Biografie
Wie meer wil weten over de gedichten van de legendarische sovjetdichter Vladimir Majakovski (1893-1930), of het nu zijn beroemde lyrische of zijn verguisde communistische werken zijn, moet beginnen en eindigen bij zijn liefdes. Dat laat de Zweedse literatuurhistoricus Bengt Jangfeldt mooi zien in de zojuist vertaalde biografie Een leven op scherp. Die liefdes zijn er in hoofdzaak twee: de Sovjet-Unie, zijn meest bekende, en zijn muze (dat clichéwoord moet je hier echt gebruiken): de vrijgevochten joodse Lilja &#8211; ook wel Lili &#8211; Brik.
Jangfeldts boek (in het Nederlands vertaald door Edith Sybesma, Marko Fondse en Suïntha Uiterwaal) is daardoor meer dan een boeiende levensbeschrijving van een getormenteerde dichter die zich in 1930 door het hart schoot &#8211; natuurlijk bijna per definitie al voer voor een spannend verhaal &#8211; maar ook een soort sovjetversie van Friends. Op een bijna soapachtige manier, waarbij geen flirt, geen seksuele roddel onbesproken blijft, weet Jangfeldt duidelijk te maken hoe moeilijk het was voor een klein groepje geestverwanten om als avant-gardist met grote idealen en kleine menselijke verlangens in de nieuwe heilstaat hun weg te vinden. Waarbij het natuurlijk, anders dan in Friends, op zijn Russisch allemaal behoorlijk slecht afloopt.
Vladimir Majakovski leerde Lilja Brik in 1915 kennen. Hij was een beginnende dichter, tweeëntwintig jaar oud, geboren in een dorp in Georgië, en noemde zichzelf een futurist. Bekend was hij geworden met een ontregelende, schandalen veroorzakende voordrachtentournee door het land. Zijn &#8216;alle perken te buiten gaande&#8217; karakter had ook al de aandacht getrokken: Majakovski leefde en kleedde zich als een bohémien, was luidruchtig en onaangepast, leed aan smetvrees en een ernstige gokverslaving, verslond vrouwen, had op zijn zeventiende een paar maanden in de cel gezeten wegens radicaal linkse ideeën en kon manisch werken maar ook in duistere neerslachtigheid vervallen.
Bij de kunstminnende Lili Brik en haar man Osip, beiden een paar jaar ouder dan Majakovski, zou hij op een avond zijn nieuwe gedicht Een wolk in broek in première laten gaan &#8211; hij kwam er binnen omdat hij een relatie had met Lili&#8217;s zus Elsa. De expressionistische cyclus over een ongelukkige liefde, vol messianistische gedachten over het dichterschap, afgewisseld met existentiële eenzaamheid en gedachten aan zelfmoord, sloeg bij het echtpaar in als een bom. Osip, jurist en taalkundige, bracht korte tijd later het gedicht in boekvorm uit. Lilja vond Majakovski een genie, de dichter werd op slag verliefd op haar en droeg zijn bundel (evenals bijna al zijn latere werken) aan haar op.
Tot in de details vertelt Jangfeldt, op basis van ontelbare brieven, dag- en notitieboeken en gesprekken met getuigen (hij sprak zelfs Lilja nog voor haar dood in 1978) hoe ze de opdringerige, jaloerse Majakovski lang op afstand hield, maar uiteindelijk toegaf. De flegmatieke Osip stoorde het niet, hij leefde &#8216;uit liefde&#8217; met haar samen maar ze hadden al tijden geen seks meer. Bovendien hanteerde Lili een uitgesproken liberale seksuele moraal: ook tijdens haar relatie met Majakovski had ze andere mannen, tot zijn verdriet. In 1918 gingen de drie samenwonen, met de dichter als een soort extra echtgenoot voor Lili.
Stabiel werd de drie-eenheid, veelbesproken in die tijd, nooit: ook Majakovski beleefde andere heftige verliefdheden. Vanaf 1925 was er geen sprake meer van seks met Lili, maar nog wel van grote schommelingen in de onderlinge verhoudingen.
In 1917 vond intussen de Russische revolutie plaats. Majakovski schaarde zich, net als aanvankelijk veel futuristen, vierkant achter de communisten, hoewel hij nooit partijlid werd. Hij maakte die jaren daarna propagandaposters, richtte met Osip het linkse avant-gardistische tijdschrift LEF op en schreef ontelbare propagandistische gedichten en reclameteksten. Hij deed kortom veel (en naarmate de onderdrukking van kunstenaars onder Stalin toenam steeds meer) om de goede zaak te dienen &#8211; inclusief het veroordelen van collega&#8217;s die uit de gratie van de partij waren gevallen. Dit tot ongenoegen van steeds meer vroegere bewonderaars, zoals Boris Pasternak en Osip Mandelstam.
Jangfeldt laat echter mooi zien dat Majakovski zich in zijn beste politieke werken, en dat is het interessante aan hem, vertwijfeld afvraagt wat zijn plek is als onaangepast individu, als dichter dus (&#8216;een fabriek zonder schoorstenen of rook&#8217;) in de nieuwe arbeidersmaatschappij. De autoriteiten bleven door de jaren heen zeer ambivalent tegenover hem staan: het ene jaar was hij in de gratie, het andere konden ze hem niet uitstaan.
Eind jaren twintig groeiden bij Majakovski de spanningen; zowel privé als politiek voelde hij zich niet meer gewenst. Toen hij zich op 15 april in zijn werkruimte van het leven beroofde (typerend: toen Lili en Osip in het buitenland waren, niet in de buurt om hem tegen te houden), had hij volgens Jangfeldt fysiek en geestelijk het einde bereikt. Hij was verscheurd door zijn liefdes, door het individu en de communist in hemzelf. De dichteres Marina Tsvetajeva verwoordde het het best: &#8216;Twaalf jaar achtereen probeerde de mens Majakovski de dichter Majakovski te doden, daarna kwam de dichter in opstand en doodde de mens.&#8217;
Bengt Jangfeldt, Een leven op scherp, Balans, 544 p., € 39,95

Henk van Renssen

De sovjetversie van Friends

Column

VN-lezers zijn natuurlijk slim, kritisch en oplettend, maar het zou zomaar kunnen dat enkele nieuwsontwikkelingen uit het recente verleden aan jullie aandacht zijn ontsnapt. Dat wil ik even checken:
&#8211; Weten jullie dat het kabinet is gevallen, dat de PVV is opgestapt en het nu tot aan de verkiezingen demissionair verder gaat met de VVD, NSC en BBB?
&#8211; Weten jullie dat die resterende partijen na de kabinetsval dagenlang hebben gesoebat over de vraag wie PVV-minister Faber van Asiel zou opvolgen? En dat ze uiteindelijk de buit (ten koste van efficiënt bestuur) hebben verdeeld?
Natuurlijk weten we dat, hoor ik jullie zeggen. Maar stel nu dat je de paar weken waarin dit allemaal gebeurde net even het land uit was, verstoken van kranten en televisie, verstoken van al dat nieuws.
Dan zou je toch denken dat de PVV nog steeds in het kabinet zit? Dan zou je zelfs kunnen geloven dat Wilders Schoof heeft gewipt en eindelijk de, door hem zo begeerde, premierspositie heeft ingenomen. Want nu de leider van extreem-rechts uit het kabinet is gestapt, is het kabinet PVV’iger en rechtsextremer dan ooit.
Nadat de drie partijen steggelden over de nalatenschap van Faber, omdat ze allemaal graag zo anti-buitenlander mogelijk  wilden overkomen, werd de mensonterende wet van de afgetreden minister aangenomen door de Tweede Kamer, inclusief een amendement van Wilders dat illegaliteit én de hulp aan illegalen strafbaar stelt. Zoiets smerigs hebben we hier in Nederland zelden gezien.
<blockquote>Misschien was die kabinetsval gewoon een rare droom. Misschien zit het er gewoon nog</blockquote>
En wie profiteert hier politiek van? De VVD, die na de kabinetsval verklaarde Timmermans net zo erg te vinden als Wilders, en alle Faber-punten enthousiast overnam? Of NSC, de partij van rechtsstaat en goed bestuur, die ná de stemming plotseling schrok van het idee dat het strafbaar wordt illegalen een kop soep te geven – de beeldspraak van die soep komt me inmiddels de neus uit – of de demissionaire VVD-minister van Justitie, die ná het aannemen van de wet om een geruststellend briefje vroeg. Dan ben je toch wel heel ver verwijderd geraakt van je kernwaarden.
Nee, niet de VVD, NSC of BBB blijken de winnaars, maar de PVV van Wilders.
Misschien was die kabinetsval gewoon een rare droom. Misschien zit het er gewoon nog. Zonder dat hij er iets voor hoeft te doen, voeren de resterende partijen immers Wilders’ beleid uit. Hij hoeft geen enkel akkoord te tekenen en geen enkele concessie te doen. De ministers die immigratie hebben verdeeld? Niet meer dan nijvere uitvoerders van Fabers plannen. Hiermee kan Wilders straks de verkiezingen in. Het beloofde, strengste asielbeleid ooit, is er gekomen. Zelfs arme drommels helpen mag straks niet meer.
Gelukkig vindt minister Uitermark van NSC het reuze lollig en kan ze ‘stiekem wel lachen’ om Wilders die NSC de ‘Nederlandse Sabotage Club’ noemt: ‘Het is ergens wel grappig en bovendien een compliment.’
Nee, mevrouw Uitermark, het is om te huilen. Uw partij heeft  extreem-rechts salonfähig gemaakt, uw partij heeft gestemd voor een schandalige wet die niet eens aan jullie eigen maatstaven voldoet en jullie maken Wilders straks weer de grootste.
Dit hele kabinet moet zich rot schamen.

<div class="newsletter-teaser bg-gray">
 <div class="teaser__content__container">
 <div class="teaser__header">Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief.</div>
 
 <div class="teaser__text">Ontvang de beste verhalen van Vrij Nederland twee keer per week in je mail. In elke nieuwsbrief ontvang je één artikel helemaal gratis.</div>
 </div>

 <div class="teaser__btn__container">
 <div class="teaser__btn">
 <a class="btn btn--rounded btn--white-bg" 
 href="/service/nieuwsbrieven"
 data-ga-category="banner-newsletter-button" 
 data-ga-label="Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief." 
 data-ga-action="clicked">Ja, dit wil ik ></a>
 </div>
 </div>
</div>

Teun van de Keuken

Het kabinet is PVV’iger dan ooit

Als ik een ongedocumenteerde was, zouden mijn nekharen vorige week overeind hebben gestaan. Ik zou stikjaloers zijn op alle sympathie die vrijwilligers in de ongedocumenteerdenzorg ten deel viel, nadat Fabers wetten hun werk aan banden dreigden te leggen.
Natuurlijk, er was ook empathie voor de ongedocumenteerden zelf, maar véél minder dan voor de vrijwilligers die hen een helpende hand bieden.
Ik keek naar de opiniekaternen in dagbladen, naar de gesprekken aan talkshowtafels, naar de politiek en ik stelde vast dat eigen volk eerst niet alleen is voorbehouden aan extreemrechts.
Je kreeg haast het idee dat niet de ongedocumenteerden maar de hulpverleners het ultieme slachtoffer zijn van de Faberwetten.
<blockquote>Ongedocumenteerden zijn bang, voelen zich machteloos, ze worden uitgebuit en werken tegen mensonterende salarissen</blockquote>
Mensen zonder verblijfsvergunning weten wel beter. Lang voordat sprake was van de Faberwetten, konden ze bij een aanhouding al worden teruggestuurd naar hun geboortegrond. Maar het idee officieel ‘crimineel’ te zijn, brengt een nieuwe laag schaamte met zich mee.
En angsten – want je kunt vervolgd worden in een land waarvan je de taal nauwelijks spreekt en waar je bijna niemand kent, laat staan een advocaat of rechter. En alsof dat nog niet genoeg is, breng je de eerste zes maanden na je arrestatie door in de gevangenis. Om nog maar te zwijgen van de 5000 euro boete.
Waarschijnlijk wordt het verschil in consternatie veroorzaakt doordat we vinden dat vrijwilligers ‘bij ons’ horen. Vreemd, eigenlijk. Want sommige ongedocumenteerden wonen al jaren in Nederland, al leven ze een leven zonder de geneugten die wij als normaal beschouwen.
Zelf ken ik er vier. Vier aspirant-criminelen, in Faber-vocabulaire. Buiten hun Ghanese afkomst delen ze een angst voor doktoren, want je weet nooit of degene met een witte jas er niet heimelijk een jarenveertigverklikmentaliteit op na houdt. Ondertussen hebben ze een nieuwe overeenkomst, namelijk dat hun gebit meer afgebrokkelde tanden telt dan hele.
Ongedocumenteerden voelen zich machteloos, ze worden uitgebuit, werken tegen salarissen die zowel zwart als mensonterend zijn. Hulp durven ze niet te zoeken want bang voor verraad. Laat staan sociaal contact. Ze vereenzamen. En dan hebben wij het over soep en brood.
Ik heb niet het idee dat dat verbetert op het moment dat ze definitief doorgaan voor crimineel.
Ongedocumenteerden hebben zich te redden in de donkerste rafelranden van de samenleving. We zijn hen evenveel empathie verschuldigd, zo niet meer, dan ‘onze’ vrijwilligers. De Faberwetten komen waarschijnlijk niet door de Senaat. Maar het debat was tekenend voor hoeveel prioriteit we aan ongedocumenteerden geven. Ongedocumenteerden zijn dan misschien geen landgenoten, we zouden ze best zo mogen beschouwen.

Gerelateerd