in de weg. Wij als jongeren dulden geen politieke chaos meer.’ Ogur trommelt op zijn laptop. ‘We gebruiken ons geweten. Niet onze politieke achtergrond.’

Altijd gevaarlijk
De dag nadat de redacteuren van Taraf hebben gejuicht om het AKP-vonnis zit Ahmet Altan achter een bureau op zijn werkkamer. Hij heeft zijn handen achter zijn hoofd gevouwen en kijkt uit over de Bosporus. Aan de overkant, in het Europese deel van Istanbul, zijn de minaretten van de Aya Sofia en de Blauwe Moskee zichtbaar. Over het glinsterende water varen reusachtige containerschepen.

Altan heeft gemengde gevoelens over het vonnis. Natuurlijk, het is goed voor de democratie dat de AKP niet verboden is. Maar de partij heeft nog altijd een serieus probleem. Zes van de elf rechters hebben de partij schuldig bevonden – eentje te weinig voor een verbod. Het leger en de rechterlijke macht hebben weer eens laten zien hoe machtig ze zijn. Vandaar dat Taraf vanochtend opende met de kop: ‘De coup die de lat raakte’.

Ik vraag hem of het gevaarlijk is, hoofdredacteur zijn van een onafhankelijke krant. ‘Ach,’ zegt hij quasi-nonchalant, ‘het is altijd gevaarlijk in Turkije. Maar hoofdredacteur zijn maakt het nog wel ietsje gevaarlijker.’ Hij maakt een beweging met zijn hoofd, richting de detectiepoortjes bij de ingang. ‘Daar heb je een bodyguard. Eigenlijk wil ik dat niet, maar de uitgever staat erop.’
Altan is even stil. Dan zegt hij: ‘Ik was liever thuis gebleven om romans te schrijven. Maar we bevinden ons op een kritiek moment in de Turkse geschiedenis. We moeten de waarheid vertellen.’

www.taraf.com.tr, www.gencsiviller.net

Gerelateerd