Interview Luuk van Middelaar
&#8216;Het viel me meteen op dat hij stronteigenwijs, heel gedreven en bijzonder goed was,&#8217; zegt Daan Roovers, de hoofdredacteur van Filosofie Magazine. In 1996 kwam de Groningse student Luuk van Middelaar stage lopen bij het blad. &#8216;Luuk nam heel moeilijk iets van iemand anders aan, ook al had diegene al heel lang ergens ervaring mee,&#8217; merkte Roovers. &#8216;Hij was niet bang om de strijd aan te gaan over dingen die hij belangrijk vond.&#8217;
In 1999 rondde Van Middelaar zijn studies geschiedenis en filosofie af met een tien voor beide vakken. Zijn begeleider Frank Ankersmit zei later in Elsevier: &#8216;Hij is de beste student die ik ooit gehad heb.&#8217; In zijn scriptie Politicide maakte de jonge wijsgeer korte metten met zo ongeveer de complete Franse filosofie. Hij vond dat de Franse denkers met oppermandarijn Jean-Paul Sarte collectief waren bezweken voor de totalitaire verleiding. Ook de nieuwe filosofen die onder leiding van de witgebloesde Bernard-Henri Lévy schoon schip probeerden te maken, sloegen in zijn ogen dwaalwegen in. Zij verloren zich in een even gevaarlijk apolitiek moralisme. Hoogdravende principes schieten voor het nemen van beslissingen in de modderige werkelijkheid tekort, betoogde Van Middelaar. Daar draait het om politieke vragen als: &#8216;Met wie sluiten we een verbond, tegen wie, met het oog op welke doelen, met welke mogelijke gevolgen?&#8217;
Duel
Politicide werd uitgegeven als boek, het kreeg jubelende kritieken en Van Middelaar won de Prix de Paris. In het voorwoord van de onlangs verschenen nieuwe editie blikt hij terug. &#8216;Het wekte verbazing dat een onbekende zesentwintigjarige uit het niets de handschoen waagde op te nemen tegen alom bewonderde Franse denkers. Zonder het te weten, bracht ik toen een maxime van Stendhal in de praktijk: men behoort zijn intrede te doen in de maatschappij met een duel.&#8217;
Zijn stormachtige entree bezorgde Van Middelaar de reputatie van de grote belofte van de vaderlandse filosofie. Maar hij koos ervoor niet in het gespreide bedje van een academische carrière te stappen. Getrouw zijn overtuiging dat de politiek de motor van de geschiedenis is, zocht hij in 2001 de politieke arena op. In Brussel ging hij eurocommisaris Frits Bolkestein bijstaan. Later werd hij politiek assistent van Jozias van Aartsen, van 2003 tot 2006 fractievoorzitter van de VVD. In het ouderlijk huis moet er even geslikt zijn. Van Middelaar groeide in Wageningen op in een milieu van links-katholieken uit de hoek van de Acht Mei Beweging. Kort voor hij zich in de gelederen van de liberalen voegde, zei hij nog GroenLinks te stemmen. Nu werkt hij in Brussel als adviseur op het kabinet van Herman Van Rompuy, die van christen-democratische huize is. Die politieke omzwervingen zijn naar het inzicht van Roovers geen teken van een gebrek aan beginselvastheid, maar passen bij zijn visie. &#8216;Zijn grootste politieke inspiratiebron is Machiavelli. Zijn werk gaat veel over stijl en effectiviteit, over hoe je het lot naar je hand zet. Politiek is geen moraal, maar een kwestie van hoe je binnen machtsverhoudingen op de juiste knoppen kunt drukken.&#8217;
De wereld van dubbelrollen
Na het aftreden van Van Aartsen als fractievoorzitter besloot Van Middelaar zijn vroegere Brusselse ervaringen te gebruiken voor een studie naar de geboortestuipen van de Europese Unie. Zelden zijn er zo veel sterren uitgedeeld als aan zijn proefschrift De passage naar Europa (2009). PvdA-Kamerlid Frans Timmermans, oud-staatssecretaris van Europese Zaken, prees het als &#8216;het begin van een revolutie in de taal en het denken over Europa&#8217;. Zowel eurosceptici als eurofielen kijken telkens de verkeerde kant op, betoogt Van Middelaar in zijn met de Socrates Wisselbeker bekroonde boek. Naar de binnensfeer van de Brusselse instellingen, al naar gelang politieke voorkeuren een bureaucratische macht die zijn tentakels steeds verder uitspreidt of juist de voorhoede van een federaal Europa. Of naar de buitensfeer van de natiestaten die hardnekkig nationale belangen blijven najagen, tot verdriet van de eurofielen en vreugde van de sceptici. Maar beide kampen miskennen dat tussen instellingen en lidstaten een tussenruimte is ontstaan. In die wereld van dubbelrollen waar nationale politici aan de Europese tafel aanzitten, speelt het Europese spel zich volgens van Middelaar werkelijk af.
Nu volgt hij dat spel van heel dichtbij als speechschrijver van de president van Europa. Maar hij is niet alleen observator, hij praat ook mee aan de tafel. Wie de speeches van Van Rompuy naast de stukken van Van Middelaar zelf legt, ziet dat de Nederlandse filosoof daadwerkelijk invloed heeft op de woorden van de voorzitter van de Raad van Europa. De spraakmakende rede over Europa&#8217;s &#8216;existentiële crisis&#8217; die Van Rompuy in november hield op het Europese Instituut in Fiesole vertoont opmerkelijke overeenkomsten met Van Middelaars voorwoord bij de Franse editie van De passage naar Europa die deze week bij de toonaangevende uitgeverij Gallimard verschijnt. In tijden dat Europa alleen nog over de euro en de economie lijkt te gaan, benadrukken ze beiden dat de Unie ten diepste een politiek, geen economisch project is. Beiden beargumenteren dat wie zegt dat de EU te traag reageert op de eurotroebelen niet snapt dat politieke processen niet de luxe van de markt hebben met de snelheid van een muisklik te kunnen bewegen.
Toch zal Van Rompuy, zelf ook wijsgeer, regelmatig het rode pennetje hanteren en zijn eigen ideeën en haiku&#8217;s formuleren. Toen Van Middelaar eind 2009 afscheid nam als columnist bij NRC Handelsblad schreef hij dat hij met spijt de prijs betaalde zijn eigen stem minder te kunnen laten horen om met zijn neus boven op de geschiedenis te zitten. Kan de penvoerder van een ander wel een dwarsdenker zijn? Misschien wordt zijn originaliteit juist wel gevoed door zijn pendelbeweging tussen onafhankelijk intellectueel en dienaar in de coulissen van het politieke strijdtoneel. &#8216;Hij weet dat ook dit weer van tijdelijke aard is,&#8217; zegt zijn vriend en collega-filosoof Coen Simon. &#8216;Dit is de derde keer dat hij een dergelijke positie heeft. Hij krijgt zo telkens een buitengewoon kijkje in de politieke keuken. Dat kan weer bijdragen aan een goed boek.&#8217;
Nieuwe perspectieven
21 Nederlanders die de blik kantelen
De natuurkundige die Einstein van zijn voetstuk durft te stoten is geniaal of gek. De advocaat die met een longontsteking in de rechtszaal blijft vechten voor de slachtoffers van gifgasaanvallen is een idealist die nooit opgeeft of heeft te veel Amerikaanse rechtbankdrama&#8217;s gekeken. De drieëndertigjarige europarlementariër die Europa&#8217;s Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken wil afzetten, is een briljant politiek talent of verblind door overmoed. De Marokkaanse rapper die vergeten Nederlandse volkszangers op een schild hijst, zet het hitsige integratiedebat prachtig op zijn kop of is een irritante aandachtszoeker.
In dit nummer presenteren wij eenentwintig dwarsdenkers. Of ze nu hemelbestormers of relschoppers zijn, zij zetten het debat op scherp. Ze durven tegen de stroom in te roeien en trekken zich niets aan van hoe het hoort. Ze kantelen de blik en laten een andere werkelijkheid zien. Ze verschansen zich niet in studeerkamers, maar maken hun tegendraadse ideeën en overtuigingen waar. Of ze de wereld echt zullen veranderen, kan alleen de toekomst uitwijzen. Maar ze proberen het tenminste.
Vorig jaar stelde VN voor het eerst een gezelschap dwarsdenkers voor. Hebben zij hun eretitel waargemaakt? Niet allemaal. Het VVD-Kamerlid Jeanine Hennis die aankondigde de liberale beginselen nooit te zullen verkwanselen, is ingekapseld in de gedoogconstructie en heeft dwarsheid ingeruild voor fractiediscipline. Maar Paul Polman van Unilever sleepte recent de titel Topman van het Jaar 2011 in de wacht, precies om de reden waarom VN hem verkoos: zijn durf duurzaamheid tot hart van zijn multinational te maken. Het bekoorde ons dan weer minder dat de man die zei dat de wereld niet in een financiële maar een ethische crisis verkeert afgelopen april moest bekennen dat zijn bedrijf verboden prijsafspraken had gemaakt. De &#8216;laatste socialist&#8217; Hans Spekman heeft het intussen tot partijvoorzitter van de PvdA geschopt. Toch heeft hij vooralsnog niet weten te voorkomen dat de kiezer die zijn gedachtegoed deelt, naar de SP overloopt. De Vlaamse hoofdredacteur Peter Vandermeersch van NRC Handelsblad heeft er voor gezorgd dat de oplage tegen het tij in stijgt. Wel brengt hij nog steeds menig columnist en lezer tot razernij met zijn buiging naar de commercie.
We bedoelen maar: een beetje dwarsdenker wekt irritatie én bewondering op. Ook dit jaar discussieerden de redacteuren van Vrij Nederland verhit over wie de geuzennaam verdient. &#8216;Job Cohen, die zich niet tot populist heeft laten omvormen door Haagse mannetjesmakers,&#8217; vond de een. &#8216;Eva Jinek, de topjournaliste die grote risico&#8217;s neemt door met &#8220;maffiamaatje&#8221; Moszkowicz in bed te duiken en naar Wakker Nederland te vertrekken om daar gewoon een goed programma te maken,&#8217; zei een ander. In de komende pagina&#8217;s vindt u het gezelschap waar we geheel ondemocratisch op uit zijn gekomen. Als u denkt dat we fatale fouten hebben gemaakt of prachtige exemplaren van de soort hebben gemist, horen we het graag.
Reacties en suggesties zijn van harte welkom op redactie@vn.nl. Maurits Martijn en Tomas Vanheste

Tomas Vanheste

Gerelateerd