In memoriam
Toen ik Jan Blokker begon te lezen, was hij nog geen columnist maar een in aanzien stijgende humorist. Hij schreef dagelijks een &#8216;cursiefje&#8217; in het Algemeen Handelsblad, want iedereen die toen leuk geacht werd schreef scheefgedrukte stukjes, die dus cursiefjes werden genoemd.
&#8216;En wat mag het voor meneer wezen?&#8217; vroeg de man van de pakkenwinkel, waarop wij voor de aardigheid weer eens zeiden: &#8216;Een pak.&#8217; Dat is een hobby; dat is voor ons precies hetzelfde als voor een ander de postzegelmarkt of oude boeken. Wij vragen in zo&#8217;n winkel altijd om een pak, alleen om te zien met hoeveel fijne tact de bediende een dergelijke, lompe vergissing herstelt zonder te laten merken dat hij zijn cliënt vanaf dat moment veracht; alleen om te horen hoe hij dan eenvoudig zegt: &#8216;Juist, meneer wenst een costuum,&#8217; en hem vervolgens de handen ineen te zien slaan tot een gebaar dat bijna wrijven is, doch halverwege veredeld raakt tot een ijle geste.
Dat is &#8211; in een tijdperk dat iedereen gekleed was in pak, vest en stropdas &#8211; mooi geschreven. En zeer snel, want dat cursiefje deed Blokker er even bij. Hij was bij die krant filmredacteur, en dat betekende, gezien de gedrevenheid waarmee hij zijn interesses beoefende, dat Blokker in die jaren film wás. Hij schreef boeiende recensies, analyseerde briljant de nouvelle vague, bestreed collega-critici, schreef &#8211; onder anderen met Bert Haanstra &#8211; scenario&#8217;s en begeleidde de opkomende generatie jonge filmers. Maar Blokker keek niet alleen naar het witte doek. Hij zag ook scherp dat, vooral in de aanvang, de jaren zestig nog niet veel te bieden hadden. Nederland leefde nog volop in de jaren vijftig. Een zeer gezagsgetrouw volkje. Iedereen hoorde tot een zuil, deed wat de zuil zei en las wat de zuil elke dag opnieuw schreef. Als in het park op het gras een bordje stond: niet op het gras lopen, dan líep ook niemand op het gras. Iedereen had iemand boven zich en deed dus wat hem opgedragen werd door de ouderling, de notaris, de dokter, de hoofdonderwijzer.
Dat werd dan ook de basis van het satirische tv-programma Zo is het toevallig ook nog &#8216;s een keer, dat van 1963 tot 1966 bestond. De bespotting van het (holle) Gezag, de lege Traditie, de heilige Onderdanigheid. Het programma was een kopie van het Engelse That Was The Week That Was, een satirisch weekoverzicht dat overzee voor veel opschudding zorgde. Het werd door Mies Bouwman naar Hilversum gehaald en bij de VARA ondergebracht. Jan Blokker kwam in de redactie omdat Mies&#8217; echtgenoot Leen Timp, de beoogde regisseur, zijn kwaliteiten goed kende (ze maakten samen voor tv een filmprogramma). De andere twee redacteuren waren Dimitri Frenkel Frank en ik, maar ik weet nog goed hoe onze bijeenkomsten een stevige motor hadden in de woede van Blokker. Zijn motto: &#8216;Het Gezag is iets dat voortdurend wordt getoetst, getart, dus ondermijnd door het gezond verstand. Dat geldt voor alle gezag, dus ook of misschien wel juist voor gezag dat zich irenisch heeft gehuld in een mantel van liefde, pluriformiteit en tolerantie.&#8217;
Het bedoelde publiek herkende die woede ook, want er bleek altijd wel een mooi blok anti-Blokkerianen te bestaan, dat hem de azijnpisser noemde, wiens smerige smoel het televisiescherm ontsierde. Maar ik denk dat het juist die woede was, niet échte woede, maar de emotie, die Jan Blokker van het cursiefje naar de column hebben gebracht.
Te veel naakt
In maart 1969 begon Blokker zijn Volkskrant-stukje met de volgende zin: &#8216;Staat u er wel eens bij stil in wat voor land we eigenlijk leven? Dan zal ik u dat vertellen.&#8217; Volgt een boze alinea over de domoor Joseph Luns. Volgt een alinea over Nederlandse rechters die de NVSH veroordeeld hadden wegens te veel naakt. Een alinea over een leraar Nederlands die werd ontslagen omdat hij zijn leerlingen een te modern boek had laten lezen. Waarna hij besluit met deze slotzin: &#8216;Daarom: zodra u er bij stil staat blijkt u te leven in een onverdraagzaam rechts en reactionair rot land.&#8217;
Eigenlijk een raar stukje. Want de feiten die hij opsomde waren in die dagen schering en inslag. Zo was het toen, en wat mist is de gebruikelijke vrolijke toon waarop Blokker zulke feiten altijd vermeldde. Maar het opmerkelijke was dat er onder de column nóg een zin stond, cursief gedrukt, luidende: &#8216;P.S. Deze bijdrage is gemeend en in kwaadheid geschreven.&#8217;
Volgens mij heeft Blokker daarna de emotie uit zijn column geschrapt. Hij is daarmee van de column overgestapt op de conference. Op de techniek van de conference. De goeie humorist is een opportunist, is dubbelzinnig, is een pestkop. Dat leidt vaak tot bitsigheid en bozigheid, maar Jan Blokker slaagde er bijna altijd in te laten zien waarom hij er zelf om kon lachen.
Eén keer laaide zijn woede weer op &#8211; hij schreef mij er een briefje over. Ik heb het altijd bewaard. &#8216;Juni &#8217;06. Dag Rinus! Omdat ik niet wil dat je het in de krant leest, zeg ik &#8216;t maar per post: op 1 juli a.s. schrijf ik m&#8217;n laatste column in en voor de Volkskrant. Niet uit schrijfmoeheid, maar als gevolg van een conflict met een op zichzelf onbeduidende figuur dat door Pieter Broertjes op de meest lullige, stomme en voor mij vernederende manier werd &#8220;afgehandeld&#8221;.&#8217; Deze onbeduidende figuur wilde Blokkers rubriek &#8216;Als de Dag van Gisteren&#8217; in frequentie terugbrengen. Want Blokker was een groot historicus. En zoals hij als filmkenner voor het Handelsblad cursiefjes schreef, zo schonk hij over geschiedenis schrijvend de Volkskrant ook zijn columns.
Dat Jan mij dat briefje schreef, was een gebaar van vriendschap. Daarom ligt het nog steeds op mijn bureau, waaraan ik dit afscheid schreef.

Gerelateerd