<div class="lead">
Gejammer alom dat onder Trump de wereldpolitiek een unchartered era betreedt. Maar de trans-Atlantische relatie was altijd al ingewikkeld.
</div>
Atlantische militairen zijn de laatste kans voor de westerse beschaving om te overleven, zei de Amerikaanse president Dwight Eisenhower begin jaren vijftig. ‘West-Europa is de bakermat van onze beschaving’. Eisenhower klaagde dat zijn republikeinse partijgenoten niet inzagen dat investeren in buitenlandse betrekkingen een investering in Amerika’s toekomst was. Hij begreep ook niets van de conservatieve lobby die invoering van een collectieve gezondheidszorg tegenhield: ‘How the hell is the American Medical association going to stop socialized medicine?’, barstte hij in 1954 uit tegen de tegenstanders van een soort vijftiger-jaren-Obamacare. Hij haatte atoomwapens, omdat hij er als generaal van overtuigd was dat ‘no war can be won’.
Een vergelijking met de agenda van Donald Trump ligt wel voor de hand. Er zijn genoeg lelijke dingen over Eisenhower te zeggen, maar je zou haast naar die tijd terugverlangen. Trump bezuinigt juist op buitenlandse betrekkingen, en zeker op hulp, want dat ziet hij alleen maar als geldverspilling voor Amerika (First). Trump wil van Obamacare af. Hij sprak driemaal de omineuze woorden ‘als we die kernwapens hebben, waarom kunnen we ze dan niet gebruiken?’, en geïnteresseerd in West-Europa, als broedplaats van de beschaving of laatste overlevingsbastion, is hij totaal niet. Dat weten we nu wel zeker na de botsing tijdens de Navo-top en de G7-top rond Hemelvaartsdag, die ook Angela Merkel deed verzuchten dat Europa voortaan voor zichzelf moet zorgen.
Schrale troost is dat dit rijtje voorbeelden laat zien dat de trans-Atlantische problemen in het tijdperk Trump en in dat van Eisenhower niet zo wezenlijk van elkaar verschilden en zelfs vergelijkbaar zijn, hoewel iedereen de geschiedenis van het bondgenootschap idealiseert en jammert dat we nu een gevaarlijk ‘unchartered era of world politics’ betreden. Onzin, de trans-Atlantische relatie is van begin af een troubled partnership geweest. Er zijn boekenkasten, ook klassiekers met die titel, over volgeschreven.
Maar er is ook een verontrustend verschil. In John Foster Dulles, een orthodoxe minister van buitenlandse zaken, had Eisenhower ook zijn Trumpiaanse vleugelspeler. Dulles zette eind 1953 de Navo op scherp door zijn legendarische agonizing reappraisal speech: de VS zouden hun handen weleens helemaal van Europa kunnen aftrekken als we niet zelf èn samen meer aan defensie zouden doen. Eisenhower redde de zaak door Groot-Brittannië over te halen divisies aan de Rijn te houden, Amerikaanse troepen en kernwapens in West-Europa te stationeren, en de Bondsrepubliek als nieuw Navo-lid voor altijd te laten beloven geen Duitse massavernietigingswapens te maken, en (volgens de memoires van Anthony Eden) ook de Benelux te laten verklaren van eigen atoomwapens af te zien. Het verschil: toen was er Amerikaanse president die agonizing reappraisals creatief ongedaan maakte, nu hebben we er een die ze te onpas rond roept.
De Europese angst dat Amerika de Navo, als het erom gaat, slechts als een gelegenheidscoalitie beschouwt, heeft altijd bestaan. In 1953 deden de VS niets om een anticommunistische opstand in Oost-Berlijn te steunen, zij hielpen de Fransen niet bij de val van Dien Bien Phoe, schoten de Hongaren in 1956 niet te hulp en ook de Fransen en Britten niet toen Nasser het Suezkanaal pakte, de Praagse hervormers niet toen in 1968 hun Lente uitbrak, en na 9/11 hadden zij geen behoefte aan artikel 5 uit het Navo-verdrag (een aanval op een is een aanval op allen) want Paul Wolfowitz verklaarde dat de missie de coalitie bepaalde, niet andersom. Pas in 2003 werd de ISAF-missie aan de Navo uitbesteed. De werkelijkheid is dat Lord Robertson in september 2001 hemel en aarde heeft bewogen om Washington toen artikel 5 te laten aanvaarden: een agonizing reality.

Gerelateerd