<div class="wpg-element lead-bold">
Je had het aan de oude bewoners van de Sovjet-Unie en de DDR moeten vragen: ‘Kunt u zich een crisis voorstellen, waarbij u een behoorlijk geldbedrag opzij zet op een IJslandse bank, dat dreigt te verdampen, terwijl ook uw andelenportefeuille flink wat averij oploopt?’ 
</div>
<div class="wpg-element paragraph">
Ik denk dat achtennegentig procent van de mensen had gezegd: ‘Uw zorgen wil ik hebben.’ De kredietcrisis die wij nu meemaken, is van zo’n kapitalistische aard, dat die paar socialistische landen die er nog over zijn er alleen maar van kunnen dromen.
Hadden we Marx gevolgd, dan waren we allemaal arm en behoeftig gebleven; niet alleen was het jarenlang sparen geweest voor een slechte auto, maar vooral ook jarenlang wachten op de levering. De huidige luxe zorgen hadden ons nooit bereikt.
Ik was toch gechoqueerd toen ik in NRC Handelsblad die column las van Elsbeth Etty, waarin ze Marx weer eens afstoft nadat ze zich op dat vlak twintig jaar koest had gehouden. Het had al veel gescheeld als ze eerst had vastgesteld dat dat ‘wetenschappelijke socialisme’ van die man nooit bestaan heeft, en dat Marx, net zoals Freud, een interessante denker is met negentiende-eeuwse ideeën die niet of nauwelijks zijn toegesneden op de praktijk van de eenentwintigste eeuw. Wat er overblijft van de oude Duitse meester is een opzienbarende analyse van het kapitalisme, niet altijd correct maar lekker speculatief. Het is alsof iemand aanbeveelt toch vooral Gobineau en zijn rassenleer er op na te slaan in het licht van de huidige multiculturele samenleving.
Ik vrees, meer nog dan de reële gevolgen van de kredietcrisis, het opleven van oud links en de belerende reflexen die daar zo bijhoren. Mij bevalt de hartstocht niet waarmee nu ten strijde wordt getrokken tegen het liberalisme, dat om het nog erger te maken meestal neoliberalisme wordt genoemd. Aan de vrijheid hebben ouderwetse socialisten altijd een broertje dood gehad, en nu dreigen ze wapens in handen te krijgen om ons weer ouderwets de les te gaan lezen.
In alle eerlijkheid moet je vaststellen dat de marxistische economieën die we kennen en gekend hebben altijd in een voortdurende crisis verkeerden, met dit verschil dat mensen er geen aandelen verloren maar stierven van de honger.
Hebzucht is een algemeen menselijke eigenschap, maar het vervelende was dat de mensen in socialistische staten daar bijna nooit aan toe kwamen. En het heeft iets enorm hypocriets dat spaarders die hun geld voor één procent meer op een IJslandse bank zetten nu te hoop lopen tegen de ‘hebberigheid’ van de grote westerse bankiers, die vanuit hetzelfde instinct hun ondoorzichtige, financiële transacties bedachten.
En ondertussen laten al die gedupeerden zich zo ongeveer handelingsonbekwaam verklaren door hun regeringen. Ik zou me niet doodschamen als ik met mijn geld wilde beleggingsplannen had bedacht, maar ik zou het moeilijk over mijn hart kunnen verkrijgen mezelf als slachtoffer te typeren. Eerst flink en eigenwijs doen met eigen geld, en wanneer dat fout loopt weer pupille de la nation spelen. Er is een goede reden voor de overheid om in te grijpen, al was het maar om te voorkomen dat de economie niet nog meer klappen krijgt, maar dat houdt voor mij nog geen erkenning in het ‘slachtofferschap’ dat al die calculerende burgers zich nu aanmeten. Dat is en blijft het probleem van het gemengde ‘Rijnlandse’ model, dat nu als hoop in bange dagen worden gepresenteerd. De burger is daar volwaardig actor en tegelijkertijd een klein kind, dat als het even tegenzit, kan pruilen bij de staatsinstellingen. Wel profiteren van de risico’s, maar er geen verantwoordelijkheid voor willen nemen. 
Je staat toch even te kijken als Ben Knapen nu serieus een pleidooi gaat houden voor autoritaire maatschappijmodellen als die van China en Singapore. Het komt hier op neer: als u die mening van u nu even opschort, zal de staat garanderen dat u nooit meer zo zal schrikken van uw financiële huishouding. Vrijheid is inderdaad te koop voor een beetje geld en de almaar uitdijende almacht van de staat, maar ik wist niet dat het voor zoveel mensen een aanlokkelijk perspectief zou zijn.
We willen én cowboy zijn én het kind dat eeuwig aanhoudende zorg behoeft. Die twee instincten vloeken met elkaar en maken van mensen verwende types, die zich alleen hun eigen successen toe-eigenen en het eigen falen graag aan een ander overlaten. Er zullen de komende weken nog heel veel pleidooien volgen, waarin, met de beste bedoelingen, de verantwoordelijkheid van de burger zal worden uitgekleed en de afhankelijkheid van een ieder zal worden beklemtoond. Weet dan dat u daarmee wordt bedoeld, u die eigenlijk niet in staat wordt geacht voor u zelf te zorgen en beslissingen te nemen die, zoals alle beslissingen, wel eens verkeerd kunnen uitpakken. Ik word nu al chagrijnig als ik denk aan de zedenpreken die me nog te wachten staan.
</div>

Stephan Sanders