<div class="wpg-element paragraph">
<h3>Hopen op een outsider</h3>
We zijn te lang volgestouwd met &#8216;artificiële beelden, synthetische rommel, gestileerde bullshit&#8217;, schrijft Christiaan Weijts in Via Cappello 23. We snakken daarom naar authenticiteit. Wij misschien wel, maar de juryleden van de AKO Literatuurprijs 2009 twijfelen nog. Authenticiteit is leuk en aardig, lijken ze te denken, maar waarom zouden we niet ook wat gestileerde bullshit op de shortlist zetten?
De zes genomineerden kunnen in twee kampen worden verdeeld: Tommy Wieringa, Erwin Mortier en Christiaan Weijts zijn de favorieten. De schrijvers met de grootste literaire reputaties. Joris van Casteren, Joke van Leeuwen en Carolina Trujillo zijn de outsiders. De verrassende genomineerden.
</div>
<div class="figure--left">
<figure id="post-89321 media-89321" class="align-none"><img decoding="async" src="https://www.vn.nl/wp-content/uploads/2009/11/7de76374-9b4a-4a9b-8d1a-99888af2553d_ako_boeken_4761.jpg" alt="" border=" /></figure>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
De outsiders Lelystad is het enige non-fictieboek op de shortlist. Van Casteren beschrijft zijn jeugd in Lelystad. Die beschrijvingen wisselt hij soepel af met meer beschouwende stukken over het ontstaan van de stad en de provincie. De enthousiaste plannen en het treurige resultaat. Veel Hollandser dan Lelystad krijg je het niet. Andere genomineerde boeken spelen zich af in verre landen, maar Lelystad is ongeveer even exotisch als boerenkool met worst. Van Casterens stijl is sober en erg scherp. Droogkomisch ook. &#8216;Bij Martinair stond Brian aan de lopende band. Hij legde takjes peterselie op huzarenslaatjes.&#8217; Van Casteren werkt niet naar grappen toe, en hij zet zijn grappige situaties niet extra aan. Juist doordat hij afstand bewaart tot het leven in de Lelystadse nieuwbouwhofjes, wordt alles absurd. Het is het enige boek op de lijst waar regelmatig hardop om te lachen valt.
Joke van Leeuwens Alles nieuw is een bijzonder boek, in de beste zin van het woord. Het is een roman met beelden. Tekeningen, maar ook foto&#8217;s en ingescande typemachinebrieven. Dat komt volstrekt natuurlijk over. Hoofdpersonen zijn een beginnende kunstenares &#8211; haar naam komen we niet te weten &#8211; en de oude weduwe Ada, haar huisbazin. Ada heeft al jaren geen contact meer gehad met haar dochter, de kunstenares geeft haar onbedoeld weer hoop op een hereniging. Het is een ontroerend, wat vreemd verhaal. De personages, ook de sympathieke bijfiguren, zijn einzelgängers, maar daar zijn ze eerder weemoedig dan verbitterd over. Bij Van Casteren is het vaak hardop lachen, Van Leeuwen laat je vooral glimlachen, bijvoorbeeld als de kunstenares bedenkt hoe vervelend het is om journalist te zijn, omdat je de hele tijd vragen moet stellen: &#8216;Je moet geluid maken. Vooral met radio is dat zo, anders denken ze dat het apparaat kapot is.&#8217;
Van de outsiders is dat van Carolina Trujillo het minst sterke boek. Dat zegt vooral iets over de kwaliteit van de andere boeken in deze categorie, want ook De terugkeer van Lupe García is vermakelijk en ontroerend. Lupe García komt terug naar haar geboorteland, een Zuid-Amerikaans land dat grenst aan Brazilië. Ze wil een documentaire opnemen over de oorlog tegen de junta, en de nasleep van die oorlog. Ze wordt bijgestaan door drie vrienden. Nou ja, bijgestaan. De documentaire wordt langzamerhand meer een excuus voor wraakacties, met alles erop en eraan: gijzelingen, slachtoffers, en een heleboel coke. Het verhaal wordt verteld door Gono, een werkloze barman. Een sympathieke figuur. Zijn liefde voor Lupe is hartverscheurend. Zijn verteltoon is niet altijd even geloofwaardig, dat is misschien wel het probleem: &#8216;Voor Lupe is waarheid het hoogste goed, voor mij niet, ik wil dat genade het van waarheid wint.&#8217; Een hol aforisme, en vooral: een tikje hoogdravend voor een coke snuivende lapzwans.
De favorieten Met zijn debuut, Art. 285b, werd Christiaan Weijts in 2006 al genomineerd &#8211; voor de AKO- en een handvol andere prijzen. Grote verwachtingen dus. Naar de AKO-nominatie en de enthousiaste recensies te oordelen, heeft hij die verwachtingen met Via Cappello 23 waargemaakt. Hoofdpersonen in Via Cappello 23 zijn een journalist, een kunsthistoricus en een geile studente. Een van de pornofilmpjes die de kunsthistoricus van de studente maakt, lekt uit. Een mediaschandaal volgt. De journalist gaat zich ermee bemoeien. Vanaf dat moment wordt het spannend. Helaas zitten we dan al op driekwart van de roman. Daar ging aan vooraf: een opdracht van de journalist in Venetië, veel wist-u-datjes over de Italiaanse cultuur, en taaie verhandelingen waarin de kunsthistoricus de opkomst van amateurporno intellectueel probeert te duiden: &#8216;Amateurporno, in de zuivere zin des woords &#8211; dat wil zeggen: zonder publicatieoogmerk &#8211; is een ontologisch interessant domein, aangezien hier sprake is van een gekwadrateerde fictionaliteit.&#8217; Je zegt het, doctorandus. Weijts is ambitieus, probeert veel thema&#8217;s tegelijk te behandelen, maar noch op intellectueel, noch op emotioneel niveau weet hij te overtuigen. De hoofdpersonen zelf zijn pretentieuze eikels en hun inzichten lijken gewaagd, maar zijn banaal: &#8216;Misschien, overwoog ik, is de aantrekkingskracht van gondels deels te herleiden tot een onbewuste herinnering aan prenataal vruchtwatergewieg.&#8217; Als Weijts afstand tot zijn personages had behouden, was dat allemaal geen probleem geweest, had het misschien zelfs grappig kunnen zijn, maar je krijgt de indruk dat hij al hun gepoch wel degelijk serieus neemt.
Ook van de roman na Joe Speedboot werd veel verwacht, maar Tommy Wieringa maakt die verwachtingen wel waar. Hoofdpersoon in Caesarion is Ludwig Unger. Unger reist zijn moeder, een beroemde porno-actrice, achterna. Het verhaal speelt zich onder meer af in Alexandrië, Oost-Engeland, Groningen, Los Angeles en Wenen. Op hun reis doen Ludwig en zijn moeder ook Venetië aan, maar daar blijven ze niet lang. Jammer, anders hadden ze die irritante journalist uit Via Cappello 23 even uit een gondel kunnen duwen. Ludwigs vreemde, maar intieme band met zijn moeder overtuigt. Dat geldt niet altijd voor Wieringa&#8217;s beeldspraak. 
Met een simpel beeld beschrijft hij de pijnlijke stilte na een moeilijk gesprek: &#8216;De secondewijzer van de plastic klok dreunde als een heimachine.&#8217; Dat is raak, en functioneel &#8211; een beeld dat een lange beschrijving overbodig maakt. Maar af en toe neigt hij naar mooischrijverij: &#8216;Euforie en angst waren nooit ver bij elkaar vandaan, losten elkaar af als estafettelopers.&#8217; Ai. Tegen het einde gaat Ludwig op zoek naar zijn verdwenen vader, die zich heeft teruggetrokken in de oerwouden van Panama. Een krachtig einde van een aanstekelijke, aangrijpende roman. Over Caesarion waren de meningen sterker verdeeld dan over Via Cappello 23.
In Godenslaap van Erwin Mortier kijkt de stokoude Helena Demont terug op haar leven. Oma vertelt, maar oma is wel erg lang van stof. Alles komt langs: jeugd, familie, liefde, de band met haar dochter, de Eerste Wereldoorlog, de trauma&#8217;s die daarop volgden. Daarnaast veel impressionistische beschrijvingen van geuren en landschappen. Er is nauwelijks een spanningsboog. Godenslaap is een aaneenschakeling van lange, wollige zinnen, vaak uitmondend in vergelijkingen die nu eens belachelijk zijn, dan weer kitscherig, maar zelden echt ontroerend. 
Sommige metaforen zijn zo gezocht, dat het onbedoeld lachwekkend wordt. Mijn persoonlijke favoriet in die categorie: &#8216;Mijn vader was geen Stradivarius, maar ook geen blokfluit.&#8217; Helena peinst ook veel over schrijven, vertellen en taal in het algemeen: &#8216;Ik vraag me af, is alle onheil dat we ons op de hals haalden ooit meer geweest dan een uit de hand gelopen semantische kwestie?&#8217; Een uit de hand gelopen semantische kwestie: dat vat Godenslaap uitstekend samen. Niettemin waren veel recensenten, en kennelijk de AKO-jury ook, meteen verliefd op Godenslaap.
</div>
<div class="wpg-element paragraph-quote">
<blockquote>
&#8216;Bekend misverstand: geen vaart, dus kunst&#8217;
</blockquote>
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Eigenzinnig Het is een eigenzinnige shortlist. Via Cappello 23 is het enige boek dat op een andere shortlist voorkwam, die van de Gouden Uil. Alom geprezen boeken, zoals Vuijsjes Alleen maar nette mensen en Kochs Het diner, zijn niet genomineerd. Daar staan een paar verrassende keuzen tegenover.
Over elke shortlist, van welke prijs dan ook, wordt gediscussieerd. Maar op elke lijst staan wel een of twee namen waar iedereen het over eens is. De boeken waar niemand omheen kan. Je zou verwachten dat de onbetwistbare genomineerden op deze lijst bij de favorieten hoorden &#8211; het driemanschap Weijts, Wieringa, Mortier. De nominaties voor de outsiders zijn dan een soort premature troostprijzen voor boeken die wel aandacht verdienen, maar geen grote prijs.
Maar. Dit keer laat de jury zich juist van zijn beste kant zien met de keuze voor de outsiders. Vooral de uitverkiezingen van Lelystad en Alles nieuw zijn toe te juichen. Je wilt de jury prijzen: deze mensen zijn origineel, durven verplichte namen naast zich neer te leggen &#8211; deze mensen weten wat goed is!
Dan lees je de favorieten. Wieringa, okay. Maar Weijts en Mortier. Dít? Echt? Wat is dit voor jury? Welke mensen zijn hiervan onder de indruk? En deze figuren durven zichzelf &#8216;beroepsrecensenten&#8217; te noemen? De credits die je de jury geeft op basis van de genomineerde outsiders, wil je meteen weer intrekken als je de grote namen eenmaal hebt gelezen.
Als gezegd, niet alleen de AKO-jury was onder de indruk van Weijts en Mortier. Via Cappello 23 en Godenslaap werden vrijwel overal enthousiast onthaald. Heel vreemd. Ik kan daar geen andere reden voor bedenken dan het bekende misverstand: als er geen vaart inzit, of als de hoofdpersonen veel filosoferen over kunst, moet het wel goede literatuur zijn.
Al met al is het, inderdaad, alsof de AKO-jury elke keuze voor authenticiteit heeft willen compenseren met een nominatie voor gestileerde bullshit. Dat doet ook iets af aan de waarde van de terechte, originele nominaties. Dat zullen dan wel toevalstreffers zijn.
Rest nog een vraag: wie gaat hem winnen? Ik hoop van harte op Joris van Casteren. Maar Van Casteren is misschien wel de grootste outsider op de hele lijst, het is maar de vraag of de jury dat aandurft. Bovendien heeft er al jaren geen Vlaming meer gewonnen. Het zal wel die uit de hand gelopen semantische kwestie van Erwin Mortier worden.
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
<h3>De genomineerden:</h3>
Erwin Mortier, Godenslaap, De Bezige Bij
Joris van Casteren, Lelystad, Prometheus
Joke van Leeuwen, Alles nieuw, Querido
Tommy Wieringa, Caesarion, De Bezige Bij
Christiaan Weijts, Via Cappello 23, ?De Arbeiderspers
Carolina Trujillo, De terugkeer van Lupe García, Meulenhoff
De juryvoorzitter is dit jaar Guy Verhofstadt, oud-premier van België. De overige juryleden zijn beroepsrecensenten:
Bas Belleman (recensent bij Trouw, medewerker van Filosofie Magazine)
Maarten Dessing (medewerker van BOEK, recensent non-fictie bij het Algemeen Dagblad)
Sylvia Dornseiffer (neerlandica, oud-directeur Fonds voor de Letteren)
Frank Hellemans (recensent bij Knack, docent communicatiegeschiedenis en journalistiek aan de Katholieke Hogeschool Mechelen)
Jeroen Overstijns (recensent bij De Standaard der Letteren, manager van de website DS Online)
Jeroen Kans (hoofdredacteur/uitgever van BOEK) is de jurysecretaris.
De winnaar wordt bekendgemaakt op dinsdag 10 november in de uitzending van NOVA
</div>