Interview John Wray
Welke criteria een roman tot een kaskraker maken, romancier John Wray (38) zou het werkelijk niet weten. &#8216;Als van te voren met zekerheid was te zeggen welk boek goed verkoopt, zouden er uitsluitend nog bestsellers verschijnen,&#8217; veronderstelt de auteur. Zijn eerste boek The Right Hand of Sleep bracht het in 2001 tot een internationaal succes. Het epos over een Oostenrijkse deserteur uit de Eerste Wereldoorlog die vlak voor de Tweede Wereldoorlog terugkeert naar zijn vaderland verscheen onder de titel De rechterhand van de slaap ook in Nederlandse vertaling.
Vervolgens zwoegde Wray vijf jaar op zijn tweede roman Canaan&#8217;s Tongue, een veel beter boek dan zijn debuut, vindt hij zelf, maar daar dacht het publiek dus anders over. Er was weinig belangstelling voor dit verhaal over een slavenhandelaar in achttiende-eeuws Amerika, &#8216;not even a blip on the radar&#8217;. In de Verenigde Staten gingen slechts enkele duizenden exemplaren over de toonbank en de buitenlandse belangstelling voor deze titel was nihil.
Met zijn dit voorjaar verschenen derde roman Lowboy scoorde Wray opnieuw een hit. &#8216;Het wordt in twintig talen vertaald,&#8217; meldt hij opgetogen. &#8216;Frans, Duits, Spaans, Nederlands, Turks, Roemeens…&#8217; &#8211; maar na het opsommen van zestien nationaliteiten stagneert zijn inventarisatie. Hij weet het even niet meer. Veiligheidshalve houdt hij het op &#8216;meer dan tien, minder dan twintig&#8217; verschillende edities.
Vaststaat dat de universele thematiek van Lowboy veel mensen aanspreekt, al stoort het de schrijver dat diverse critici, waaronder die van de doorgaans zo intelligente New Yorker, het voorstelden alsof eindelijk de langverwachte roman er is die de lezer inzicht in het fenomeen schizofrenie verschaft. &#8216;Dat is een tamelijk eendimensionale samenvatting van wat ik met mijn boek aan de orde heb willen stellen,&#8217; merkt Wray droogjes op.
Milieu-engel
Het gesprek vindt op zijn voorstel aan het einde van de middag plaats in een antiquarische boekhandel annex koffiehuis in Crosby street, downtown New York. Een wifi-aansluiting voorziet in de behoefte van veel overwegend jonge klanten, die de winkel als internetcafé gebruiken. Ook de in Brooklyn woonachtige schrijver zelf mag op dit adres graag zijn laptop openklappen als hij op Manhattan een verloren uurtje tussen twee afspraken heeft te overbruggen.
Uit zijn tas diept hij een dure koptelefoon op die beide oorschelpen gegarandeerd afsluiten voor externe geluidsbronnen. Muziek op de achtergrond noemt hij bevorderlijk voor de concentratie tijdens het schrijfproces. &#8216;Maar er mag niet bij gezongen worden, het moet instrumentaal zijn, anders leidt het te veel af.&#8217;
De voorliefde voor openbare werkplekken is in relatie tot de inhoud van Lowboy geen onbelangrijk detail, want behalve over schizofrenie (en een aantal andere zaken) draait het in dit boek over de kloof tussen fantasie en werkelijkheid. Het zestienjarige personage Will Heller, bijgenaamd Lowboy, wordt geobsedeerd door de gedachte dat klimaatverandering een einde zal maken aan het leven op aarde. Als gevolg van zijn psychische stoornis waant de jongen zich de reddende milieu-engel, maar voor het vervullen van die rol is het naar zijn overtuiging nodig dat hij eerst seks heeft met een meisje. Die ervaring zal hem de rust verschaffen die hij voor het uitvoeren van zijn grootse taak nodig heeft.
Intussen schuimt een politierechercheur in gezelschap van Lowboy&#8217;s moeder het metronet van New York af. Samen proberen ze de voortvluchtige Lowboy op te sporen vóórdat diens medicijnen zijn uitgewerkt en hij een gevaar voor zichzelf en zijn omgeving wordt. De beschrijving van de bizarre klopjacht neemt 248 pagina&#8217;s in beslag; alle handelingen voltrekken zich, &#8216;evenals mijn favoriete roman Ulysses,&#8217; zegt Wray, binnen één etmaal.
Het boek bevat alle elementen waar een thriller aan moet voldoen, maar het is ook een geslaagde weergave van een psychologische krachtmeting. De schizofrene Lowboy hunkert naar liefde van dierbaren die hem ondanks zijn handicap serieus nemen. Zijn moeder lijkt nog geen antwoord te hebben op de vraag hoe loyaal ze kan zijn met een zoon die het niet kan helpen dat hij af en toe volledig uit zijn bol gaat.
&#8216;Mensen met een psychisch defect heb ik altijd boeiend gevonden,&#8217; zegt Wray. &#8216;Lowboy heeft een karakter waar ik me in herken. Wat dat betreft is de psychiatrie een goudmijn voor de literatuur. Het gedrag van de patiënten komt overeen met dat van de meeste mensen, zij het dat het wat extremer is. Het afwijkende zit hem erin dat het een vertekende karikatuur is van wat wij als normaal beschouwen.&#8217;
Om in de juiste stemming te komen, besloot John Wray de eerste, ruwe versie van zijn roman in de metro te schrijven. &#8216;Zoals een ander &#8216;s morgens naar kantoor gaat, nam ik &#8216;s morgens de subway. Het ondergrondse transport in New York is zo uitgebreid, dat het niet de minste moeite kostte om de hele dag onderweg te zijn. Voor vier dollar per dag bevond ik me in een ruimte met een temperatuur die over het algemeen aangenaam laag was. Drie maanden fungeerde een coupé als mijn werkruimte, deels uit praktische, deels uit romantische overwegingen. Voor mij was het een interessant experiment. Ik wilde weten wat onderweg zijn in een wereld die ik in mijn boek centraal stel met mij en het verhaal zou doen. Een praktische reden om de deur uit te gaan, was dat mijn vriendin in die tijd nog thuis werkte. Ons appartement is te klein om elkaar te kunnen ontlopen.&#8217;
Raamloze kelder
Voortrazend in een schommelende metrotrein viel het Wray veel zwaarder dan hij had verwacht om de concentratie op te brengen die voor het schrijven van een boek noodzakelijk is. Aan de andere kant kwam hij tot inzichten die er niet zouden zijn geweest als hij thuis achter de computer was blijven zitten. Zo ontdekte hij tijdens een van zijn dienstreizen dat zich in de omgeving van City Hall een oud metrostation bevindt dat niet meer in gebruik is.
Zijn eerste roman De rechterhand van de slaap kwam tot stand in een vochtige, raamloze kelder in Brooklyn. Een popgroep had daar zijn instrumenten opgeslagen. Wray hoefde geen huur voor het gebruik van de ruimte te betalen. Sterker nog, hij ontving een kleinigheid voor het bewaken van de spullen. &#8216;Ik werkte toen nog op een oude schrijfmachine omdat ik dacht dat ik daar beter geformuleerde zinnen mee kon tikken dan op de computer,&#8217; herinnert hij zich. &#8216;Bij een hevige regenbui had ik last van lekkage. Het manuscript was drijfnat. Ik kon alle pagina&#8217;s aan de waslijn te drogen hangen, maar de aantekeningen die ik met inkt had gemaakt, waren grotendeels onleesbaar geworden.&#8217;
Inmiddels werkt John Wray aan zijn vierde roman. Het onderwerp verkiest hij vooralsnog onder de pet te houden. Het zal wel weer een paar jaar duren eer het boek in de winkel ligt. Hij heeft zich verzoend met de zekerheid dat hij nooit een veelschrijver zal worden, maar daar staat tegenover dat het tot dusver lukte om nergens in herhaling te vallen. Zijn drie romans verschillen in stijl, onderwerp en opbouw volledig van elkaar.
Het gaat goed. Sinds kort schrijft hij in de afzondering van een eigen kantoorruimte in Brooklyn. &#8216;Geen telefoon en geen internet, dus ik kan me daar uitstekend concentreren,&#8217; meldt hij opgetogen. &#8216;Totdat ik er onlangs per ongeluk achterkwam dat ik daar met mijn laptop kan inloggen op een draadloze internetverbinding van iemand anders. Ik ga vragen of die mogelijkheid geblokkeerd kan worden. Ik wil onder werktijd niet meer worden afgeleid door Google. Voordat je het weet, ben je anderhalf uur verder.&#8217; 
John Wray, ‘Lowboy’, vertaald door Guus Houtzager, De Bezige Bij, 298 pagina’s, € 19,90

‘De psychiatrie is een goudmijn’